काठमाडौं । नेपाली हवाई आकाशमा आज (बिहीबार) बाट नयाँ रेडार सञ्चालनमा आएको छ । जापानी संस्था जाइकाको सहयोगमा ललितपुरको भट्टेडाँडामा जडान गरिएको रेडार बिहीबारबाट सञ्चालन गरिएको हो । 

“आज बिहान साढे ६ बजेबाट हामीले नयाँ रेडार प्रयोगमा ल्याएका छौं,” नेपाल नागरिक उड्ययन प्राधिकरणका परियोजना प्रमुख इन्जिनियर सञ्जिवसिंह कठायतले भने ।

कठायतका अनुसार अत्याधुनिक नयाँ रेडारले विमानको गती, उचाइ र दिशा पत्ता लगाउने छ । उनका अनुसार नयाँ रेडारले नेपाली भूभागको करिब ७० प्रतिशत भूभाग ओगट्छ । “अग्ला अग्ला हिमालेले छेक्ने बाहेकका ठाउँको करिब ७० प्रतिशत भूभाग ओगट्छ,” परियोजना प्रमुख कठायतले भने, “तर हिमालले छेक्ने लुक्ला र जोमसोम जस्ता क्षेत्रमा भने यसको सिग्नलले भ्याउँदैन । यस्ता ठाउँमा छुट्टै रेडार राख्नुपर्छ तर स्रोत र साधनका कारण त्यो तत्काल सम्भावना छैन ।”

जहाज कुहिरोमा हराएका बेला यो यन्त्रले जहाजको अवस्था पत्ता लगाएर ‘गाइड’ गर्दै विमानस्थलतर्फ ल्याउन सक्छ । ४४५ किलोमिटरसम्मको जहाज आज जडित रेडारको निगरानीभित्र रहन्छन् । 

यसअघि सन् १९९२ मा ललितपुरको भट्टेडाँडा र घोप्टेभिरमा विमान दुर्घटना भएपछि नागरिक उड्ययन प्राधिकरणले भट्टेडाँडामा १९९८ मा रेडार जडान गरेको थियो । उक्त रेडार पुरानो भएपछि प्राधिकरणले नयाँ जडान गरेको हो । 

जाइकाको एक अर्ब र प्राधिकरको १५ करोड लागतमा एक अर्ब १५ करोडको रेडार जडान गरिएको हो । पुरानो रेडार अहिले काम गर्ने अवस्थामा नै छ । “नयाँ रेडार जडान गरेपछि हामीले पुरानो रेडारलाई ब्याकअपका रुपमा राखेका छौं,” कठायतले भने, “आवश्यक पर्दा पुरानो रेडार हामी प्रयोग गर्नेछौं ।” एउटा रेडारले सामान्यतः १०–१२ वर्ष काम गर्ने कठायत बताउँछन् । 

के हो रेडार ? 
रेडारले रेडियो तरङमार्फत विमानको उचाइ, दिशा र गती पत्ता लगाएर सूर्यको प्रकाशको गतिमा पुनः विमानस्थलको टावरलाई जानकारी दिन्छ, जसले आकाशमा रहेको विमानको अवस्थाबारे जानकारी प्राप्त हुन्छ । निकै खर्चिलो यो प्रविधि हवाई यात्राको सुरक्षाका लागि विश्वभर नै प्रयोग गरिँदै आएको छ । सन् १९२२ मा पत्ता लागेको प्रविधि हो यो । 

सबै विमान पत्ता लगाउँछ ?
विमानमा ‘ट्रान्सपोन्डर’ नामक एक विशेष प्रकारको यन्त्र हुन्छ, जुन ‘अन’ गरिएको अवस्थामा मात्रै रेडारले विमानबारे सूचना दिन्छ । यात्रुवाहक तथा कार्गो विमानमा यो यन्त्र अन गरिएको हुन्छ, त्यसैले रेडारले जानकारी पाउँछ । तर मिलिटरीका ‘जासुसी जहाज’ ले भने ‘ट्रान्सपोन्डर’ अन गर्दैनन्, जसका कारण रेडारले थाहा पाउँदैन । अनुमति नलिएको हवाई बाटो प्रयोग गर्दा पनि यस्ता रेडारले सूचना प्रवाह गर्न सक्तैनन् । 

फाइल तस्बिर