अघिल्लो लेखमा मैले विशेषत: ऐतिहासिक पृष्ठभूमिसहित ‘उत्तर’ र ‘दक्षिण’ कोरियाको स्थापना र अस्तित्व, तिनका भिन्नभिन्न आर्थिक, सैनिक, सामरिक र राजनीतिक प्राथामिकता, तिनको छिमेक र अन्य राष्ट्रसँगको सम्बन्ध, तिनले अपनाएका पृथक सामरिक धुरीप्रतिको सम्बद्धता, महाशक्ति मानिएका राष्ट्र वा राष्ट्र समूहका स्वार्थ र चालबारे संक्षिप्त चर्चा गरेको थिएँ । प्रस्तुत लेखम अलिक गहिरिएर विद्यमान तनाब, त्यस्को अन्तर्य र सम्भावित निकासको चर्चा गर्ने प्रयास गर्नेछु । 
अघिल्लो लेखमा आधुनिक विश्वको यथार्थको पनि चर्चा गरेको थिएँ । युद्धको हुंकार र शब्दास्त्र वर्षाएर एकअर्कामाथि जति आक्रोश व्यक्त गरे पनि आक्रोश र आवेगको सतहभन्दा तल कतिपय यस्ता जटिल र बाध्यकारी परिस्थितिसमेत हुन्छन् जसले गर्दा सिँगौरी खेल्दै गरेका पक्षले रहर हुँदाहुँदै पनि युद्ध सुरु गरिहाल्न नसक्ने हुन्छ  । डोनाल्ड ट्रम्प र किम जोङ अन दुवै आआफ्ना मुलुकका कार्यकारी राष्ट्र प्रमुख हुन् र दुवैले एकल निर्णय लिएर युद्ध घोषणा गर्ने सामर्थ्य राख्छन् । उनीहरूका पछिल्लो समयमा एकअर्काका नाममा गरिएका ट्विट र अन्य विज्ञप्तिबाट लाग्छ, मानौँ दुवै नेता कठालो समातेर भिडिहाल्न जम्जमाएका छन् र आआफ्ना राष्ट्रिय सेनाका सर्वोच्च कमान्डर र हतियार भण्डारका मुख्य खजाञ्चीसमेत रहेका ती दुईजना निमेष भरमा युद्ध मच्चाउन तम्तयार छन् । यसो हुँदो हो त उनीहरूको सनकको भरमा युद्ध सुरु भइहाल्नु पर्थ्यो । तर, युद्ध सजिलै हुँदैन । दुवै नेताका पछिल्ला भाषण, वक्तव्य र विज्ञप्तिले  युद्धप्रतिको उत्तेजना बढाउन (प्रोभोकेशन) र चर्काउन (स्कलेट) इन्धन भर्ने काम गरे पनि विभिन्न वैश्विक र क्षेत्रीय आयतनका सैनिक, सुरक्षा, आर्थिक, व्यापारिक र सामरिक स्वार्थका यस्ता व्यूह र जञ्जाल बहुपक्षीय अन्तर्राष्ट्रिय जालोको रूपमा जेलिएकका छन् कि तिनैले भयानक युद्ध सम्भावनाबीच पनि एउटा अचम्मको शक्ति सन्तुलन निर्माण गर्दै युद्ध टारेका हुन्छन् । जसरी आणविक शक्तिले सुसज्जित देश र हतियार भण्डार युद्ध र विनाशका जति अनिवार्य कारण हुन् त्यत्ति नै युद्ध टार्ने निवारक (डिटरेण्ट) पनि । पहिला कुरा गरौँ अमेरिका वा उत्तर कोरिया के चाहन्छन् ? अनि किन उत्तर कोरियाले गरिरहेको आणविक एवं क्षेप्यास्त्र परिक्षणका शृंखलालाई रोक्नै पर्छ भनिँदैछ र किन यो अमेरिकाको टाउको दुखाइ बनेको छ?
परमाणु अप्रसार सन्धि (न्युक्लियर नन-प्रोलिफरेशन ट्रिटी)
परमाणु शक्ति सम्पन्न देशहरु अमेरिका, तत्कालीन सोभियत संघ (वर्तमान रुस) र बेलायतले १ जुलाइ १९६८ मा एउटा सम्झौता गर्दै नरसंहार हुनसक्ने खतरनाक परमाणु शक्ति र यसको सम्भावित प्रसारलाई अनुगमन र नियन्त्रण गरिनुपर्ने ठहर गरे । चालीस राष्ट्रले हस्ताक्षर गरेको यो सन्धिको पक्ष राष्ट्रका रूपमा संसारका सबैजसो अर्थात् १९० देश रहेका छन् । पछि गएर, परमाणु शक्ति सम्पन्न राष्ट्रका रूपमा फ्रान्स र चीनलाईसमेत समावेश गरी यसको संख्या ५ पुग्यो । तिनै राष्ट्रहरू संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्का स्थायी सदस्य पनि छन् । विश्व परमाणु अप्रसार सन्धिले विशेषत: आणविक विकास कार्यक्रमलाई जिम्मेवार बनाउन र शान्तिपूर्ण उद्देश्यका लागि प्रयोग गर्नमा सीमित गर्न ३ विषयलाई केन्द्रमा राखेर काम गर्छ । तिनीहरू यसका ३ स्तम्भ मानिन्छन्:
१. आणविक अप्रसार
२. निशस्त्रीकरण
३. आणविक ऊर्जाको शान्तिपूर्ण प्रयोग
संयुक्त राष्ट्रसंघ मातहत सुरक्षा परिषद्का स्थायी सदस्यले संसारका अन्य विभिन्न मुलुकले गर्ने वा गर्न सक्ने आणविक हतियार, युद्ध र मानव नरसंहारका लागि प्रयोग हुनसक्ने विभिन्न जैविक र रासायनिक साथै अन्य सांघातिक प्रकृतिका हतियार तथा परमाणविक भार बहन गरी लामो दूरीमा मार गर्नसक्ने अन्तरमहाद्विपीय ब्यालिस्टिक क्षेप्यास्त्रको (मिसाइलको उच्च स्तर र सबैभन्दा लामो दूरीको प्रकार)  परीक्षण, विकास, हस्तान्तरण, प्रसार, व्यापार र प्रयोगलाई निषेध गरेको छ । तथापि, माथिका ५ मुलुकबाहेक दक्षिण एशियाका दुई देश: भारत र पाकिस्तान पनि आणविक शक्ति सम्पन्न राष्ट्रको क्लबमा पुगिसकेका छन् भने इजरायल, उत्तर कोरिया, इरान र दक्षिण अफ्रिकालाई पनि यस्तो शक्ति प्राप्त गर्ने कोटीमा पुगिसकेका वा पुग्न खोज्दै गरेका मुलुकका रूपमा चिनिन्छ । यद्यपि यो वैध मानिएको छैन । तर, अरू थुप्रै युरोपेली राष्ट्रसहित जापानले भने आणविक शक्तिलाई ऊर्जा (बिजुली, इन्धन) स्रोतको रूपमा मात्र प्रयोग गर्ने प्रतिबद्धता र कार्यान्वयनमा अडिग देखिएका छन् । पश्चिमा राष्ट्र (युरोपेली र पुँजीवादी अर्थतन्त्र एवं विशेषत: बहुलवादी राजनीतिक प्रणाली भएका देश) र विशेष गरी संयुक्त राज्य अमेरिकाले वर्तमानको विश्व व्यवस्थामा (ग्लोबल अर्डर) विघ्न र चुनौती नआओस् भन्ने सोचले पनि आफूले कमजोर, गैरजिम्मेवार ठानेका मुलुक र तिनको सनकी नेतृत्वको हातमा तिनको क्षमताले नधान्ने हतियार पुग्दा विपत्ति निम्तिन सक्छ भन्ने ठानी रोक्न चाहन्छ । 
अमेरिकाको चासो र चिन्ता
आणविक शक्तियुक्त मुलुकमध्ये विशेषगरी इरान र उत्तर कोरियाले त्यो प्रविधिको प्रयोग हतियार निर्माणमा लगाइसकेको वा लगाउन खोजेको हुनाले त्यस्ले क्षेत्रीय वा विश्व शान्तिमा पार्नसक्ने भयंकर खतराको बारेमा अमेरिकासहितका केही राष्ट्र चिन्तित रहिआएका देखिन्छन् । यी दुवै मुलुकको शासन सत्ता घोषितरूपमा नै अमेरिका र पश्चिमा राष्ट्र, तिनले अँगालेको सभ्यता, राजनीतिक पद्धति , विश्व व्यवस्था (वर्ल्ड अर्डर) र सामरिक स्वार्थलाई क्षति पुर्‍याउन उद्यत छ । साथै, तिनको नेतृत्व पनि उत्तिकै गैरजिम्मेवार, अविश्वासिलो र अप्रत्याशित छन् भन्ने अमेरिका पक्षीय मुलुकको बुझाइ छ । यही कारण इरान र उत्तर कोरियाका हतियार र क्षेप्यास्त्र प्रयोग एवं निर्माणको चाललाई समयमै नियन्त्रण गरिनुपर्छ, भन्छ अमेरिका । विशेषत: अमेरिका मध्यपूर्वस्थित साउदी अरेबियादेखि इजरायलसम्मको सुरक्षाका बारेमा इरानसँग चिन्तित छ भने जापान र दक्षिण कोरियाको विषयलाई लिएर उत्तर कोरियासँग अझ बढी चिन्तित छ । अमेरिकाको बुझाइमा आणविक प्रविधिको शान्तिपूर्ण प्रयोगका बारेमा इरानसँग बरु आश्वस्त हुन सकिने केही आधार छन् तर उत्तर कोरियाको बारेमा उसको नेतृत्वको सोच, व्यवहार र कार्यशैली के हुन सक्छ भन्ने चाल नै बुझ्न नसकेर सशंकितमा देखिन्छ । राष्ट्रपति ओबामा कार्यकालको पछिल्लो समयमा संयुक्त राष्ट्रसंघकै पहलमा इरानसँग उसको परमाणविक प्रविधि कार्यक्रम र त्यसको शान्तिपूर्ण प्रयोगका बारेमा सम्झौता भइसकेको हुनाले अमेरिका केही आश्वस्त भएको हुनसक्छ इरानका सन्दर्भमा । तैपनि अमेरिकाको रिपब्लिकन पार्टी र यसका कट्टरपन्थी पक्षका नेता र राष्ट्रपति बन्नु पूर्वदेखि नै डोनाल्ड ट्रम्पले इरानको भर पर्न नसकिने कुरा बताउँदै आइरहेका छन् । सिया मुसलमान बहुल इरानले मध्यपूर्वमा रहेका अमेरिकी सामरिक धुरीका मुलुकहरू र कतिपय नजिकका मुसलमान देशले राजनीतिक अस्तित्व नै स्वीकार नगरेको इजरायल बारेमा इरानबाट सुरक्षित महसुस गर्दैनन् । यस्तो स्थितिमा मध्यपूर्वमा इरान र सुदूर पूर्वमा उत्तर कोरियाले बेलाकुबेला आणविक हतियारको धम्की दिने र परीक्षण गर्ने गर्दा  अमेरिकाका लागि यी दुई मुलुक ‘भालुको कन्पट’ बनेका छन् । तिनले प्राप्त गर्नसक्ने खतरनाक हतियारका कारण विश्व शान्तिमा भयंकर जोखिम सिर्जना हुनसक्छ भन्ने सोच अमेरिका राख्छ र त्यो सम्भावना ढिलो नहुँदै नियन्त्रणमा लिन चाहन्छ ।
जापान र दक्षिण कोरिया
दोस्रो विश्वयुद्ध नसकिउन्जेल जापान विश्व मानचित्रमा एउटा आक्रामक र युद्धकारी मुलुक थियो । उसको विश्व विजयी बन्ने महत्वाकांक्षा अमेरिकाले हिरोसिमा र नागासाकीमा अणु बम खसालेर ध्वस्त बनायो । दोस्रो विश्वयुद्ध पश्चात सो युद्ध सुरु गर्ने उन्मादी दोषको अभियुक्त बनेका जर्मनी, जापान, इटालीलाई कुनै पनि सैन्य वा हतियार प्रविधिको विकास, निर्माण र महत्वाकांक्षा राख्न प्रतिबन्ध लगाइयो । उता दक्षिण कोरिया पनि अमेरिकाकै पोल्टामा बसेर आर्थिक समृद्धिको एक ध्येय बाटोमा अघि बढ्यो । अहिले जापान र दक्षिण कोरिया भौतिक, मानवीय र वैज्ञानिक प्रविधिको विकास तथा आर्थिक सम्पन्नताका कारणले आफ्नो विशिष्ट परिचय बनाएका एसियाली मुलुक मानिन्छन् । यी दुवै मुलुक राजनीतिकरूपमा स्थिर र विकास एवं वैभवको बाटोमा भए पनि, यिनको सुरक्षा पारस्परिक सन्धिका कारण अमेरिकाको जिम्मेवारी हो । अहिले पनि लगभग ३९ हजार अमेरिकी सैनिक जापानको ओकिनावा टापु र अन्यत्र सैन्य शिविर बनाएर बसिरहेका छन् भने दक्षिण कोरियामा पनि लगभग २४ हजार अमेरिकी सैनिकको उपस्थिति छ । अमेरिकासँग विश्वकै सबैभन्दा उत्कृष्ट प्रविधिका हतियार, क्षेप्यास्त्र, जल, स्थल र नाभिकीय क्षमता छ भन्नेमा शंका छैन । समयसमयमा अमेरिकाले दक्षिण कोरिया र जापानसँग छुट्टाछुट्टै सैन्य अभ्यासको प्रदर्शन गरी त्यो क्षेत्रको तनाबमा अमेरिकी उपस्थिति र साथको आभाष गराउने गरेको छ । यसै पनि प्रविधिको प्रयोग र सुरक्षा विज्ञताको मामिलामा स्वयं जापान र दक्षिण कोरियाको श्रेष्ठता पनि अब्बल नै छ । अमेरिकाले त आफ्ना मित्रराष्ट्रका लागि क्षेप्यास्त्रले समेत भेदन गर्न नसक्ने क्षेप्यास्त्र प्रतिरोधी गुम्बज (एन्टी मिसाइल सिस्टम वा सिल्ड) को समेत अवधारणा र स्थापना अघि सारेको छ । सैन्य, अत्याधुनिक प्रविधि र हतियारसहित मानवीय संसाधनको प्रयोग परिचालनमा अमेरिका, जापान र दक्षिण कोरियाको संयुक्त सामर्थ्यको उत्तर कोरियासँग तुलना नै कतैबाट न्यायोचित देखिन्न । त्यसैले पनि यो क्षेत्रको तनावको मुख्य मुद्दा र अमेरिकी चिन्ता, उत्तर कोरियाले अमेरिकालाई कति क्षति गर्ला भन्ने भन्दा पनि केही अनपेक्षित भइहालेमा त्यसबाट हुनसक्ने जापान र दक्षिण कोरियाको क्षति हो ।
उत्तर कोरिया र यसको सामर्थ्य
लगभग अढाइ करोड जनसंख्या भएको उत्तर कोरिया जनसंख्या र सेनाको अनुपात सबैभन्दा बढी हुने मुलुक हो भने यसको सैन्य सामर्थ्य विश्वमा २३ औं मानिन्छ । सम्पूर्ण नागरिकलाई अनिवार्य सैनिक तालिम दिलाउने हुनाले जनसंख्याको एक चौथाइ अथवा ६५ लाख जनालाई परेको बेला युद्धमा खटाउने सामर्थ्य राख्ने उत्तर कोरियाले आफ्नो नियमित सेनामा नै लगभग १० लाख र जगेडामा अरु ५ लाख संख्यामा सैनिक राखेको छ । यो स्थल सेनाको विशाल डफ्फाले दक्षिण कोरियालाई आक्रमण र दु:ख दिने सामर्थ्य राखे पनि यिनको पहुँच र क्षमता अरू प्रविधि र साधनको अभावमा धेरै प्रभावकारी नहुन सक्छ, अबको प्रविधियुक्त युद्धमा । उत्तर कोरियाको हवाई सामर्थ्य यसको वायु सेनामा रहेका एक हजार विभिन्न हवाइ साधनमध्येका पाँच सय जति लडाकु विमान हुन् । तर, सोभियतकालीन मिग विमानमा आधारित उसको हवाई सामर्थ्य, अमेरिका-जापान-दक्षिण कोरियाको तुलनामा आदिम र कमसल नै देखा पर्छ । अर्थात्र, तुलनै हुँदैन । तसर्थ, उत्तर कोरियाको मुख्य मारक क्षमता भनेको ऊसँग रहेका ७० भन्दा बढी पनडुब्बी (धेरै जसो पुराना), दुई हजार जति रकेट प्रक्षेपक (प्रोजेक्टर) र उसले पछिल्लो समयमा विकास गरेको हुनसक्ने मानिएका अन्तरमहाद्विपीय क्षेप्यास्त्र र आणविक हतियार नै हुन् । उत्तर कोरियाको वार्षिक सुरक्षा बजेट ७-८ अर्ब डलर रहेको छ भने अमेरिकाको लगभग ९० गुणा बढी अर्थात् (६ खर्ब डलर जति, सुरक्षा उद्योग समेत) । यो तुलनाले नै तस्बिर प्रकट गर्छ ।  सैनिक र सामरिक विषयका विज्ञ पनि बताउँछन् - पछिल्लो समयमा उत्तर कोरियाले गरिरहेका विविध खाले क्षेप्यास्त्र र आणविक परीक्षण गरे पनि उसको मारक क्षमता (अट्याकिङ क्यापाबिलिटी) दक्षिण कोरिया, जापान, ती दुई देशमा रहेका अमेरिकी सैनिक अड्डा र बढीमा अमेरिकाको प्रशान्त महासागर स्थित भूभाग गुआम टापू (जुन उत्तर कोरियाबाट) ३ हजार ५०० हवाई (नटिकल) किलोमिटरको दूरीमा पर्छ सम्म हुनसक्छ । उसका पछिल्ला परीक्षण साँचो र सफल नै भए पनि तिनको सैनिक साधनको (मिलिटरी हार्डवेयर) रूपमा पूर्ण प्रयोगमा आउन अझै केही वर्ष लाग्न सक्छ ।  उत्तर कोरियाले कहिलेकाहीँ आफ्ना क्षेपयास्त्रले यो क्षेत्रमा अमेरेकी सामरिक धुरीको अर्को राष्ट्र अस्ट्रेलिया समेतलाई पर्‍यो भने ध्वस्त पार्ने धम्की दिनेगरेको छ  । तर, अस्ट्रेलियाको मुख्य सहर नै उत्तर कोरियाबाट ७-८ हजार किलोमिटरको दूरीमा पर्छ भने अमेरिकाको हवाई राज्य पनि करिब ७ हजार ५०० किलोमिटर टाढा छ । यी दुवै ठाउँ, उसको क्षेप्यास्त्रको दायरामा पर्न सक्छन् तर त्यो दूरी छिचोलेर आणविक हतियार हान्ने प्रविधि सायद उसले प्राप्त गरिसकेको छैन । त्यो दूरी छिचोल्ने क्रममा तिनलाई प्रतिरोधी प्रक्षेप्यास्त्र अथवा क्षेप्यास्त्र प्रतिरोधी प्रणाली (मिसाइल डिफेन्स सिस्टम) स्वत: परिचालित भई आकाशमा नै ध्वस्त बनाउने सामर्थ्य अमेरिका र कतिपय विकसित देशसँग छ । तसर्थ, उत्तर कोरियाको क्षमता उसले जापान र दक्षिण कोरियालाई गर्नसक्ने सम्भावित क्षति नै हो  । उसको जोखिम उत्तर कोरिया स्वयं विश्व मानचित्रमा एउटा अलग देशको रूपमा कायम रहिरहन सक्ला त भन्ने नै हो ।
युद्ध भइहाल्ला त ? 
यत्रो तनाब, धम्की र आक्रोशबीच पनि पूर्ण प्रकारको युद्ध (फुल फ्लेज्ड वार) नहोला । उत्तर कोरियालाई फकाएर पुल्पुलाउन दक्षिण कोरियाले वर्षेनी अर्बौँको जिन्सी र नगद अनुदान दिने गरेको छ । उत्तर कोरियाको नेतृत्व किम जङ अनको भए पनि मूलत: त्यो देश सेनाका जनरलहरूको खटनपटनमा चल्छ र तिनलाई राम्रोसँग थाहा छ, साँचै युद्ध भइहाल्यो भने त्यो मुलुक नै बाँकी नरहन सक्छ र त्यहाँको राजनीतिलाई ३ पुस्तादेखि नियन्त्रणमा लिएका एलिट (ठालु) हरू लुक्ने वा भाग्ने ठाउँ पनि संसारमा उपलब्ध हुनेछैन । शीत युद्धकालीन दिनमा एउटै देश बाँडिएर बनेका पूर्व र पश्चिम जर्मनी, उत्तर र दक्षिण यमनजस्ता देश २ दशक अघिदेखि जोडिइसके तर अलग राजनीतिक कम्युनिस्ट प्रणाली बोकेर र बाँकी संसार नै साम्राज्यवादी देख्ने उत्तर कोरियाको अस्तित्व उसको दुम्सी रणनीति (प्रोकुपाइन ट्याक्टिक्स) ले नै जोगाइराखेको हो र कुनै जोखिम मोल्दा त्यो पल्टिन सक्छ भन्ने उनीहरूलाई थाहा छ  । तसर्थ, उत्तर कोरियाली नेतृत्वले बेलाबेलामा आफू अप्रत्याशित र खतरनाक छु भन्ने सन्देशमार्फत् अरूलाई आफूँसँग नजिस्किन तर्साउन खोज्छ तर युद्ध चाहँदैन । उसले गर्ने र चाहने भनेकै नजिकका देश उत्तर कोरिया र जापानलाई सानोतिनो हानी र मोलतोल (बार्गेनिङ) गर्नु नै हो । अमेरिका भने उत्तर कोरियालाई मानचित्रबाटै नामेट पार्न चाहन्छ ता कि ‘नरहोस् बाँस, नबजोस् बाँसुरी’ । तर, यसो गर्दा एकदम छोटो समयमा र विशेषत: जापान र दक्षिण कोरियालाई उत्तर कोरियाले क्षति नपुराउँदै, उसको आणविक हतियारको भण्डार नियन्त्रणमा लिनु र त्यहाँको राजनीतिक एवं सैनिक नेतृत्वलाई ध्वस्त बनाउनु अमेरिकाको उद्देश्य हुनेछ । आणविक शक्ति सम्पन्न उत्तर कोरियालाई यति सजिलै नियन्त्रणमा लिन त्यति सजिलो पक्कै छैन । त्यस्ले निम्त्याउने क्षति अकल्पनीय र परिणाम अर्थहीन हुनेछ ।
तसर्थ, तत्कालको लागि रसिया, चीनजस्ता उसका मित्र शक्ति राष्ट्रमार्फत् उत्तर कोरियालाई भड्किनबाट थाम्नु (कण्टेन), अनि समयको उपयोग गर्दै योजना बनाएर उत्तर कोरयाली राजनीतिक एवं सैनिक नेतृत्वबीच मतभेद पैदा गर्नु र त्यो ध्वस्त गर्नु (साबोटेज) अमेरिकी नियत र दृष्टि हुनसक्छ । युद्ध भइहाल्न गाह्रो छ । किनभने आधुनिक युद्ध सनकको भरमा बीना ठोस योजना लडियो भने त्यो आत्मघाती (सुसाइडल) हुन्छ भन्ने त सबैले बुझेकै छन् । दुई सनक शिरोमणी राष्ट्रपति ट्रम्प र नाति राष्ट्रपति किमले पनि पक्कै बुझेका होलान्  ।

(समाप्त)