चलचित्रका लागि संघर्षप्रधान कथा चाहिन्छ । संघर्ष पीडित र पीडकबीच हुन्छ । पीडक सधैँ कुरूप चरित्रका हुन्छन् । जसले कुरूप चरित्रहरुलाई आफ्नो कथा बनाउँछन्, उनीहरुका चलचित्र नै अब्बल हुन्छन् । भलै, नेपालमा कुरूप चरित्रलाई कथा बनाउन मेकरहरु डराइरहेका छन् । त्यसैले नेपाली चलचित्र अपेक्षित राम्रा बन्न नसकेको निर्देशक मनोज पण्डित बताउँछन् । आदर्शका पछाडि नेपाली मेकरहरु लागिरहेका कारण नेपाली चलचित्रमा समाजका कुरूप चरित्रहरु नआएको उनको धारणा छ । कुरूप चरित्र चित्रण गरिएका चलचित्रहरु सफल रहेको बताउने निर्देशक पण्डितको विचार :

० ० ०

नेपाली चलचित्रको सबैभन्दा ठूलो समस्या आदर्श हो । समाजलाई आदर्श बनाउने पक्षमा हामी जुट्यौँ । आदर्श भनेको जैविक अस्तित्त्व होइन । अस्तित्त्वको आधारभूत तत्त्व स्वार्थ हो । स्वार्थहरु सही र गलत हुँदैनन् । स्वार्थले मान्छेको निजत्त्वलाई ठूलो स्थान दिन्छ । मान्छेमा निजत्त्व समय, परिस्थिति, उसको जन्म र गौरवजस्ता पक्षहरुले निर्धारण गर्छ । यसको अर्थ निजत्त्वहरु फरक–फरक हुन्छन् । र, यसलाई प्रतिनिधित्त्व गर्ने स्वार्थहरु फरक–फरक हुन्छन् । यही कारण संसारमा स्वार्थहरुबीच टकराव हुन्छ । 

चेतनाको आधारभूत तत्त्व संघर्ष हो । संघर्षबाटै मानव सभ्यताको विकास भएको हो । संघर्ष गर्ने र गराउने पक्षबीच टकराव हुन्छ । अस्तित्त्वले बहुआयमिकतालाई स्थान दिन्छ । संघर्षका लागि सधैँ कारक तत्त्व चाहिन्छ । संघर्षका लागि उत्प्रेरणा दिने तत्त्व  चाहिन्छ । उत्प्रेरणा दिने तत्त्व सधैँ समस्या सिर्जना गर्ने पक्ष हो । र, यो समस्या हो ।

समस्या यथार्थ हो । हरेक समाज र व्यक्तिमा समस्या हुन्छ । समस्यालाई सामना गरेर अगाडि बढ्नुपर्छ भन्ने स्वीकार गर्नु भनेको त्यसविरुद्ध संघर्ष गर्दै अगाडि बढ्नु हो । समस्या सिर्जना गर्ने पक्ष चलचित्रको कथा निर्माण गर्दा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ । हाम्रो चिन्तन समस्या सिर्जना गर्ने पक्षसँग भाग्ने छ । त्यसलाई स्वीकार गर्न छोडेर त्यसबाट भागिरहेका छौँ । समस्या सिर्जना गर्ने पक्ष सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हो भन्ने हामीले बुझ्न सकेका छैनौँ । यो चेतनाको विकास हामीमा भएको छैन । यदि, यो चेतनाको विकास भइदिएको भए हामी अहिले जुन समस्या भोगिरहेका छौँ, त्यसको समस्या समाधान भइसकेको छ । समस्या समाधानको शृंखलाबाट अर्कोपेरिफेरिमा पुगिसक्थ्यौँ । तर, आज हामीसँग जे समस्या छन् त्यसलाई नबुझी कथाहरु निर्माणमा नेपाली चलचित्रहरु चुकिरहेका छन् ।

यही अध्ययनबाट मैले संसारका राम्रा चलचित्र कसरी बनिरहेका छन् भन्ने जानकारी पाएँ । सबैलाई बनाउन मन लाग्ने राम्रो चलचित्रका आधारभूत तत्त्व के हो, चलचित्र राम्रो बनाउन कुन–कुन पक्ष चाहिन्छ भनेर खोज्दा केन्द्रमा रहेको पक्ष रहेछ, कुरूपता अथवा समस्या वा समस्या सिर्जना गर्ने पक्ष । समाजलाई समस्यामा राखिरहने, जकेडिरहने पक्ष, जुन समाजको अँध्यारो पक्ष हो । हाम्रो चेतना, सामाजिक, आर्थिक तथा राजनीतिक प्रणाली, सामाजिक मूल्य–मान्यताको ‘डार्कसाइड’ चलचित्रको राम्रो कथा हो ।

राम्रो चलचित्रले समाज कुरूप हुन्छ भन्छ । राम्रो चलचित्रका आधारभूत तत्त्व कुरुप चरित्र, कुरूप मानव सोच र कुरूप व्यवहार हो । जसबाट मानव भाग्न चाहन्छ । जोबाट मुक्ति मिल्दा मानव समाजमा खुसी मिल्छ भन्ने अवधारणा छ । यही पक्षलाई विश्वका राम्रा चलचित्रले आफ्नो मूलकथा बनाएका छन् । राम्रो चलचित्रले यसलाई सधैँ विशेष स्थान दिएर आफ्नो घर निर्माण गरेको हुन्छ । 

हाम्रो जीवन सधैँ समस्यासँग लडिरहेको छ । भलै, यसको कारकतत्त्व हामी नै हौँ । मेरो वरिपरि रहेको समस्यासँग म लडिरहेको छु अथवा मैले उक्त समस्या खडा गरिरहेको छु ।अथवा उक्त समस्या इतिहासले, राजनीतिले, व्यवस्था वा प्रणालीले अथवा अर्थ व्यवस्थाले गरिरहेको छ । यी सबै मानवले नै सिर्जना गरेका समस्या हुन् । मानवका कुरूप चरित्रले उत्पन्न गराएका यी विषयमा हरेक दिन मानिस लडिरहेको छ । यदि, कोही संघर्ष गर्दैन भने ऊ क्रियाविहीन हुन्छ । त्यसैले यो सम्भव छैन । मानिस क्रियाशील हुन पनि कुरूपताहरुसँग लडिरहेको हुन्छ । यही पक्ष नै चलचित्रमा समावेश गर्न सक्नुपर्छ । यी पात्रहरुलाई चलचित्रमा क्रियाशील बनाउनुपर्छ । समाजमा समस्या सिर्जना गर्ने पक्ष भनेको अर्को पक्षका लागि त्यो कुरूप नै हो । यो चलचित्रमा क्रियाशील हुनै पर्छ । अन्यथा चलचित्र राम्रो बन्दैन । दर्शकले अपनत्त्व गर्दैन । 

यसलाई हाम्रा चलचित्रले समावेश गर्न नसक्नुको कारण दर्शन नै हो । हामी बिनादर्शन हिँडिरहेका छौं । बुद्ध धर्मको भित्री तहमा पुग्ने हो भने मानिसकोसबैभन्दा ठूलो शत्रु नै उसको चिन्तन हो भनेको छ । यसको अर्थ आफ्नो शत्रु आफैँ हो । यो दर्शनलाई मान्ने सर्जक नेपालमा हुन्थ्यो भने ऊभित्रको क्रुरता नै आफैँभित्र खोज्नेथियो । पात्रभित्र नै एन्टागोनिजम अथवा कुरूपता खोज्थ्यो । आफैँभित्र गज्जबका कथाहरु भेटिन्थे । हाम्रा चलचित्र कुनै दर्शन र अध्ययनबाट प्रभावित नभएका कारण अलपत्रको अवस्थामा छन् ।

साउथका चलचित्रमा एन्टागोनिजमलाई सशक्त हिसाबले उठान गरेकै कारण मन पराइएका हुन् । नायक पनि चलचित्रमा एन्टागोनिजमकै एक पक्ष भएर आएका हुन्छन् । रावणलाई देवता मान्नेहरुले विपक्षीबाट समाजलाई जोगाउने संघर्ष पनि देखिन्छ । समाज कुन दर्शनबाट प्रेरित छ, त्यसले चलचित्रलाई राम्रो बनाउँछन् । दर्शन, ज्ञान र चेतनामा नेपाली समाज पछि परेकाले चलचित्रमा पनि पछि रहेको छ । 

अनुराग कश्यपको ‘ग्याङ्स अफ वासेपुर’को उदाहरण लिए पुग्छ । यसमा हरेक पात्रहरु कुरूप छन् । कुरूप पात्रहरुमध्येका कम कुरूप पात्रमा मान्छेको संवेदना रहन्छ । मानिस आफ्नो अस्तित्त्व रक्षाका लागि लड्छ । कुनै ठाउँमा आइपुगेपछि जसले समाजमा अस्तित्त्व स्थापित गर्न सक्छ, उसैले जित्छ भन्ने कुरूपताको कथा बडो राम्रोसँग प्रस्तुत गरेका छन् । त्यसैले उनका पछिल्ला चलचित्रहरुको विशेष चर्चा हुने गरेका छन् । भारतमा उनका चलचित्रले विशेष स्थान ओगटेका छन् ।

‘दंगल’ अर्को उदाहरण हो । आफ्नो अहम्का लागि जुन धारणामा बुवा बस्छ, छोरीहरुका लागि ऊ कुरूप पात्र हो । भलै, उसले पछि कसरी बुझाउँछ, त्यो फरक पाटो हो । आफ्नो स्वार्थका लागि कति कुरूप बनेर लाग्छ । अमिर खानका चलचित्र यही कारण राम्रा भइहरेका छन् ।

त्यसैले कस्तो समस्याको जग बनाइरहनुभएको छ । र, त्यो समस्यालाई प्रतिनिधित्त्व गर्ने चारित्रिक आयाम कति फराकिलो छ, चरित्रहरु मानवीय जीवनसँग कति नजिक छन्, समाजको यर्थाथमा ती पात्रहरु कहाँ अटाउँछन्, यसको आधारमा चलचित्रको जग बस्छ । यो जग जति बलियो हुन्छ, त्यति नै बलियो चलचित्र बन्छ ।

‘लुट’ नेपाली चलचित्रको इतिहासमा किन माइलस्टोन चलचित्र बन्यो भने त्यहाँका हरेक पात्रहरुले एकार्काको जीवनमा ठूलो प्रभाव पारिहेको छ । देखिँदा राम्रा लागे पनि त्यहाँ हरेक पात्र कुरूप छन् । ती पात्रहरुको कुरूप चरित्रले एकार्काको जीवनमा कति प्रभाव पारिरहेको छ, त्यसमा देखिन्छ । पीडित र पीडक एउटै पात्र छ । कथाको सुन्दरता त्यतिबेला देखिन्छ, जतिबेला पीडक नै पीडित हुन्छ । पीडित र पीडक दुवै रहे पनि अन्तिममा सौगात मल्लको पात्र पीडकको रुपमा बलियो बनेर आउँछ । यही कुरा ‘लुट–२’ मा स्थापित गराउन सकिएन । कुरूप पात्र जति कुरूप हुनुपर्ने हो, त्यति नै हुन नसक्दा पहिलोजस्तो दोस्रोमा हुन नसक्दा चलचित्र नै कमजोर बन्यो । 

धेरैले चर्चा नगरेको अर्को चलचित्र हो, ‘चपली हाइट’ । यो चलचित्र राम्रो हुनुको कारण कुरूप चरित्रहरुको प्रयोग नै हो । नेपाली चलचित्र उद्योगमा कुनै चलचित्र इन्ट्रेस्टिङ आइडिया बोकेको थियो भने त्यो चलचित्र हो, चपली हाइट। महिला–पुरुषको सम्बन्धमा यति कुरूपता विरलै पाइन्छ । यस्ता कुरूप पात्रहरु समाजमा विरलै हुन्छन् । त्यसैले यो चलचित्र मन पराइयो ।

मान्छेले सधैँ मेरो जीवनमा समस्या नआइदियोस् भन्ने चाहन्छ । चलचित्रले मान्छेको जीवनमा जस्तोसुकै समस्या आउनसक्छ र आउँछ भन्ने नै देखाउने हो । मेरो जीवनमा जुन समस्या नआओस् भनेर मान्छेले सोचिरहेको हुन्छ, चलचित्रमा त्यही कुरा आएपछि उसले त्यसलाई नियालेर हेर्छ । किनभने,ऊ त्यही समस्याबाट मुक्ति खोजिरहेको हुन्छ । छ । जुन कुरा उसले चलचित्रको पर्दामा देखिरहेको हुन्छ । आफूजस्तै पात्र चलचित्रको पर्दामा कुरूप चरित्रसँग संघर्ष गरिरहेको देखेपछि दर्शकले यो त मेरो चाहना हो भन्ने सोच्छ । र, त्यो चलचित्रलाई मन पराउँछ । 

चलचित्रलाई मन पराउने अथवा स्वीकार्ने आधार नै जुन समस्या नआओस् भन्ने छ, त्यही समस्याको विक्रित रूपमा आउनु हो । 

अधिकांश प्रेमकहानी मनपर्नुको कारण जिन्दगीमा अधिकांश व्यक्तिको कोही न कोहीसँग प्रेम हुन्छ । व्यक्ति आफ्नो प्रोमिकासँग छुट्टिनु नपरोस् भन्ने चाहन्छ । नछुट्टियोस् भन्ने उसको चाहना छ । तर, कथाको मुख्य पात्र अरु पात्रहरुका कारण छुट्टिनुपर्ने परिस्थितिमा पुगेको छ भने त्यहाँ दर्शकले अपनत्त्व गर्छ । त्यसैले लभस्टोरीमा ट्रयाजिटी भन्ने तत्त्व आवश्यक परेको हो । यदि, चरित्रमा कुरूपता नहुने हो भने जस्तोसुकै सिनेमा खिचे पनि, जतिसुकै राम्रा हिरो–हिरोइन राखे पनि त्यो चलचित्र मन पराइँदैन । 

अहिले नेपाली चलचित्र समस्याग्रस्त ठाउँमा छ भनेर हामी भनिरहेका छौँ । यदि, अहिलेको यो समस्याबाट बाहिर आउने हो भने यसका लागि एउटै मूलमन्त्र छ, समस्या । हामीले अब समस्यालाई बुझेर त्यसको बहुआयामिक पक्षलाई समेट्नुपर्छ । समस्यालाई सतही रूपमा हेर्ने हाम्रो समस्या छ । समस्याको गहिराइमा पुगेर प्रस्तुत गर्न सक्यौँ भने नेपाली चलचित्र पनि राम्रो बन्छ ।

समस्याको राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक पक्षलाई अध्ययन गरेर कथा लेख्नुपर्छ । यसका लागि मान्छेभित्रका कुरूप पनहरुलाई उजागर गर्नुपर्छ । मान्छेभित्रको कुरूपतालाई देखाउन डराउनु हुँदैन । हामी नेपाली फिल्ममेकर मान्छेभित्रको कुरूपता लेख्न डराउँछौँ । यो डराउनुको कारण हिनताबोध हो । मान्छे यो हदसम्म गिर्न सक्दैन भनेर फिल्ममेकरले आफैँ रोकिरहेको छ । मान्छेको चरित्र जस्तोसुकै पनि हुनसक्छ भन्ने यथार्थलाई स्वीकार गर्ने हो भने नेपाली चलचित्र उद्योगले अनपेक्षित राम्रा चरित्र पाउँछ । साँच्चै राम्रा पात्रहरु समेट्ने हो भने त्यसले चलचित्रलाई धेरै माथि पुर्‍याउँछ । र, नेपाली चलचित्रको ठूलो समस्या समाधान हुन्छ । 

(निर्देशक मनोज पण्डितसँग बाह्रखरीका नरेश फुयाँलले गरेको कुराकानीमा आधारित)