काठमाडौं । कुनै समय नेपालबाट सर्वाधिक निर्यात हुने वस्तु वनस्पति घिउ थियो । दुई वर्षअघिसम्म प्रशोधित पाम तेल सर्वाधिक निर्यात हुने सूचीको शीर्षमा रहन्थ्यो । अहिले शीर्षमा प्रशोधित भटमासको तेल छ ।

वनस्पति घिउ अर्थात ‘डाल्डा’ शीर्षबाट हट्नुको कारण फरक भए पनि पाम तेलको कथा सबैमा ज्ञात नै छ । भारतले जानीजानी पाम तेलमाथि प्रतिबन्ध लगाएपछि पामको निर्यात शून्यमा झरेको हो । यो यथार्थ बुझ्दाबुझ्दै नेपाली व्यवसायीले भने पामको विकल्प भटमासको तेललाई मानेका छन् । जसकारण पामकै लयमा अर्थात सर्वाधिक निर्यात हुने वस्तु भटमास तेल बनेको छ ।

चालु आर्थिक वर्षको सात महिना बित्दा १९ अर्ब ५९ करोड रुपैयाँभन्दा बढीको प्रशोधित भटमास तेल निर्यात भएको छ । जबकि, गत वर्षको ६ महिनासम्म शीर्षमा रहेको पाम तेल निर्यात लगभग शून्यमा झरेको छ । भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार ७ महिनामा ४ लाख ४३ हजार रुपैयाँको प्रशोधित पाम तेल निर्यात भएको देखिन्छ । पाम निर्यात शतप्रतिशतले घट्नुपछाडि भारतले आफ्ना उद्योग धरासायी हुने तर्क राखेको छ ।

नेपाली उद्योगले कच्चा तेल प्रशोधनबाट ३० प्रतिशतभन्दा बढी मूल्य अभिवृद्धि गरी निर्यात गरेको दाबी गरे पनि भारतले नेपाली व्यवसायीले त्यसो नगरेको आरोप लगाएर त्यहाँ हुने तेल आयात रोकेको हो । भारतले नेपालसँगै छिमेकी मुलुकबाट हुने पाम तेल आयात अघिलो डिसेम्बरमै रोकेको हो । त्यसयता निर्यात खुला, फेरि बन्द हुँदै मे महिनादेखि निकासी पूर्ण रूपमा ठप्प छ ।

नेपाली उद्योगीले भने पामको विकल्प भटमासको तेललाई बनाएका छन् । पाम तेल निर्यात हुन छाडेपछि व्यवसायीले दक्षिण अमेरिकाबाट भटमासको कच्चा तेल आयात गरी प्रशोधन गरेर भारत पठाउन थालेका छन् । यसअघि, पाम तेलको कच्चापदार्थ इन्डोनेसिया, मलेसिया, थाइल्यान्डबाट आयात भइ नेपालमा प्रशोधन हुने गर्थ्यो ।

भटमास शीर्षमा हुँदै गर्दा अहिले प्रशोधित सूर्यमुखी तेलको निर्यात बढ्न थालेको छ । सनफ्लावर अर्थात सूर्यमुखीको तेलमा व्यापारीको नजर परेको भन्सारको तथ्यांकले देखाउँछ । चालु आर्थिक वर्षको ७ महिनामा गत वर्षको सोही अवधिभन्दा ३२ सय गुणा परिमाण तथा २७ सय गुणा बढी मूल्यको प्रशोधित सूर्यमुखी तेल निर्यात भएको छ । सबै तेल भारत निर्यात हुन्छ ।

निर्यातित प्रशोधित सूर्यमुखी तेलका लागि कच्चापदार्थ विदेशबाटै आयात भएको तथ्यांकमा प्रष्ट हुन्छ । पुससम्मको भन्सार तथ्यांकअनुसार ५ अर्ब ३९ करोड रुपैयाँको कच्चा सूर्यमुखी तेल आयात भएको देखाउँछ । माघमा मात्रै थप २ अर्ब १५ करोडको कच्चा सूर्यमुखी तेल आयात भएको छ । यो कच्चा तेल सबैभन्दा बढी युक्रेनबाट र रुस तथा अर्जेन्टिनाबाट पनि आयात हुने गरेको छ ।

भटमास वा सूर्यमुखी खाने तेलले निर्यातको हिस्सा ओगट्दै गर्दा यी दुवै तेलको निर्यात दिगो भने होइन । जसको कारण हो, सबै तेलको कच्चापदार्थ विदेशबाट आयात भएर नेपालमा प्रशोधन हुन्छ । नेपाली व्यवसायीले दक्षिण एसियाली स्वतन्त्र व्यापार क्षेत्रको लाभ उठाउँदै नेपालमा तेल प्रशोधन गरेर भारत निर्यात गर्ने गरेका छन् ।

नेपाली व्यवसायीले दक्षिण एसियाली स्वतन्त्र व्यापार क्षेत्र (साफ्टा)को लाभ उठाएर पाम आयल निर्यात गर्थे । भटमास र सूर्यमुखीमा पनि यही तरिका अवलम्बन गरिएको छ । अतिकम विकसित मुलुकबाट हुने वस्तुजन्य आयातमा शून्य ट्यारिफको व्यवस्था विश्व व्यापार संगठनको ‘रुगिरो इनिसिएटिभ’मा छ । साफ्टामा पनि यस्तै व्यवस्था छ ।

यसकारण नेपाली व्यवसायीले कच्चा सामग्री आयात गरी शून्य ट्यारिफ भारतमा निर्यात गराउँछन् । यस्ता तेल अन्य देशबाट आयात हुँदा उच्च ट्यारिफ लाग्ने छ । आयातित कच्चा तेल प्रशोधन गरी नेपाली व्यवसायीले ३० प्रतिशतसम्म मूल्य अभिवृद्धिसहित नाफा गर्ने गरेको दाबी गर्छन् ।

भारतमा खाने तेलको माग उच्च छ । एलसी खोल्न सहज हुने, भारतीय व्यवसायी लाभान्वित हुने र उपभोक्ताले कम मूल्यमा किन्न पाउने हुँदा अरु देशभन्दा नेपालबाटै आयात गर्दा फाइदा छ । नेपाल चाँडै अतिकम विकसित मुलुकबाट विकासोन्मुख राष्ट्रमा प्रवेश गर्दै छ । त्यसपछि कच्चापदार्थ आयात गरी प्रशोधनपछि बेच्दा भारतीयका लागि केही महँगो पर्न जान्छ ।

गत आर्थिक वर्षभर १७ अर्ब ९९ करोड रुपैयाँ बराबरको कच्चा पाम आयल आयात भएको छ । सो अवधिमा कच्चा भटमासको तेलको आयात कच्चा पाम आयलको भन्दा बढी अर्थात १८ अर्ब ७२ करोड रुपैयाँको छ । भन्सार विभागका अनुसार कच्चा पामको आयात इन्डोनेसिया, मलेसिया, सिंगापुर र पपुवा न्युगिनीबाट हुन्छ भने कच्चा सोयाबिन तेल अर्जेन्टिना, ब्राजिल, पाराग्वे, युक्रेन र इन्डोनेसियाबाट हुने गरेको छ ।

चालु आवको सूर्यमुखी तथ्यांक : कच्चा तेल आयात गरी प्रशोधित तेल निर्यात बढ्दै
माघसम्मको तथ्यांकअनुसार ४ करोड ४३ लाख रुपैयाँको मात्र पाम तेल निर्यात भएको छ । गत वर्षको माघसम्म करिब १४ अर्बको पाम तेल निर्यात भएको थियो । यस अवधिमा १९ अर्ब ५९ करोड रुपैयाँको प्रशोधित भटमास तेल निर्यात भएको छ । यो गत वर्षको माघसम्मको भन्दा २२९ प्रतिशत बढी हो ।

माघमा मात्रै २ अर्ब ५५ करोडको प्रशोधित भटमास तेल निर्यात भएको देखिन्छ, यो अघिल्लो आवको माघको तुलनामा ६३ प्रतिशत बढी हो । भटमासको कच्च तेल आयात ११७ प्रतिशतले बढेर २१ अर्ब बराबरको भएको भन्सारको तथ्यांक छ ।

पाम र भटमासको लयलाई समात्ने क्रममा ६ महिनामा ५ अर्ब ३९ करोड रुपैयाँ बराबरको सूर्यमुखीको कच्चा तेल आयात भएको छ । माघमा थप २ अर्ब १५ करोडको यस्तो तेल युक्रेन, रुस र अर्जेन्टिनाबाट आयात भएको छ ।

यो तेल प्रशोधन गरी ७ महिना (माघसम्म)मा ५४ करोडको तेल निर्यात भएको छ । जबकि, गत वर्षको माघसम्म ३ करोडको पनि प्रशोधित सूर्यमुखी तेल निर्यात भएको थिएन । माघ महिनाको तथ्यांकले गत वर्षको माघभन्दा ७५३ गुणा बढी प्रशोधित सूर्यमुखी तेल निर्यात भएको देखाउँछ ।