गोपीलाई आफ्नो गाउँ–ठाउँमा जीवन गुजारा गर्न गाह्रो हुन थाल्यो । ऊ निकै चिन्तित भयो । गाउँघरमा काम पाउन छाडिन थाल्यो । हतपत्ति कुनै काम पाइँदैन्थ्यो । यसो त गाउँघरमा त्यत्ति काम पनि हुँदैन । खेतीपाती र गाईवस्तुको काम त हो । खेतीपातीको मौसममा बाहेक अन्य मौसममा काम नै हुँदैन । हुन त गाउँघरमा पनि केही स–साना किराना आदिका पसलहरू हुने गर्दछन् । तर, त्यो पनि अलिक टाठा–बाठाहरूले नै गर्दछन् । पैसो नहुनेहरूका हातमा त अर्काको खेतमा ज्याला–मजदुरी गर्नुबाहेक अर्को कुनै उपाय नै हुँदैन । 

उसको गाउँमा रोपाइँ सकिसकेको थियो । खेतमा धानका बालाहरू झुलिरहेका थिए, पाक्नमा अलिक समय बाँकी थियो । गाउँका धनी र टाठा–बाठाहरूलाई त खासै कुनै चिन्ता थिएन । तर, जो गरिब थिए, जो दिनहुँ काम गरेपछि मात्र खान पाउँथे, उनीहरूको जीवन कहालीलाग्दो थियो । 

गोपी पनि कहालीलाग्दो जीवन बिताउनेहरूमा पर्दथ्यो । छजनाको परिवार थियो, उसको । आमाबुवा, ऊ आफै श्रीमान्–श्रीमती र दुई भाइ–बहिनीहरू । बुवापछि ऊ नै घरको सबैभन्दा ठूलो थियो । उसको बुवा घरको मुली भए पनि घरपरिवारका सारा व्यवहार उसले नै गर्नुपर्दथ्यो । 

धेरै सोचविचार गरेपछि ऊ राजधानी छिर्याे । घरबाट निस्किने बेला उसकी आमाले आफ्नो मातृभाषामा भनेकी ‘मत जा बबुआ ! इहँवे गांवे में रह, केहू ना केहू तरे गुजारा त होइए जाता नू । काहे जाताड़ ? मत जा ! आँखि का साझा रहब, त हमनी के जिनगी आसान होई ।’ (न जाउ छोरा, यहीँ आफ्नै गाउँमा बस । जसो–तसो गुजारा त चलेकै छ नि ! आँखासामु रहन्छौ, हाम्रो जीवन सरल हुन्छ ।) 

तर, ऊ मानेको थिएन । उसले आफ्नी आमालाई सम्झाइबुझाइ राजधानी हिँडेको थियो । उसको बुवा त केही बोल्नै सक्नुभा’को थिएन । उसका भाइ र बहिनी दुःख र खुसीको मिश्रित भावमा थिए । दुःखी यस कारणले कि उनका दाजु केही समयका लागि बाहिर जाँदै थियो र खुसी यस कारणले कि उनका दाजुले उनीहरूका लागि केही न केही ल्याइदिने वाचा गरेको थियो । 

श्रीमतीले त केवल यति मात्र भनेर आफूलाई सम्झाउने प्रयत्न गरेकी थिइन्– ‘छिट्टै फर्किनुहोला । अर्को साल बहिनीको बिहे छ, त्यो पनि हेका गर्नुहोला ।’ 

गोपीले श्रीमतीको मुखबाट निस्केको शब्द ‘हेका’लाई आफ्नो मन–मस्तिष्कमा खेलाएको थियो । उसलाई राम्ररी थाहा थियो, जुन राम्रो खाने लाउने र आर्थिक रूपले सम्पन्न हुने उसको सपना थियो, त्यै सपना उसकी श्रीमतीको पनि थियो । फरक यति मात्र थियो कि ऊचाहिँ आफ्नो मनको कुरो खुलस्त भएर भनिहाल्थ्यो । जबकि, उसकी श्रीमतीले आफ्नो मनको कुरो मनभित्रै लुकाएर राख्ने गर्दथिइन् ।

राजधानी छिरेको एक महिना भइसकेको थियो । भदौमा आएको थियोे, आश्विन बितेर कार्तिक लागेको थियो । विस्तारै दसैँ पनि नजिकिँदै थियो । उसले घरबाट हिँड्दा काठमाडांैमा बसेर तरकारी बेच्ने आफ्नै गाउँको एकजनाको अतापता लिएर हिँडेको थियो । सुरुका दिनमा त्यही तरकारी बेच्ने गाउँलेले मद्दत गरेको थियो । त्यो तरकारी बेच्ने गाउँले कालीमाटीमा एउटा कोठा लिएर बसेको थियो । गोपीले काठमाडौंको भूमिमा पाइला टेक्दा सबैभन्दा पहिले आफ्नो त्यो गाउँलेलाई फोन गरेको थियो र ऊ आएपछि ऊसँग कालीमाटीमा रहेको उसको कोठामा गएको थियो । 

त्यहाँ पुग्दा गोपीको साइत गयो । त्यो एउटा कोठामा अरू पाँचजना थिए, जो नेपालको तराईका भिन्न–भिन्न ठाउँबाट आएका थिए, ऊजस्तै सपना बोकेर । एकैछिनको कुराकानीपछि गोपीले थाहा पायो कि त्यहाँ बस्ने पाँचैजनाले तरकारी बेच्ने काम गर्दछन् । 

यो अपरिचित ठाउँमा गोपीको त्यो गाउँलेबाहेक अरू कोही थिएन । ऊ कुनै न कुनै काम गरेर छिट्टै केही पैसा कमाउन चाहान्थ्यो । घरबाट हिँड्दा तपेसर काकासँग पाँच हजार उधारो लिएर आएको थियो । अँ, उसले एउटा अलिक पुरानो साइकल पनि बोकेर आएको थियो । त्यही गाउँले साथीले साइकल बोकेर आउनु भनेको थियो । 

गोपीले सहजै तरकारी बेच्ने काम समात्यो । अब ऊ एक्लो थिएन, उसका कम्तीमा पाँचजना साथी भएका थिए । यद्यपि, उनीहरूको मित्रतामा प्रतिस्पर्धा पनि थियो । आखिर सबैले एउटै काम गरेका थिए, तरकारी बेच्ने । 

तीन बजे उठ्थ्यो गोपी अनि कालीमाटी तरकारी बजार पुग्दथ्यो, साइकल लिएर । तराई वा पहाडबाट आएका हरियो तरकारी किन्थ्यो र डेरामा आउँथ्यो । फेरि, केही बेरपछि अर्थात दैनिक क्रियाकलापबाट निवृत्ति पाएपछि साइकलमा तरकारीको टोकरी राख्दथ्यो र टोल–टोल साइकल घिर्सादै... तरकारी... तरकारी... कराउँदै हिँड्थ्यो । टोलका रैथानेहरू ‘ओ भैया... ओ भैया...’ भनेर रोक्थे र आफूले मन पराएको तरकारी किन्थे । 

सुरु–सुरुमा ऊ रमायो पनि, यहाँका मान्छेहरूद्वारा आफूलाई ‘भैया’ सम्बोधन गरेर बोलाएकोमा । तर, पछि अलिक निराश भयो । पछि उसले थाहा पायो, यहाँका मान्छेले ‘भैया’ त भन्छन् । तर, भैया अर्थात दाजु मान्दैनन्, बल्कि विशुद्ध इन्डियन ठानेर त्यसरी भनिराखेका हुन्छन् । 

केही दिन ऊ खिन्न रह्यो । तर, पछि–पछि अभ्यस्त भयो । जब कोही ‘ओ भैया’ भनेर बोलाउँथे, ऊ केही नबोली चुपचाप बोलाउनेनिर पुगिहाल्थ्यो । ‘भैया’ भनेर बोलाउनेले इच्छानुसारको तरकारी किन्थे र ऊ बेच्थ्यो । कुनै दिन बिहानको नौ बज्दा नबज्दै उसको तरकारी सकिहाल्थ्यो भने कुनै दिन दिनभरि लाग्थ्यो । कहिलेकाहीँ त बिहान बेच्न भनेर लगेको तरकारी, बेलुका हुँदा त्यसै लिएर डेरा फर्किनुपर्थ्यो । बिक्री हुँदैन्थ्यो । ‘के गर्ने, यही त हो व्यापार... कहिले घाटा त कहिले नाफा... कहिले उदासी त कहिले निराशा ।’ सोचेर ऊ शान्त हुन्थ्यो । 

यसरी तराईको एउटा जवान केटो गोपी राजधानीमा ‘भैया’ बनेर तरकारी बेच्न थाल्यो ।

०००

एकपल्ट घर गएर राजधानी फर्केको थियो, गोपी । उसका आमाबुवा, श्रीमती, भाइबहिनी सबै खुसी नै थिए । ऊ घर जाँदा सबैका लागि केही न केही लगिदिएको थियो । तपेसर काकाको कर्जाको भार आधी गर्न सकेको थियो । अर्कोपल्ट आउँदा तपेसर काकाको बाँकी रहेको पैसो पनि तिरिदिउँला भनेर आफ्नो बुवालाई भन्न सकेको थियो । 

यसपालि राजधानी आउँदा उसले अन्तै बस्ने सोचेको थियो । घर जानुअघि उसले कालीमाटीमै, जहाँ ऊ आफ्ना साथीहरूसँग मिलेर बसेको थियो, त्यो घरभन्दा अलिक पर एउटा घरमा कोठा लिइसकेको थियो । पहिलाका साथीहरू उसको प्रतिद्वन्द्वी भइसकेका थिए । प्रतिद्वन्द्वी हुनु त ठिकै हो । तर, व्यापारमा । व्यवहारमा केको प्रतिद्वन्द्वी हुनु ? अरूको त कुरै छाडौँ, उसको गाउँले साथी पनि ऊसँग अलिक बढी नै ईष्र्या गर्न थालेको थियो । अलिक बढी नै ईष्र्यालु भइसकेको थियो । गोपीको कामधाम अलिक राम्रो चलेकोले होला । 

तर, यो जीवन हो । जीवन कसैको चाहनामा न त रुक्छ, न त हिँड्छ, न हाँस्छ, न त रुन्छ । जीवनको आफ्नै गति हुन्छ, आफ्नै यति हुन्छ । जीवनको यात्रामा हिँड्नेहरूको लियाकतमा भरपर्दछ कि ऊ हाँसेर जीवनको यात्रा तय गर्न चाहन्छ कि रोएर, ऊ रोकी–रोकी यात्रा गर्न चाहन्छ कि निरन्तर ! गोपी दोस्रो दर्जाको यात्री थियो । ऊ विस्तारै तर निरन्तर हिँडिरहने यात्री थियो, ऊ रुँदा–रुँदै हाँस्नसक्ने प्राणी थियो । अब जीवनको गोरेटोमा हिँडेपछि अनेकौँ प्रकारका घुम्ती, मोड, बाटो, दोबाटोका साथसाथै मित्र र शत्रु भेट्दा रहेछन् । गोपीको जीवनयात्रा पनि यी अवयवहरूबाट वञ्चित थिएन । तर, ऊ आफ्नो बाटो हिँडिरेहेको थियो... हिँडिरहेको थियो । 

एक दिन, दिन के भन्नु, राति नै । हो, तीन बजे राति ऊ उठ्यो र कालीमाटी तरकारी बजारमा तरकारी किन्न गयो । सिमी, काउली, भिन्डी, टमाटर, भन्टा, हरियो खुर्सानी, धनियाँ आदि लिएर डेरा फर्किरहेको थियो । कालीमाटी चोकदेखि ५०० मिटरपूर्वमा थियो, उसको डेरा । ऊ छिट्टोभन्दा छिट्टो आफ्नो डेरा पुग्न चाहन्थ्यो । किनभने, उसलाई दिसाले बेस्सरी च्यापेको थियो । ऊ हतार–हतार साइकल घिसार्दै डेरातिर गइरहेको थियो । अचानक दुई–चारजना केटाहरूले उसको साइकलको हैन्डिल समाते र भने– ‘ओ भैया ! कता हिँडेको ? कहाँबाट आएको ? इन्डियन हौ, होइन ?’

‘होइन, म इन्डियन होइन । म नेपाली हुँ । म मधेसी हुँ ।’

‘आहा ! भैया त नेपाली पनि बोल्दोरहेछ ।’ एकजनाले भन्यो ।

‘के को इन्डियन... केका मधेसी ? दुवै त एउटै हो नि ?’ अर्कोले गोपीको तरकारीको टोकरीबाट एउटा काउली झिक्दै तर्सायो ।

‘के गर्नुभा’को ? किन मेरो तरकारी यसरी लिनुभा’को ? चाहिन्छ भने पैसो तिरेर लिनुस् । म त बेच्नै हिँडेको नि !’ गोपीले डराउँदै भन्यो ।

‘पैसो चाहिन्छ, तँलाई ? ले पैसो !’ भनेर पहिलाको केटोले गोपीको तरकारीको टोकरी तल खसाल्यो । टोकरीमा रहेका सारा तरकारी बाटोमा छरपस्ट भए । 

गोपी कराउँदै रह्यो– ‘यो ठिक होइन, यो देश तपाईंहरूकै मात्र होइन, हाम्रो पनि हो ।’ तर, गोपी कराएको कसैलाई कुनै फरक परेन । त्यहीँ बाटोको पेटीमा एक पहाडी मूलको व्यक्ति चिया बेचिरहको थियो । ऊ दौडेर आयो र ‘ए, के गरेको तिमीहरूले ? गरिब छ भन्दैमा जे पनि गर्छौ ? यसको तरकारी किन फालेको ? सित्तै आउँछ तरकारी ?’ भन्यो । 

‘तपाईंलाई के भो ?’ ती चारजनामध्ये एकजनाले भन्यो– ‘तपाईं चुप लागेर आफ्नो काम गर्नुस्, किन हाम्रो बीचमा बोल्नुभा’को ?’ 

‘बढ्ता कुरा गर्छौ... तिमीहरू । यो नेपाली होस् वा इन्डियन, जब सरकारले यसलाई बस्न, खान र काम गर्न दिएको छ भने तिमीहरू को हौ यसलाई यसको बाँच्ने अधिकारबाट वञ्चित गर्ने ?’ चियावालाले अलिक झपार्दै भन्यो । 

चियावालाले गोपीको पक्ष लिएर कुरा गरेपछि उनीहरू अलिक डराए । किनभने, यो चियावाला अनुहार र पहिरनले नेपाली देखिन्थ्यो । गोपी नेपाली भए पनि उसको अनुहार, भाषा र पहिरनचाहिँ इन्डियनहरूसँग मिल्दोजुल्दो थियो । ती अल्लारे केटाहरू भागेपछि त्यो चियावालाले गोपीलाई बाटोमा छरपस्ट भएका तरकारी उठाउनमा मद्दत ग¥यो र त्यो दिन, त्यो क्षणबाट त्यो चियावाला र गोपीबीच मित्रता गाँसियो । गोपीले चियावालालाई धन्यवाद दिँदै भन्यो– ‘तपाईं आज नभएको भए मेरो सारा तरकारी बर्बाद त हुन्थ्यो हुन्थ्यो, मेरो के हालत हुन्थ्यो, त्यो पनि थाहा छैन ।’

‘डराउनु पर्दैन भैया ! यस्ता मान्छेहरू हरेक ठाउँमा भेटिन्छन् ।’ चियावालाले भन्यो– ‘अँ, साँच्ची, तपाईं यता कहाँ बस्नुहुन्छ ? अनि, तपाईंको घर कहाँ हो नि ?’

‘मेरो घर पर्सा जिल्ला । पर्सा जिल्ला थाहा छ नि ?’ गोपीले भन्यो ।

‘किन थाहा नहुनु, वीरगन्ज पर्सा जिल्लाको सदरमुकाम होइन ?’

‘हो । त्यही वीरगन्जदेखि बीस किलोमिटर पश्चिममा पोखरिया नगरपालिका छ, त्यही नगरपालिकाको बासिन्दा हुँ म । धेरै पढ्न सकिएन अनि यो तरकारी बेचेर आफ्नै देशमा विदेशी कहलाएर बाँच्नुप¥या छ ।’ गोपीले आफ्नो मनको पीडा पोख्यो ।

‘धेरै चिन्ता लिनु हुँदैन । यस्ता नकारात्मक सोच राख्ने मान्छेहरू जहाँतहीँ हुन्छन् । न कसैको बिराउनु न कोहीसँग डराउनु । तपाईंको नाउँ के हो ?’
‘मेरो नाउँ गोपी हो । मैले एसएलसीसम्म मात्र पढेको हुँ । धेरै पढ्न सकिएन । गाउँघरमा खेतीपाती बढी छैन । त्यसैले यस्तो काम गर्नुपरेको छ । अनि, तपाईंको के नाउँ हो ? तपाईंको घर कहाँ हो ?’

‘मेरो नाउँ कमल हो, कमल नेपाल ।’ त्यो चियावालाले हाँस्दै भन्यो– ‘नेपाल बुझ्नुहुन्छ नि ! देशको नाउँ होइन नि !’

‘था’छ मलाई । यति पनि नबुझ्नु ! मैले बुझेँ, तपाईंको थर हो ‘नेपाल’ । यसको अर्थ तपाईं बाहुन हो । मेरो पनि साथी थियो एकजना बाहुन, कक्षा आठमा । उसको नाउँ पनि कमल नै थियो । तर, उसको थरचाहिँ उपाध्याय थियो । म त कमली भन्थेँ । मलाई ऊ गोपी नै भन्थ्यो । पहाडमा कतै घर थियो, उसको । अचानक एक दिन स्कुलमा उसले भन्यो– ‘गोपी ! हामी त पहाड जाँदै छौँ । हजुरआमा बित्नु भा’छ ।’ त्यसपछि ऊ फर्केर आएन । अनि, तपाईंको घर कहाँ हो नि ?’ गोपीले सोध्यो ।

‘मेरो घर पनि पहाडमै हो । ल अब तपाईं तरकारी बेच्न जानुस् । आउँदै गर्नुहोला ।’ 

त्यसपछि गोपी तरकारी लिएर सिधै डेरामा गयो र नित्यकर्मबाट निवृत्त भएर तरकारी बेच्न टोल–टोलमा हिँड्यो । गोपी र कमल निकै मिल्ने साथी भए । एकार्काको डेरामा आउन–जान थाले । दोस्ती गाढिँदै गयो । दुवैजनाको आर्थिक र सामाजिकस्तरमा खासै अन्तर थिएन । एकजना तरकारी बेच्ने व्यक्ति थियो भने अर्को चिया बेच्ने । पछि थाहा भयो, कमलले त बीएसम्म पढेको रहेछ । तर, कुनै जागिर नपाएकोले बाध्य भएर चिया पसल थापेर गुजारा गर्न थालेको रहेछ ।

०००

धेरै कर गरेपछि तिहारमा गोपी कमलसँग उसको पहाडको घर गयो । पहाडमा कमलको आमाबुवा, काकाकाकी, भाइबहिनी पूरा परिवार थियो । गोपीलाई देखेर कमलको बुवाले सोधेका थिए, ‘गोपी ! तिमी त तराई–मधेसको मान्छे, पहाड चढ्न गाह्रो भएन ?’

गोपीले हाँस्दै भन्यो– ‘के भनूँ बुवा ? म आफ्नो व्यथा भन्नै सक्दिँन । मैले जीवनमा यत्ति पहाड चढेको छैन । यो त कमलले गर्दा हो र हजुरहरूसँग भेटने इच्छा भएर हो, म पहाड चढेर यहाँ आउन सकेँ ।’

साँझ भएपछि कमलकी आमाले सोधिन्– ‘बाबु ! तिमी त मधेसको केटो । के खान्छौ ? रोटी कि भुजा ?’ आश्चर्य, गोपीलाई पहाडमा भातलाई भुजा भनिन्छ भन्ने कुरो थाहा थिएन ! पहाडको बाटो हिँड्दा–हिँड्दै ऊ थाकिसकेको थियो । उसले मनमा सोच्यो– ‘के भुजा खाने ? हुन त मलाई रोटी पनि मन पर्दैन । तर, भुजाभन्दा त रोटी नै जाति ।’ अनि, भन्यो– ‘आमा ! म रोटी खान्छु ।’ कुरो के थियो भने उसले भुजालाई तराई–मधेसमा पाइने खाद्यपदार्थ ‘मुरही–लाई’ ठानेको थियो । तर, बेलुका खाना खाने बेलामा सबैको अगाडि दाल भात, तरकारी अचार र आफ्नो अगाडि रोटी, दाल, तरकारी र अचार देख्यो, ऊ त झसंग भयो ! उसको मुखबाट अचानक एउटा शब्द फुत्किहाल्यो– ‘कमल ! भुजा खोई ? तिमी त भात खाँदै छौ !’

कमलले हाँस्दै भन्यो– ‘यसैलाई ‘भैया’ भनिन्छ, साले !’ उनीहरूबीच मित्रता यति गहिरो भइसकेको थियो कि दुवै एकार्कालाई साले, तँ पनि भन्न थालिसकेका थिए । यसपटक भने गोपीलाई ‘भैया’ शब्द सुनेर आत्मीयताको बोध भयो । ऊ ट्वाल्ल परेर कमललाई हेर्न थाल्यो । कमलले फेरि भन्यो–‘मूर्ख ! यतातिर भातलाई भुजा भनिन्छ । बल्ल बुझेँ, तैँले भुजालाई आफ्नो तराई–मधेसको भुजा ठानेर मन पर्दा नपर्दै रोटी खान्छु भनिस्, हा... हा... । खा, मोरो रोटी !’

कमलले केही बोल्न सकेन । निरीह आँखाले कमलकी आमातिर हे¥यो । मुखबाट शब्द ननिस्के पनि आँखा भन्दै थियो– ‘आमा ! म पनि भुजा खान्छु ।’ कमलकी आमाले उसको भावना बुझिन् र कराउँदै भनिन्– ‘निशा ! गोपीको लागि भात ल्याऊ ।’ त्यसपछि निशाले एउटा थालमा भात लिएर आई । 

निशा कमलकी कान्छी बहिनी हुन् । त्यसपछि सबैले रमाइ–रमाइ खाना खाए र कुरैकुरामा कुन बेला रात बित्यो, चाल नै पाइएन । 

अर्को दिन भाइटीका थियो । घरमा खुसीको माहोल छाएको थियो । घरका सारा सदस्य प्रसन्न थिए । सबैभन्दा खुसी त निशा थिई । चार वर्षपछि उसले आफ्नो दाजु कमललाई टीका लगाउन पाएकी थिई । यसपालि त गोपीलाई पनि टीका लगाउने अवसर भेटियो । टीका लगाउने बेलामा निशाले सोधी– ‘गोपी दाजु ! हजुरतिर भाइटीका हुन्छ ?’

‘हुन्छ, नानी ।’ गोपीले हाँस्दै भन्यो– ‘फरक यत्ति हो कि त्यसलाई हामीतिर ‘भैयादूज’ भनिन्छ । कहीँ–कहीँ त्यसलाई ‘बजरी’ पनि भनिन्छ । जसरी तिमीले ओखलले यमराजलाई घे¥यौ नि, हो त्यसैगरी तराई–मधेसमा पनि दिदीबहिनीले ओखल र तेलले घेरा बनाएर यमराजलाई आउनबाट रोक्छन् । यति मात्र होइन, उतातिर त दिदीबहिनीले आफ्नो दाजुभाइलाई पहिला सराप्ने गर्छन्, मार्छन् अनि आफ्नै जिब्रोमा रेंगनीको काँट (एक प्रकारको काँढाले) घोच्छन्, मारेको दाजुभाइलाई पुनर्जीवित गर्छन् अनि बजरी खुवाउँछन्, मिठाइ खुवाउँछन् । त्यसपछि यतातिरको झँैँ उतातिरको दाजुभाइले आफ्नी दिदीबहिनीलाई उपहारस्वरूप लत्ता–कपडा, रुपैयाँ–पैसा, मिठाइ आदि दिन्छन् ।’

‘ए... त्यसो हो... ।’ यसपटक कमलकी आमाले भनिन्– ‘रीति त एउटै रहेछ, नाममा मात्र फरक रहेछ ।’

‘हो आमा ।’ गोपीले भन्यो ।

त्यसपछि गोपीले निशालाई एउटा राम्रो प्याकेट दियो । कमललाई पनि त्यसबारे थाहा थिएन । गोपीले निशाका लागि कुर्ता सलवार ल्याएको थियो । ‘निशा नाइँ... नाइँ भन्दै रही, गोपी मानेन । उसको हातमा दिँदै भन्यो–‘तिम्रो एउटा होइन, दुईवटा दाजु छन्, कमल र गोपी । आजदेखि तिमी जे–जे कुरा कमललाई भन्न सक्छौ, त्यो सबै मलाई पनि भन्नू र कमलले तिमीलाई जे–जे गर्न सक्छ, त्यो तिमीले मलाई पनि गर्ने अधिकार दिनू । मैले यो कहिल्यै बिर्सिने छैन कि मधेसमा मेरी एउटी बहिनी छे भने पहाडमा पनि मेरी एउटी बहिनी छे ।’ 

त्यसपछिका भावुक पलहरूलाई सबैले जतन गरेर राखे । एक सप्ताहको बसाइपछि कमल र गोपी राजधानी फर्किहाले ।

००० 

चार वर्षपछि कमल रातिको दुई बजे गोपीको डेरामा दौडिँदै आयो र जोर–जोरले ढोका ढकढकाउन थाल्यो । एकैछिनपछि ढोका खुल्यो । कमल ‘गोपी ! गोपी !’ कराउँदै भित्र पस्यो ।’ ढोका खोल्ने केटी गोपीकी बहिनी थिई । गोपीले आफ्नो बहिनीलाई पढाउनका निम्ति काठमाडौंमा राखेको थियो । यो कुरो कमललाई पनि थाहा थियो । 

‘के भो दाजु ? यो रातिमा हजुर यसरी किन... के भो ?’ गोपीकी बहिनी रिताले सोधी ।

‘गोपी कहाँ छ ?’ उठाऊ त्यसलाई ।’ यति भन्दै कमल गोपी सुतेको ओछ्याननिर पुग्यो । जोरले उठाउँदै भन्यो– ‘गोपी उठ् ! निशा... निशा... !’

‘के भो निशा दी’लाई ?’ रिताले कराउँदै सोधी । त्यसपछि कमल केही बोल्न सकेन, थचक्क गोपीको खाटनिर तल भुइँमा बस्यो । रुन थाल्यो... ‘मेरी निशा... मेरी बहिनी... !’

गोपी आफ्नो धेरै मिल्ने साथी कमलको यो हालत देखेर झसंग भयो । उसले कमललाई अँगालो हाल्दै सोध्यो– ‘कमल ! के भो ? के भो निशालाई ? किन यत्ति रोएको ? भन न !’ 

त्यसपछि गोपीले आफ्नी बहिनीलाई भन्यो– ‘रिता ! जल्दी से एक गिलास पानी ले आव !’ रिताले पानी ल्याएर कमललाई खुवाई । कमलले बडो मुस्किलले भन्न सक्यो– ‘गोपी ! ज्वाइँ... रहनु भएन !’

‘के भन्छ यो ? चुप लाग् । के नचाहिँदो कुरो भनिराख्या ?’ गोपीले डरले काम्दै भन्यो ।

‘हिजो राति अफिसबाट घर जाँदै हुनुहुन्थ्यो । सातदोबाटोमा उहाँको मोटरसाइकललाई एउटा टिपरले ठक्कर हान्यो । बीएनबी अस्पतालको इमरजेन्सीमा ज्वाइँ... रहनु भएन... ।’ कमलले जसो–तसो भन्यो । यो सुनेर गोपी पनि रुन थाल्यो... निशाको अनुहार झलझली आउन थाल्यो... आँखाअगाडि निशाको श्रीमान्को अनुहार झल्किन थाल्यो । निशाको श्रीमान् गोपीलाई पनि कमललाई झैँ सम्मान र आदर दिन्थे । रिता पनि रुन थाली । 

धेरै बेर रोएपछि कमलले विस्तारै भन्यो– ‘गोपी ! ध्यान दिएर सुन ।’ हाम्रो जाति र समाजमा चेलीबेटी यसरी विधुवी भएपछि माइतबाट बुवा वा दाजु कोही जानु हुँदैन । वर्षभरि चेलीबेटीलाई सेतो पहिरनमा हेर्नु हुँदैन भन्ने कडा नियम छ । यस्तोमा तिमी... ।’

‘कमल ! के भन्या तिमीले ? नजाने कुरो नै छैन । तर, यो कस्तो नियम हो ? यो कस्तो रीति हो... जुन बेला माइतवालाको निकै खाँचो हुन्छ, आवश्यकता हुन्छ, त्यस्तो बेला पनि कहीँ यस्तो हुन्छ ! यो नियममा सुधार गर्नुपर्छ कमल, यो नियममा सुधार गर्नुपर्छ ।’

‘अब यो सुधार गर्ने कुरो पछि गर्दै गरौँला । हिँड, अहिले मकहाँ हिँड ।’ कमलले भन्यो ।

‘तिमी कहाँ किन ?’ गोपीले भन्यो– ‘हिँड, पहिला अस्पताल जाऔँ ।’

‘पैसो... !’ कमलले भन्यो ।

‘छ मसँग पैसो ।’ गोपीले भन्यो– ‘ल, उठ । मैले एटीएम कार्ड बोकिसके । ल हिँड... अस्पताल हिँड ।’ रिता... तिमी भित्रबाट ढोका बन्द गर ।’

‘कमल दाजु, म पनि हिँड्छु ।’ रिताले भनी ।

‘ल, हिँड ।’ कमलले भन्यो । बहिनीलाई एक्लै न छाड, गोपी ।’

त्यसपछि गोपी, कमल र रिता तीनैजना अस्पतालका लागि हिँडे । अस्पतालमा पुग्दा उनीहरूले इमरजेन्सीअगाडि निशाको ससुरा, सासू र देवरलाई उभिएको देखे । लगभग सारा परिवार उपस्थित थियो । निशालाई उसकी आमाजूले समातिराखेकी थिइन् । कमलले निशालाई टाढाबाट हेर्यो । हेर्नासाथ ऊ जमिनमा लड्यो । निशाको हालत निकै खराब थियो ।

०००       

त्यस रातिदेखि गोपीले कमलको ठाउँ लियो । उसले कमलसँग एक पैसो पनि मागेन । कमलले दिन खोज्यो, उसले हप्कायो– ‘धेरै नकरा ! ऊ मेरी पनि बहिनी हो । त्यहाँ पु¥याउने जे–जे रीति, नियम वा सामानहरू हुन्छन्, त्यो भन् मात्रै ।’ 

कमलले यति मात्र भन्न सक्यो– ‘अरू केही चाहिँदैन । बस्, बहिनीलाई आड, भरोसा चाहिने हो । ऊ एकदम एक्ली भइसकेकी छे । यो खेल्ने, खाने, पिउने उमेरमा दैवको यो कस्तो बज्रपात भो, गोपी ! तिमी बहिनीकहाँ दिनहुँ जाऊ.... उसलाई आँट देऊ... हिम्मत देऊ... अरू म के भनूँ ?’

‘केही न भन । न रोऊ कमल... न रोऊ... अब हाम्रो भाग्यमा यही लेख्या थियो ।’

त्यसको भोलिपल्ट गोपी निशाको घर गयो । त्यहाँ मृत आत्माको शान्तिका लागि पूजापाठ भइरहेको थियो । आँगनमा टोल–छिमेकका महिला–पुरुष उपस्थित थिए । घरपरिवारका सदस्यहरूको उपस्थिति थियो । 

गोपी सरासर आँगनमा पुग्यो । भर्खर एक वर्ष मात्र बितेको थियो, निशाको बिहेको । त्यसैले उसको ससुरालीवालाहरूलाई गोपीका बारेमा धेरै थाहा थिएन । ज्वाइँलाई मात्र थाहा थियो । गोपीलाई सबैले अपरिचित आँखाले हेरे । एउटा कालो वर्णको मधेसी केटो, भाषा पनि मधेसी । वेशभूषा पनि मधेसी । त्यहाँका मान्छेहरूमध्ये कसैले सोध्यो– ‘हजुर !’ 

यत्तिकैमा भित्र सेतो पहिरनमा बसेकी निशाले गोपीलाई हेरिन् । त्यसपछि उनी भक्कानिँदै दौडिन् गोपीतिर । गोपी ठिङ्ग उभिएको थियो । निशा भक्कानिँदै गोपीको छातीमा टाँसिइन् । उनको आँखाबाट आँसुका धारा बगिरहेका थिए । मुखबाट एउटै शब्द हावामा गुन्जिरहेको थियो, –‘भैया ! गोपी भैया !’ 

गोपीले रुँदै भन्यो– “न रोऊ नानी ! न रोऊ ! तिम्रो भैया आयो... तिम्रो भैया आयो ।”