काठमाडौं । चीनकी २९ वर्षिय यांग लि त्यहाँकी ‘पञ्चलाइन क्विन’ को रुपमा परिचित छिन् । चीनको सबैभन्दा लोकप्रिय हास्य कलाकार ली को विवादसँगको सम्बन्ध नयाँ होइन । उनी विशेषगरि पुरुषलाई निसाना तेर्साएर प्रस्तुत गरिने आफ्नो ‘पञ्चलाइन’ वा भनौं (शब्दको रोस्ट)का कारण विवादित र चर्चित दुबै छिन् ।  

चिनियाँ टिभीमा हाल प्रशारण भइरहेको उनको शो ‘रक एण्ड रोस्ट’ ले उनको लोकप्रियतामा अर्को इँटा थपिदिएको छ । यस शोमार्फत् उनी हरेक हप्ता लाखौं दर्शकसामू लैंगिक मुद्दा जस्तो विवादास्पद विषयमा स्ट्यान्ड अप कमेडियनका रुपमा पेश हुन्छिन् । 

जबकी कैयौं चिनियाँ दर्शक ‘स्ट्यान्ड–अप कमेडियन’को अवधारणबारे अपरिचित नै छन् । ठूलो संख्यामा चिनियाँ दर्शक उनको शो हेरिरहेका छन् । यद्यपि, सबैजना उनको पञ्चलाइनबाट प्रभावित हुन्छन् र भइरहेका छन् भन्ने छैन् । फलस्वरुप उनी ठूलो मात्रामा आलोचना झेल्न बाध्य भैरहेकी छिन् । 

डिसेम्बरमा प्रशारण भएको एउटा एपिसोडमा उनले एकजना पुरुष कमेडियनको कुरा गरिरहेको सुन्न सकिन्छ । जसमा उनले ती पुरुष कमेडियनलाई केही नयाँ जोक सुनाउन भन्छिन् । जसको जवाफमा ती पुरुष कमेडियनले यसो भन्छन्, “के तपाई पुरुषहरूको सीमाको परीक्षा लिँदै हुनुहुन्छ ?”

फेरि लि ले उक्त पुरुषलाई केही व्यङ्ग्यात्मक प्रतिउत्तर दिन्छिन्, “के पुरुषहरूलाई सीमा तोकिएको हुन्छ र ?”

लि को यस प्रकरणको व्यङ्ग्य केही व्यक्तिलाई पाच्य भएन, फलतः उनी पुनः आलोचनाको शिकार बनिन् । 

यो एपिसोड पछि उनलाई सामाजिक सञ्जालमा ‘लैंगिक भेदभाव’ र पुरुषलाई घृणा’ गरेको आरोप लगाउन थालिएको छ । पुरुषको अधिकारको रक्षा गर्छु भन्ने दावा गर्ने केही समूहले सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताहरूलाई मिडिया नियामकमा लिको उजुरी गर्न आग्रह गरेको छ । 

तर, समर्थकहरूले लिको पक्षमा बोल्दै उनको आलोचना गर्ने पुरुषहरुमा संवेदनशीलता र हास्यबोधको कमी भएको बताएका छन् । लिको जोक्सले चीनमा नयाँ विवादलाई जन्म दिएको छ । चीनमा नारीवादी आन्दोलन र स्ट्यान्ड–अप कमेडि एउटा अपेक्षाकृत नयाँ सांस्कृतिक पहल हो । 

के चीनमा ठट्टा गर्ने संस्कृति छ ?
चीनको संस्कृतिमा ठट्टाको स्थान नभएको होइन । चीनमा ठट्टाको परम्परा शियांगशेरको दशकभन्दा पनि पहिलेदेखि नै देशभरि प्रचलनमा थियो र निकै लोकप्रिय पनि थियो । 

यो फर्मेटमा (स्ट्यान्ड–अप) दुई कमेडियन एकअर्कालाई उडाउँछन् र दर्शक यसको आनन्द लिन्छन् । तर, जब मजाकको पात्र चिनियाँ दर्शक बन्छन् तब उनीहरूलाई यो अपाच्य बन्छ । जब की पश्चिममा स्ट्यान्ड–अप कमेडिमा यो सामान्य पक्ष हो । 

बेइजिंग कमेडियन क्लब ह्युमर सेक्शनका मालिक र कमेडियन टोनी चोउ बीबीसीसँग भन्छन्, “पश्चिममा स्ट्यान्ड–अप कमेडिको क्रममा आम दर्शक, अधिकारकर्मी र सामाजिक प्रचलनको मजाक उडाउने र त्यसलाई चुनौती दिने गरिन्छ ।”

तर, चीनमा मजाकलाई निकै ठूलो अपमानको रूपमा लिइन्छ । एक पटक हेनान प्रान्तका एक कमेडियनले हेनान प्रान्तकै नागरिकको मजाक उडाएको भन्दै ती कमेडियनमाथि दर्शकले हमला गरेका थिए । 

परिणाम स्वरुप धेरै कमेडियनहरू आफ्नो व्यक्तिगत भावनलाई लुकाउने हर कोशिस गर्छन् । यसो गर्नुको पछाडि सांस्कृतिक कारण मात्रै नभएर राजनीतिक र आर्थिक पक्षमा हुन सक्ने क्षतिको डर भएको टोनी बताउँछन् । 

चिनीयाँ कमेडियन लिलाई लिएर भएको विवादमा मानिस दुई समूहमा विभाजित भएका छन् । वोइबो (सामाजिक सञ्जाल एप) मा एक लोकप्रिय कमेडियन शी जीले आफ्नो पोस्टमा यसो लेखेका छन्, “याँग सच्चा स्ट्यान्ड–अप कमेडियन होइनन् ।” उनको यो पोस्ट दस करोड पटक हेरिएको छ भने यसलाई ह्यास्ट्यागको रूपमा त्यही लाइनमा ट्रेण्ड गरिएको छ । 

यद्यपि चीनी–अमेरिकी कमेडियन जो वाँन्गले लिको समर्थन गर्दै यसो भनेका छन्, “समाजमा अपेक्षाकृत उत्पीडित मानिसलाई सुविधाजनक व्यक्तिको मजाक” उडाउने सुविधा हुन्छ ।
 
‘चरमपन्थी नारीवाद’
यस विवादको गहिराइको मुद्दा भनेको चीनमा नारीवादको बाटोमा खडा भएको कठिनाइ हो । यद्यपि सार्वजनिक रूपमा उनले कहिल्यै पनि आफू नारीवादी भएको घोषणा गरेकी छैनन् । तर, सामाजिक सञ्जालमा उनका आलोचकहरूले उनको र उनका समर्थकहरूका लागि एउटा नयाँ शब्दावली प्रयोग गर्न सुरु गरेका छन्, “चरमपन्थी नारीवादी ।”

‘नू कु आन’ भनेको चिनियाँ भाषामा नारीवाद हो वा यसको शाब्दिक अर्थ ‘महिलाको अधिकार’ हो । नेटिजेन्सले यो शब्दको ठाँउमा त्यस्तै सुनिने तर अर्को शब्द ‘कुआन’ को प्रयोग गर्न सुरु गरेको छ । जसको शाब्दिक अर्थ अधिकार हो । जसको मतलब मुठ्ठी हो । यो नारीवादीहरूका लागि अपमानजनक स्वरुपमा प्रयोग भैरहेको छ । 

यो शब्दावलीको विरुद्ध याँग नै थर भएका लि का २३ वर्षिय समर्थक भन्छिन्, “चरमपन्थी नारीवादीहरू बेतुका छन् । उनीहरु जता पनि मुक्का मारेर अधिकारको कुरा गरिरहेका हुन्छन् ।”

यस्तै बेइजिंगमा कानुनका प्रोफेसर चु यीन भिवोमा यसो भन्छन्, “पश्चिममा सुरु भएको लैंगिक भेदभावको राजनीति मजदुरहरूको एकताका लागि खतरा हो । यसले सीधा पुरुषहरू विरुद्ध घृणा फैलाउनेछ ।”

यी सबै विरोधको आवाजले लिको जोक्सलाई सही साबित गरिदिएको लिका समर्थकहरू दाबी गर्छन् । पुरुषलाई महिलाभन्दा सर्वश्रेष्ठ मान्नेहरूबाटै महिलाको आवाजलाई दबाउने उनीहरूको आरोप छ । 

चिनीयाँ समाजमा पारम्परिक रूपमा लैंगिक आधारमा कामको बाँडफाँड हुन्छ । महिला–पुरुष दुबै समाजको दबाबमा आ–आफ्नो भूमिका निभाउन बाध्य छन् ।
 
चीनमा नारीवादीमाथि दबाब
चीनकी चर्चित नारीवादी कार्यकर्ता लू पीन बीबीसीसँगको कुराकानीमा भन्छिन्, “अन्य देशको तुलनामा चीनमा नारीवादीहरूले एक फरक किसिमको राजनीतिक र सामाजिक दबाबको सामना गर्नु पर्दछ । चिनियाँ पुरुष सत्तात्मक व्यवस्थामा नारीवादी आलोचकहरूलाई सत्तामा रहेका व्यक्तिहरुबाट अपेक्षाकृत रुपमा धेरै समर्थन प्राप्त हुन्छ ।”

चीनमा नारीवादीहरुलाई ‘सामाजिक नेटवर्कलाई बिर्गान उक्साउने’हरु भनिन्छ । 

सन् २०१५ मा पाँच चीनी नारीवादी कार्यकर्ताहरुलाई सात हप्तासम्म हिरासतमा राखियो । ती कार्यकर्ताहरुले सार्वजनिक यातायातमा महिला विरुद्ध हुने यौन उत्पीडनको विरुद्ध अभियान चलाउने योजना गरेका थिए । 

चीनको अग्रणी नारीवादी संगठन फेमिनिस्ट भ्वाइसको सामाजिक सञ्जाल अकाउन्ट धेरै पटक निलम्बित गरेपश्चात सन् २०१८ मा सेन्सर गरियो । 

गत डिसेम्बरमा, जब चिनियाँ अदालतमा मी–टु सम्बन्धी हाई प्रोफाइल केसको सुनुवाई भैरहेको थियो, तब सरकारी मिडियाले यसलाई ढाक्न अस्वीकार गरेको थियो । 

यसैबिच, वोइबामा केही प्रभावशाली व्यक्तिहरुको अकाउन्टबाट नारीवादी आन्दोलनमा ‘विदेशी ताकत’ को भूमिकाको आरोप लगाएको थियो । 

लू पीन भन्छिन्, “धेरै व्यक्तिहरु चिनीयाँ नारीवादीहरुमाथि विदेशी ताकतको साथ मिलेको आरोप लगाइरहेका छन् । यी आरोपप्रति मानिसमा यति धेरै प्रभाव किन भैरहेको छ ? किनभने उनीहरु सरकारको पाइला पछ्याउँदै सरकारकै कुरालाई दोहोराइरहेका छन् । 

यस्तै याँग लिको विवादको मुद्दामा सरकारले औपचारिक रुपमा केही जाँच सुरु गरिसकेको छ वा छैन त्यो अझै स्पष्ट भइसकेको छैन । जून विरोधी समूहले वोइबोमा लिको उजुरी दर्ताको माग गरेका थिए । उनीहरुले पछि त्यो पोस्ट हटाइसकेका छन् । 

यद्यपि, लिले यसबारेमा कुनै प्रतिक्रिया दिएकी छैनन् । तर उनले सामाजिक सञ्जालमा लेखेकी छिन्, “यसको अन्त्य हुनेवाला छैन..., अब यो इन्डष्ट्रिमा रहन केही गाह्रो हुन थालेको छ ।”

(झाओयीन फेंग र येतसिंग वांग / बीबीसी हिन्दी)