काठमाडौं । एक छेउमा ठूलाठूला दाह्रा निस्किएको रातो अनुहार भएको लाखे छ, त्यसको अर्को छेउमा फूलमाथि कंकालदेखिने काग बसेको छ, जसको घाँटीमा लाखेको कम्मरमा हुने छन्छन् बज्ने गोटी छ र ती दुबैको माथिपट्टि घोडाको कंकाल छ । यी सबैको पृष्ठभूमि धमिलो छ । अर्कोमा मानवको शरीरमाथि घोडाको टाउको छ, त्यस्तै काग, घोडा, कुकुर, राँगो, सुई नभएको घडि भएको घण्टाघरबाट कमलका फूलहरु निस्किरहेका छन् । 

यो पर्फोमेन्स आर्टिस्ट र चित्रकार सुन्दर लामाले आफ्ना क्यानभासमा उतारेका धेरै चित्रकला मध्येका दुई हुन् । यी विभिन्न पात्रहरुमार्फत कलाकार लामाले आफूलाई, आफ्नो अवस्थालाई, आप्mनो सोचलाई, भावनालाई र निराशालाई प्रस्तुत गर्न खोजेका छन् । बेल फ्लावर र गार्डेन शिर्षकमा उनले क्यानभासमा उतारेका हरेक पात्रलाई प्रतिकात्मक रुपमा प्रयोग गरेका छन् । जसमा काग एक स्वतन्त्रताको प्रतिक हो भने घोडालाई उनले यात्राका लागि अपरिहार्य बाहानको प्रतिकका रुपमा, कुकुरको इमान्दारिता र राँगाको जिद्दी र एकोहोरोपनको गुणलाई प्रतीकका रुपमा र कंकाललाई भित्री कुराको प्रतीकका रुपमा प्रयोग गरेका छन् ।

साथै घण्टाघरमा फूलिरहेको कमलको फूललाई सकारात्मक सोच र राम्रो समयको सुरुवातको रुपमा प्रयोग गरेका छन् । कोरोना महामारीले लामो समयदेखि उत्पन्न  निराशालाई भ्याक्सिनको खबरले ल्याएको खुशी र सकारात्कताको खबर जस्तै । 

कलाकार लामाका यी दुईसहित करिब २५ वटा सिम्बोलिक चित्रकलाहरुको रसपान अब भर्चुअल रुपमा गर्न सकिन्छ । 

‘एकालाप’ शिर्षकमा क्लासिक ग्यालरीको आधिकारिक युट्युब पेजमार्फत २० डिसेम्बदेखि उनको एकल कला प्रदर्शनी सुरु भैसकेको छ । कला प्रदर्शनीको शिर्षक बारे प्रस्ट्याउँदै सुन्दर भन्छन्, “म सानैदेखि दुःख झेल्दै आएको व्यक्ति हुँ, चाहे त्यो मेरो व्यक्तिगत जीवनमा होस् वा व्यावसायिक । र ती सबै दुःखका कुरा आफ्नो मनमा भएका भावनाहरु र आफ्नो अवस्थाबारे म आफैंले आफैंलाई पोखिरहेको छु, यी चित्रकलामार्फत । त्यसैले मैले यो प्रदर्शनीको नाम एकालाप राखेको छु ।”
प्रायः चित्रकारहरु आफ्नो वरिपरि भएका, देखेका समाजका कुरा र समाजलाई चित्रमार्फत उतार्ने कोशिस गर्दछन्, तर सुन्दर भने आफूलाई नै चित्रमार्फत उतार्छन् । तर पात्रहरु भने समाजमा भएका र देखेका नै चयन गर्छन् र त्यसलाई आफूमा र आफूलाई त्यसमा धाल्ने कोशिस गर्छन् । 

उनकै भाषामा भन्नुपर्दा उनका चित्रकलाहरु उनका ऐना जस्तै हुन्, “मेरा कामहरु एकदमै पर्सनल हुन्छ, म आफूलाई पोख्ने ठाँउ भनेकै मेरै क्यानभासहरु हुन् ।”

यस अनलाइन प्रदर्शनीमा उनका केही पुराना र केही नयाँ सिर्जनाहरु छन् । ती पुराना चित्रकलाहरु आजको यो परिस्थिती सुहाँउदो भएर पनि उनले पुनः समावेश गरेका छन् । उनका पीडाहरु पोख्न कोरिएका यी केही पुराना चित्रकलाहरु अहिले कोरोना महामारीले दिएको त्यही अभावको स्थिती हो, चाहे त्यो आर्थिक होस् वा अन्य । यसैसँग मेल खान गएकाले उनले यी पुराना चित्रहरु (रिकरिंग मोमेन्ट)का रुपमा प्रयोग गरेका छन् । यो उनको पाँचौं एकल चित्रकला हो ।

उनले ‘अनफिनिस्ट मोमेन्टम’, ‘बेल फ्लावर’, ‘मःम’, ‘अप्टिकल इलुजन’लगायत शिर्षकमा सिरिजमा पनि काम गरेका छन् । जसमार्फत उनले सामाजिक, सांस्कृतिक, र विभिन्न सम्बधले त्यसको परिधि अनि जिम्मेवारीले आफूलाई, आफ्नो विचार, सोच र जीवनलाई प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा गरिरहेको असरलाई पनि चित्रण गर्न खोजेका छन् । 

उनका चित्रकलाहरुमा नेवार र उनको आफ्नै समुदायको सांस्कृतिक झलकहरु पनि देख्न पाइन्छ । जस्तै उनका प्रायः चित्रमा नेवारी समुदायको संस्कृति झल्किने लाखे र लाखेसँगै  तान्त्रिक कुरामा आउने कंकाल र लामा तथा तामाङ जातिको आस्था बुद्ध भगवानको प्रतीक देख्न सकिन्छ । त्यस्तै उनका हरेक चित्रमा चरा र घोडा पनि कहीँ कतै अटेकै हुन्छन् । जसमार्फत उनले स्वतन्त्रतालाई र एक सोचबाट अर्को सोचमा अनि पलहरुको यात्रालाई देखाउन खोजेका छन् । 

काठमाडौंको नेवार टोल महाबौद्धमा हुर्किएका सुन्दरलाई लाखे पात्र र त्यसको कथाले सधैं मोहित गरेको थियो । त्यसैले उनले आफ्नो कलामा पनि त्यसलाई प्रस्तुत त गर्छन् तर त्यसमा पनि आफ्नै अर्थात मान्छेकै शरीर हालेर आफूलाई व्यक्त गर्न खोज्छन् । जस्तै मजिपा लाखेको प्रेम कहानी र मजिपा लाखेको गहिरो अनि चोखो प्रेमलाई उनी आफूले गरेको चोखो प्रेमको प्रतीकका रुपमा प्रयोग गर्छन् । 

उनले मजिपा लाखेको कथामा धेरै पटक पफमेन्स आर्ट पनि प्रस्तुत गरिसकेका छन् । हुन त उनी आर्टका गुरु (विद्यालयमा आर्ट शिक्षक) पनि हुन्, तर पनि परिवार बढ्दै गएसँगै काँधमा बढ्दै जाने जिम्मेवारीको बोझलाई यो क्षेत्रबाट पाइने कमाईले धान्न नसक्ने दुखेसो पोख्छन् । यति हुँदाहुँदै पनि यही क्षेत्रमा लागिरहनु भनेको केवल आफ्नो कामबाट पाइने आत्मसन्तुष्टि रहेको सुन्दर सुनाउँछन् ।  

कलाकार तथा कला समीक्षक मदन चित्रकार, सुन्दर लामालाई एक बहुमुखी कलाकारको रुपमा हेर्छन् । पेन्टिङ, पफमेन्स आर्ट, भिजुअल आर्टिस्टका साथै कविता लेखनमा पनि सक्रिय भएकै कारण उनलाई एक युवा बहुमुखी कलाकारको ट्याग उनले सुन्दरलाई दिएका हुन् । पेन्टिङमा स्नात्तकोतर गरेका लामाले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय गरि थुप्रै सम्मानहरु प्राप्त गरिसकेका छन् । 

गत वर्षमात्रै उनको ‘सुसेली रहेको मान्छे’ नामक कविता संग्रह पनि प्रकाशित भएको थियो ।