नेपाली कथानक चलचित्र ‘ऐना झ्यालको पुतली’ दक्षिण कोरियाको बुसान इन्टरनेसनल फिल्म फेस्टिभलको मुख्य प्रतिस्पर्धामा छनोट भएको छ । सुजित बिडारी निर्देशित ‘ऐना झ्यालको पुतली’ बुसानको सबैभन्दा ठूलो पुरस्कार राशि रहेको ‘न्यु करेन्ट सेक्सन’मा छनोट भएको हो । यो सेक्सनमा नेपालसँगै विभिन्न देशका १० फिल्म छानिएका छन् । ‘न्यु करेन्ट सेक्सन’मा  विजेता बन्‍ने दुई फिल्मले ३० हजार अमेरिकी डलर (३५ लाख रुपैयाँ)  प्राप्त गर्नेछन् । ‘ऐना झ्यालको पुतली’ बुसानको मुख्य प्रतिस्पर्धामा छनोट हुने पहिलो नेपाली चलचित्र हो । ‘गुडबाई काठमाडौं’, ‘आमा खाण्डो’, ‘सुन्तली’, ‘कालो पोथी’ लगायत केही चलचित्र बुसानका लागि छनोट भएका थिए । बुसान कान्स, बर्लिन, टोरन्टो, सन्डान्सपछि प्रतिष्ठित मानिने फिल्म फेस्टिभल हो ।

‘ऐना झ्यालको पुतली’ सुजितको पहिलो निर्देशन हो । ‘जेरी’, ‘अध्याय’, ‘होस्टल’ लगायत चलचित्रमा चिफ एडी गरेका उनले ‘सावित्री’ सर्ट मुभी पनि बनाएका थिए । उनै सुजितसँग बाह्रखरीका नरेश फुयाँलले ‘ऐना झ्यालको पुतली’ सँगै नेपाली चलचित्रका विषयमा केन्द्रित रहेर गरेको कुराकानीको छोटो अंश :

० ० ० 

बुसान फिल्म फेस्टिभलमा आवेदन दिँदा चलचित्र ‘ऐना झ्यालको पुतली’ले यो सफलता पाउला भन्‍ने अपेक्षा थियो ?
कामको रिकगनाइज हुँदा खुसी लागेको छ । आवेदन दिँदा अपेक्षा थियो । तर जुन बेला हामी चलचित्र बनाइरहेका थियौं त्यो समय फेस्टिभलमा प्रयास गर्ने र पछि मात्रै नेपालमा हल रिलिज गर्ने भन्‍ने सोच थिएन । हामी साथीभाइ मिलेर बनाएको चलचित्र हो । फेस्टिभललाई लक्षित गरेर बनाइएको चलचित्र होइन । 

पूर्ण व्यावसायिक चलचित्र हो त्यसो भए ?
चलचित्र बनिसकेपछि सबै व्यावसायिक नै हुन्छन् । तर मूलधारमा जसरी धेरै चलचित्र बनिरहेका छन् त्यस्तो चलचित्रचाहिँ यो होइन । 

कुनै लक्षितवर्गका लागि सोचेर बनाइएको चलचित्र हो ? 
यो उमेर, यो वर्ग वा क्षेत्रका लागि भन्‍ने छैन । आम नेपाली दर्शकका लागि बनाइएको चलचित्र हो । नेपाली परिवेशको चाइल्डहुड नोस्टाल्जियाको कथा हो । सबैको मन छुन्छ भन्‍ने अपेक्षा गरेर निर्माण गरिएको चलचित्र हो । 

चलचित्रको स्टोरी लाइन ? 
विकट पहाडी गाउँको कथा हो । ०५२ सालमा एउटा विकट गाउँ जहाँ सहरीकरणको हावाले छोइसकेको हुँदैन । मोटरबाटो नपुगेको गाउँमा बस्‍ने १३ वर्षीया बालिकाको मावि पढ्नका लागि सदरमुकाम जान गरेको संघर्षको कथा हो । सोसल फेमेली ड्रामाको कथा हो । 

परिकल्पना कम वास्तविकता बढी हो ?
व्यक्तिगत अनुभवका कुरा पनि केही छन् । चलचित्रका लागि घटनाक्रम त पछि बुनिने पक्ष भयो । आफ्नो वास्तविक जीवनबाट प्रभावित कथाभन्दा सायद न्याय हुन्छ होला । 

नेपालमा केही समययता कि फेस्टिभललक्षित कि पूर्ण व्यावसायिक चलचित्र बनिरहेका छन् । बीचमा बसेर काम गर्न कतिको जोखिम छ ?
पक्कै पनि हो । तर, एउटा स्क्रिप्ट लेखियो । आफ्नै समाजको कथा समेटिएको कथा राम्रो छ । स्क्रिप्टलाई इमानदारीपूर्वक खिचेर देखाउन सकियो भने पक्कै पनि राम्रो चलचित्र बन्छ होला भन्‍ने लाग्यो । आफ्नै समाजको कथा पक्कै पनि दर्शकले मन पराउनुहुन्छ होला भन्‍ने लाग्यो । धेरै ठूलो अपेक्षा नराखी दर्शकको मन छुन सकिन्छ होला भन्‍ने कुराले उत्प्रेरित गरेको हो ।

यो खालका चलचित्रको बजार कस्तो छ ?
त्यति धेरै राम्रो छ भनिँदैन । तर बजारमा जे बिक्री भइरहेको छ त्यही मात्रै बेचिरहने कि हाम्रो कथाको वास्तविक कथा बजारले बुझ्दैन भनेर कहिल्यै नबनाउने त ? भन्ने मुख्य प्रश्न हो । 
नेपालमा लभ स्टोरी चल्छ । प्ल्स टु जेनेरेसनलाई लक्षित गरेर चलचित्र बनाउँदा मात्रै चल्छ भनेर कहिलेसम्म बस्‍ने ? कुनै इस्युमा बसेर बनाए चलचित्र चल्छ । हाइप क्रिएट गर्न सक्यो भने चलचित्र चल्छ भन्‍नेभन्दा पनि माथि उठेर हाम्रो कथा त भन्‍नुपर्‍यो । कसै न कसैले नभन्‍ने हो भने  हाम्रा चलचित्रमा हाम्रा कथा नआउने भए । पछिल्ला केही वर्षयता हाम्रा कथामा चलचित्र बन्दै आएका छन् । तिनलाई दर्शकले साथ पनि दिनुभएकै छ । त्यस्तै चलचित्रको लहरसँग मिल्न खोज्‍ने एउटा इमानदार प्रयास हो, यो चलचित्र । 

इमानदार भएर हामी हाम्रा चलचित्रमा कथा भनिरहेका छैनौं ?
छ । तर, तुलनात्मक रुपमा कम छ । यसका पछाडि धेरै पक्ष छन् । अरुको कुरा नगरौं म मेरै कुरा गर्छु । म मैले काम गर्ने प्राविधिकहरुसँग काम गर्न जाँदा यो नेपालमा पनि रिलिज गर्ने हो भन्‍ने प्रश्‍न आउँथ्यो । यसको अर्थ हामीले चलचित्रलाई हेर्ने दृष्टिकोण कस्तो छ भन्‍ने हो । केलाई चलचित्र भन्‍ने, केलाई डकुमेन्ट्री भन्‍ने ? हामी यसमा धेरै प्रस्ट छैनौं । भिजुअलको ज्ञान कम छ । चलचित्रलाई हामी साँघुरो परिभाषाभित्र राखेर मूल्यांकन गर्छौं । यी र यस्ता कारण धेरै छन् । 

नेपालमा चलचित्रलाई लिएर बहस तथा छलफलहरुको आवश्यकता छ भन्‍न खोज्‍नुभएको हो ?
सिनेमाको बहसले सिनेमाको लिट्रेसी बढाउँछ । सिनेमाको बृहत्तर अर्थ र महत्त्व बुझाउँछ । नेपालमा नेपालीबाहेक कि बलिउड र हलिउडको स्टुडियो फिल्म हेरिन्छ । वर्ल्ड सिनेमासँग साक्षात्कार हुनेको संख्या हाम्रोमा निकै कम छ । युरोप, इरान र इराकतिर पनि सिनेमा बन्छ भन्‍ने कमैलाई मात्रै थाहा छ । 

यो साक्षात्कार गराउन नसक्नुका पछाडि कमजोरी मेकर कि सरकारी निकायको हो ?
आरोप लगाएजस्तो हुन्छ । तर, जुन समाजमा फिल्मको लिट्रेसीको प्रतिशत कम छ भने त्यसको पहिलो जिम्मेवार त्यहाँका मेकर नै हुन् । चाहे त्यो नेपाल होस् वा अन्य कुनै भूमि । व्यापारिक हिसाबले भन्‍ने हो भने आफ्ना ग्राहकलाई आफ्नो उत्पादनबारे जानकारी दिने जिम्मा त उत्पादकको नै हो । त्यसपछि सरकार हो । किन भने नेपालमा चलचित्र क्षेत्र सरकारको प्राथमिकतामा कहिल्यै परेन । 

तपाईं पनि अन्य मेकरहरु जस्तै हाम्रो सानो बजारका कारण खुलेर लगानी गर्न सक्ने अवस्था छैन भन्‍ने पक्षमा हो ?
लगानी उठ्दैन भनेर कसैले भन्छ भने त्यो केही मात्रामा काल्पनिक कुरा होजस्तो लाग्छ । कुनै चलचित्रको लगानी उठ्छ केहीको उठ्दैन । ‘लुट’ले नयाँ बाटो कोर्‍यो । यसले नेपाली चलचित्र यस्तो पनि हुँदोरहेछ भन्‍ने ट्रेन्ड सेट गर्‍यो । त्यसैले कुनले उठाउँछ र कुनले उठाउँदैन भनेर सामान्यीकरण गर्नु ठीक हुँदैन ।

जब दर्शकले पर्दामा चलचित्र हेर्दा आफ्नो प्रतिबिम्ब त्यो चलचित्रमा देख्छ । त्यो चलचित्र सफल हुन्छ भन्ने मेरो बुझाइ छ । 
 
समग्रमा नेपालमा कस्ता चलचित्र बनिरहेका छन् ? 
बलिउड फर्मुलामा निर्माण हुने चलचित्रको संख्या धेरै छ । तर, पछिल्ला वर्षहरुमा हाम्रै कथाहरु पनि चलचित्रमा भन्‍न थालिएको छ । सर्ट मुभी होस् अथवा फिचर फिल्म नेपाली कथा बोकेका चलचित्रहरुको उपस्थिति बढ्दै गएको देखिन्छ । आशा गर्ने ठाउँहरु धेरै छन् ।
 
हामीले भनेजस्तो चलचित्र नबनेकै हुन् कि हामी धेरै महत्त्वाकांक्षी भयौं ?
बन्दै नबनेका होइनन् । फाट्टफुट्ट बनेका छन् । तर समग्रमा कुरा गर्दा राम्रा चलचित्र नबनेकै हुन् । वर्षमा एउटा दुइटा चलचित्र बनेर त्यसले दर्शकलाई चलचित्रप्रतिको परम्परागत बुझाइमा परिवर्तन ल्याउन पर्याप्त हुँदैन । 

तपाईंले भनेजस्ता चलचित्र पर्याप्त संख्यामा नबन्‍नुको कारण मेकरुहरुमा नै सिनेमा लिट्रेसी कम भएर पो हो कि ? 
मेकरहरु क्लियर नभएर पनि हो । र, बजार निर्देशित भएर पनि हो । ‘दक्षिणा’, ‘चिनो’, ‘साइनो’, ‘वासुदेव’ जस्ता राम्रा चलचित्र बन्‍ने समय पनि थियो नेपालमा । तर बीचमा द्वन्द्वसँगै चलचित्र मात्रै होइन गीत र साहित्य पनि खस्किँदै गयो । 

यसबीचमा अन्त काम गर्न नसकेर चलचित्रमा आउने क्रम बढ्यो । यसपछि सिनेमा हेर्ने शिक्षित वर्गले चलचित्र हेर्नै छाड्यो । नेपालमा चलचित्र बुझेर मात्रै यो क्षेत्रमा आउनुपर्छ भन्‍ने विचार निर्माण भएको धेरै भएकै छैन । चलचित्रलाई गम्भीर रुपमा लिएर बनाउन थालेका कारण कम बनिरहेको हो कि जस्तो मलाई लाग्छ । सुरुमा चलचित्रको ज्ञान लिने ठाउँ पनि थिएन । अहिले चलचित्र पढ्ने कलेजहरु पनि छन् । 

निर्माताहरु बढी बिजनेस ओरिएन्डेड हुनु र चलचित्र बुझेका मेकरहरु फेस्टिभल ओरिएन्टेड हुनु पनि अर्को मुख्य समस्या हो ? 
प्रोड्युसर भन्‍ने पोस्टलाई नेपालमा फाइनान्सरहरुले ओगटेका छन् । फाइनान्सर भनेको बिजनेस म्यान हो उसले तत्काल लगानीको रिटर्न्स खोज्छ । निर्देशक क्रिएटिभ मान्छे हो, उसले आफ्नो विचार र सिर्जना दिन खोज्छ । बीचमा क्रिएटिभ काम गर्ने प्रोड्युसर नहुँदा उसको काम पनि निर्देशकले नै गर्नु परिरहेको छ । कतिपय अवस्थामा फाइनान्सरको प्रेसरमा स्क्रिप्टलाई नै कमर्सियल बनाउनु परिरहेको हुन्छ । स्क्रिप्ट राइटर र निर्देशक सुरुमै सेल्समेन हुन्छ भने कसरी उसले राम्रो चलचित्र बनाउन सक्छ ? चलचित्रको जग नै बलियो हो । प्रोड्युसरको काम चलचित्र बेच्ने हो । जो हाम्रोमा छैन । फाइनान्सरबाट सुरुमै दबाब आउँछ । यस्तो अवस्थामा नेपाली चलचित्र निर्माण भइरहेको छ । 

हामी चलचित्रको बजार खोज्‍न कतिको निपूर्ण छौं ?
‘नुमाफुङ’ बनेको दुई दशक हुन लाग्यो । त्यसको निर्देशक नवीन सुब्बा अहिले पनि भन्‍नुहुन्छ म ‘नुमाफुङ’को पैसाले बाँचिरहेको छु । नवीन दाइलाई विश्वास गर्ने हो भने राम्रो चलचित्र बनाउन सक्यो भने त्यसले लामो कालखण्डसम्म प्रतिफल दिँदोरहेछ । स्टोरी टेलिङ सीमित वर्ग र क्षेत्रका लागि मात्रै हुँदैन । राम्रो चलचित्रको दर्शक विश्वभर छ । राम्रो चलचित्रमा विश्वमा कतै न कतै कसै न कसैको आँखा पर्छ । 

बजार खोज्‍न सरकारको भूमिका हुन्छ ? 
कति देशले आफ्नो चलचित्र कुनै फेस्टिभलमा जाँदै छ भने ठूलो बजेट स्पोन्सर गरिरहेका हुन्छन् । तर के हाम्रो सरकारको ध्यान त्यता पुगेको छ ? नेपालभित्रै पनि चलचित्र क्षेत्रमा सरकारले कति भूमिका खेलेको छ । प्राइभेट मेकेरहरुको इफोर्टले मात्रै गाह्रो हुन्छ । सरकारको सकारात्मक सहयोग र उपस्थिति बढी प्रभावकारी हुन्छ । व्यक्ति र सरकारको पहल फरक कुरा हो ।