वाल्टर बेन्जामिन

निष्काम प्रेम :
निष्काम प्रेमको स्वभाव र त्यसको विशेषता सबैभन्दा बढी त्यसको नियतिसँग व्याख्या गरिएको हुन्छ, जसले यसलाई कुनै नामसँग पनि जोडिदिन्छ । खासगरी मानिसको पहिलो नामका साथ । विवाहले महिलासँग उसको मूल उपनाम खोसिदिन्छ र त्यस ठाउँमा उसको पतिको उपनाम जोडिन्छ । यो पनि होइन कि यसअघि उसको पहिलो नाम नछोइएको होस्– लगभग हरेक समागममा यही घटित भइरहेको हुन्छ । त्यस महिलाको मूल नाम अनेक घरेलु नामहरूको छायामा घेरिएर वर्षौंसम्म, अझै भनौँ दशकौँसम्म अदृश्य रहन्छ । यो व्यापक अर्थमा एउटा नामको नियतिका सन्दर्भमा नै (उसको शरीका सन्दर्भमा होइन) विवाहको निष्काम प्रेम (प्लेटोनिक लभ) को मौलिक र महत्त्वपूर्ण अर्थभन्दा विरोधाभासपूर्ण छ, किनभने प्रेम आफ्नो इच्छाको नाममा पूरा भएको हुँदैन । बरु त्यसले प्रेयसीलाई उसको नाममा प्रेम गर्छ, उसको नामबाट नै उसलाई हासिल गर्छ र उसको नामलाई नै पुज्छ । सत्य त यो हो कि प्लेटोनिक प्रेम नामलार्ई अर्थात् पहिले नामलाई जाँच्ने काम गर्छ र त्यसको रेखदेख गर्छ । नामलाई नबदल्नु रचनाको वास्तविक अभिव्यक्ति हो । टाढाबाट गरिएको पे्रम त्यसको विशिष्ट निशानी हो । प्रेमको केन्द्र नाम हुन्छ र एक प्रकाशित केन्द्रविन्दु जसरी नै त्यस नामबाट प्रेयसीको अस्तित्व निःसृत भएको हुन्छ । यस अर्थमा ‘डिभाइन कमेडी’ अरू केही होइन, ‘बिएत्रिस’ को नामको चारैतिर बेरिएको प्रभामण्डल हो, जसले यस विचारको सर्वाधिक शक्तिशाली प्रतिनिधित्व गर्दछ, कि ब्रह्माण्डका सारा शक्तिको र प्राणीहरूको उदय प्रेमबाट जन्मिएको नामबाटै भएको हो ।

असफलताको सामथ्र्य :
जब हामी असफल हुन्छौँ त्यसबेला आफैंले आफूलाई तुच्छ मान्न थाल्छौं । भलै हामी सक्षम रहौँ, मजबुत रहौँ, असफलताले हामीलाई चिढ्याउन थाल्छ र हामी भाग्यलाई लिएर रुन थाल्छौँ । तर के हामीले कहिल्यै सफलताको समयमा आफ्ना गुणहरूबारे जान्ने अथवा आफ्नो भाग्यमा खुसी हुने कोसिस गरेका छौँ । लोकप्रियता होस्, मदिरा होस्, पैसा होस् अथवा प्रेम नै होस्– हरेक खण्डमा हाम्रा केही कमजोरी हुन्छन् नै र केही गुणहरू पनि । तर सफलतामा आत्मिक रूपमा मुग्ध हुनु एउटा यस्तो गहिरो खाल्डोमा कुद्नु समान हो जहाँ विकार जम्नुु र ठेस लाग्नुबाहेक अरू केही हुँदैन । यदि हामी यसै घेराबन्दीमा रहिरहन्छौँ भने हामीभन्दा ठूलो मूर्ख अरू कोही हुन सक्दैन । सायद सफलताको यही सबैभन्दा ठूलो मूल्य हो जुन हामीले तिर्नुपर्ने हुन्छ । यसै कारण शक्ति पहिचानका लागि पनि असफलता जरुरी हुन्छ ।

गरिबको शोभा :
कुनै पनि उत्सव वा समारोहमा भाग लिनु त्यति गाह्रो हुन्न, जति गाह्रो ईश्वरको प्रकृतिको साक्षात् दर्शन गर्नुमा हुन्छ । यो प्रकृत्ति आवारा, बदमास र भिख माग्नेहरूमा जति अनुग्रिहीत हुन्छ, त्यति धनीहरूमा हुँदैन । यो कटु सत्यको आभाष तपाईंलाई त्यतिबेला हुन सक्छ, जतिबेला तपाईं एकपटक इटालियन विलाको गेटमा जानु हुन्छ । तपाईंलाई त्यहाँ गएर इच्छा लाग्न सक्छ सुन्दर ताल र विशाल पहाडहरूलाई झ्यालबाट अवलोकन गर्ने । तपाईं त्यो परिदृश्य हेर्न व्याकुल रहनुहुन्छ, जसलाई अहिलेसम्म तपाईंले कोडाक क्यामराको दयाका कारण हेर्दै आइरहनु भएको छ होला । तर जसै तपाईं झ्यालका सम्मुख पुग्नुहुन्छ तपाईंको नजरमा तस्बिर होइन, सजीव चित्रहरू नजर आउन सक्छ– ती तस्बिरहरू जसलाई माथि बस्नेले आफ्नै हातले हस्ताक्षरित गरेका हुन् ।

यो निकट्ता :
प्रायःजसो म एउटा सपना देख्थेंँ, म सिन नदीको बायाँ किनारमा ‘नोत्रेदेम’ को अगाडि छु । वास्तवमा जब म त्यहाँ धेरै बेरसम्म बसिरहेँ, त्यसबेला ‘नोत्रेदेम’ समान अरू केही देखिएन । देखियो त केबल इँटाबाट बनेको एउटा धमिलो विशाल महल, जुन काठका ‘फेन्स’ हरूले घेरिएको थियो । अपितु म ‘नोत्रेदेम’का सामुन्ने उभिएको थिएँ त्यसैले अभिभूत थिएँ । र यो प्रश्न गरेँ, मलाई कुन कुराले अभिभूत गरिरहेको थियो खै ? त्यही पेरिसलाई हेर्ने उत्कन्ठा जसलाई मैले स्वप्नमा देखेको थिएँ ? आखिर यो लालसा किन थियो ? र, फेरि यो एकदमै टुटेफुटेको वस्तु कहाँबाट आयो ? सायद यो सपनाकै असर थियो कि, जुन वस्तु तपाईंले सपनामा पटकपटक र एकदम नजिकबाट देख्नुभयो, त्यसलाई वास्तविकतामा जतिखेर देख्नु भयो त्यसको कायाकल्प भइसकेको थियो । सुखको चाहना, वास्तविक छविको दैलोमा पाइला राख्दैमा धमिलो भइसकेको थियो ।

मसिना छाया :
अपराह्नको समयमा छाया एकदमै झिनो, सानो, मसिनो र तिखो भएर जान्छ । यस्तो लाग्छ मानौं छाया आफ्नो वस्तुको नै पाउ स्पर्श गरिरहेको छ । यो छाया मौन भएर, चुपचाप पछाडितिर झुक्दै आफ्नो रहस्यमय दुलोमा पस्न चाहन्छ । त्यत्तिबेलै समय आउँछ, खुम्चिएको ‘जरथुस्त्र’को । ‘जरथुस्त्र’ अर्थात् एक विचारक । यसैले भनिँदै आइएको छ, गहन ज्ञानले सधैं वस्तुलाई बुझ्न धारिलो बनाउँछ, ठीक त्यस्तै जसरी सूर्यले आफ्नो पराकाष्ठाका बखत छाया बनाइरहेको हुन्छ ।

(१५ जुलाई १८९२ मा जर्मनीको बर्लिनमा जन्मिएका वाल्टर बेन्जामिनका दर्शन, आलोचना र निबन्धका पुस्तकहरू प्रकाशित छन् ।)