हामी बर्सेनि बाढी, पहिरो, भूकम्प, भूक्षयजस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरुबाट पीडित हुँदैआएका छौँ । मनसुन सुरु भएसँगै बाढी, पहिरोको जोखिम बढ्छ । सामान्यतः पहिरो भनेको भिरालो जमिनको उच्च भागबाट जमिन भत्किएर तल खस्ने प्राकृतिक प्रकृया हो । भूविज्ञानका आधारमा पहिरो जानुका थुप्रै कारण हुन्छन् । मानवसिर्जित कारणहरुमा अव्यवस्थित बस्ती विकासका लागी अन्धाधुन्द वन जंगल फडानी, भूगर्भको अध्ययनविना भौतिक संरचनाको निर्माण, भिर कटानगरेर गरिने अव्यवस्थित सडक निर्माण, भलपानीको जथाभावी निकास आदि हुन् । त्यसैगरी प्राकृतिक कारणहरु भूकम्प, अविरल वर्षा, खोलाखोल्साले भिरको तलको जमिनको कटान आदि हुन् । 
हालसालै यस्तै कारणहरुबाट गएको सिन्धुपालचोकको जुगल नगरपालिका – २ लिदीको पहिरो एउटा उदाहरण हो । छेपारोको उखानजस्तै हामी मनसुनभर सधैं किन समयमा सचेत हुन सकेनौ भनेर पछुताउँछौँ र मनसुन सकिएलगत्तै बितेका भयावह घटना बिर्सिँदै जान्छौँ। फलस्वरूप, बर्सेनि हजारौं मानिस अकालमा ज्यान गुमाउन र विस्थापित हुन बाध्य हुन्छन् ।

लिदीका स्थानिय बासिन्दाको भनाइअनुसार उनीहरुले बारम्बार मनसुन सुरु हुनु अगावै पहिरोको जोखिमका विषयमा सम्बन्धित सबै निकायको ध्यान आकर्षण गराउँदै निवेदन दिएका थिए । तर, कुनै सुनुवाई नभएकोले यति धेरै मानविय क्षति हुन पुग्यो । पहिरोको जोखिमले गर्दा उक्त स्थानका  बासिन्दा रातको समयमा अलि कम जोखिम भएको अर्को गाउँमा गएर रात बिताउने र बिहान पुनः त्यहीँ आउने गरिरहेका थिए । सम्भवतः उनीहरुले पहिरो रातिमात्र जान्छ दिउँसो जादैन भन्ने सोचेर उज्यालो भएपछि आआफ्नै घर फर्कने गरेका थिए । त्यो अज्ञान थियो । 

स्थानीय बासिन्दाको तर्फबाट गर्नुपर्ने पूर्वसतर्कताका केही काम गरिएको भए पनि बस्ती स्थानान्तरणको मुख्य काम पूरा गर्न नराम्रोसँग चुक्यौँ । यसैको कारणबाट ३६ घर पहिरोले पुर्यो धेरैको अकालमा ज्यान गयो । यो दुःखान्त घटनाबाट सबैको शिर निहुरिएको छ ।

समाचारमा देखाइएका पहिरोको दृश्य नियाल्दा र घटनाको प्रकृति हेर्दा यो पहिरो आकस्मिक नभई बेलैमा सबै सचेत भएको भए यति धेरै धनजनको क्षति हुने थिएन भन्ने सजिलै अड्कल गर्न सकिन्छ । भिरालो पहाड र त्यहाँमुनि बगेको खोल्सी हेर्दा पहिरो अचानक नगएको सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ । पहिलेदेखि नै बिस्तारै पहाडको तल्लो भागमा खोल्सीको पानीले  किनार कटान गरेर माटो खुकुलो बनाएको हुन सक्छ । त्यसले गर्दा तल्लो भाग कमजोर भएर माथिल्लो भागको बोझ थाम्न नसकी पहिरो गएको हुनुपर्छ । यससँगै भिरालो जमिनमा मनसुन अगावै धाँजा फाटेको पनि हुन सक्छ । त्यही धाँजा फाटेको ठाउँबाट पानी भित्र पसेर त्यहाँ रहेका ढुङ्गा माटो आदिलाई कमजोर बनाउँदै आएको हुनसक्छ । यहीँबाट उत्पन्न लेदो ढुङ्गा–माटो मिश्रित भलपानी सोहोरिएर तल झर्छ । यसरी बग्ने क्रममा भिरालो पहाडमा विभिन्न सानातिना खोल्साखोल्सी बनेका हुनसक्छन् । वर्षायाममा यिनै खोल्साखोल्सी हुँदै पानी बग्दा संरचना थप कमजोर हुन्छ र तल्लो भागमा पहिरो छेक्ने केही नहुनेबित्तिकै सहजै पहिरो जान्छ ।

यस वर्ष मनसुनमा गएका सिन्धुपालचोकबाहेक अन्य ठाउँहरुको पहिरो अध्ययन गर्दा पनि २०७२ सालमा गएको विनाशकारी भूकम्पले बढी प्रभावित क्षेत्रहरु नै पहिरोको चपेटामा परेको देखिन्छ । सिन्धुपाल्चोक ७२ सालको भूकम्पबाट अत्यधिक क्षतिग्रस्त जिल्लामध्ये हो । त्यसैले उल्लेखित कारणहरुसँगै भूकम्पले जमिन थिल्थिलो बनाएको वा धाँजा फाटेको हुनाले यही जमिनमा भारी वर्षा हुँदा, माटोले एक आपसमा सन्तुलन कायम गर्न नसक्दा पहिरो गएको हुनसक्छ ।

यस विषयमा स्थानीय सरकारको जिम्मेवारी महत्त्वपूर्ण त छँदै छ त्यसको साथै विपद व्यवस्थापनसम्बन्धी सरोकारवाला निकायहरुको समन्वयमा विभिन्न सचेतनामूलक कार्यक्रम, पूर्वतयारी पनि गर्नुपर्छ । सिन्धुपालचोकलगायत २०७२ सालको भूकम्पबाट बढी प्रभावित क्षेत्र र विभिन्न दृष्टिकोणले पहिरोको जोखिममा रहेका अन्य भूभागको सुरक्षित स्थानतरण गर्न आवश्यक छ । यो बाहेक प्रत्येक नागरिक सचेत हुन जरुरी छ । 

पहिरो व्यवस्थापनमा काम गर्ने सरकारी निकायको स्थानीय स्तरमा शाखा कार्यालय खोल्नुपर्छ । त्यहाँ आवश्यक प्रशासनिक र भूगर्भशास्त्रीजस्ता प्राविधिक कर्मचारी सधैँ उपस्थित हुनुपर्छ । स्थानीय बासिन्दालाई पहिरो आउनु अगावै देखिने सामान्य संकेतहरुको ज्ञान दिनुपर्छ । अस्वाभाविक रुपमा ढुङ्गामाटो खस्नु, सामान्य सिधा देखिएका रुखहरु अचानक ढल्कनु वा बाङ्गिनु, जमिन जथाभावी धाँजा फाट्नु, सुख्खा जमिनबाट पनि पानी रसाउनु र अस्वाभाविकरुपमा कतै न कतै जमिन माथि उठेको वा भासिएको देख्यौँ भने आफू सजग हुने र आफू वरिपरि रहेकालाई सचेत गराउनुको साथै सम्बन्धित निकायको ध्यानाकर्षण गर्नु प्रत्येक नागरिकको दायित्व हुन्छ । हामी फेरि पनि चुक्यौं भने सिन्धुपाल्चोकको जस्तै घटना फेरि दोहोरिन सक्छ । यो कामका लागि स्थानीय सरकारले नेतृत्व लिनुपर्छ ।

(बीएससी भूगर्भशास्त्र अध्ययनरत)