एक्काइसौं शताब्दी नलाग्दैदेखि उनको इच्छाविपरीत नाकबाट खाना खुवाएर बचाइएकी मणिपुरकी विख्यात अधिकारकर्मी इरोम चानु शर्मिलाले मंगलबार इम्फालको एउटा अदालतमा अनशन भंग गर्ने भएकी छन् । सशस्त्र फौजलाई दिइएको विशेषअधिकार अन्त्य गर्न सम्बन्धित ऐन खारेजीको माग गर्दै विगत १६ वर्षदेखि शर्मिला अनशनमा छिन् । उनको मागको सुनुवाइ नभएपछि राजनीतिक मञ्चबाटै ऐन खारेजीको प्रयास गर्न उनी राजनीतिमा संलग्न हुन अनशन त्याग गर्ने मानसिकतामा पुगेकी दी टाइम्स अफ इन्डियाले सोमबार साँझ जनाएको छ । 

 

इरोम चानु शर्मिलाका बारेमा बीबीसी हिन्दीमा बन्दनाले लेखेकी आलेखमा उनको व्यक्तित्वको राम्रो चित्रण गरिएको छ ।

भारतको मणिपुर भन्ने जिल्लामा दिउँसो जतिखेर पनि तपाइँ कसैसित पहिलो पटक भेट्नुहुन्छ । सुरुमै तँपाई कस्तो हुनुहुन्छ, भनेर सोध्नुहुन्न र ?

मणिपुरको राजधानी इंफालको बीचतिरकोे एउटा अस्पताल शर्मिला एक दशकभन्दा पनि बढी समयदेखि राखिएकी छन् । यो अस्पताल नै अहिले उनको घरजस्तो बनेकोे छ । शर्मिलाको आफ्नै घर भने अस्पतालबाट एक किलोमिटर पर छ । त्यहाँ उनकी आमा, भाइ र अरु आफन्त बस्छन् । तर गएको १६ वर्षदेखि भोक हड्तालमा रहेकी शर्मिलाले यसबीच अस्पताल र घरको बीचको एक किलोमिटरको दूरी पार गर्ने प्रयास गरिनन् । 

प्रत्येक १५ दिनमा शर्मिलालाई इंफाल को जवाहरलाल नेहरु इन्स्टिच्युटको मेडिकल साइन्सबाट अदालत लगिन्छ । उनलाई अस्पतालबाट अदालत लैजाने गाडी उनकै घर अगाडिको सडकबाट जान्छ । शर्मिलाकी आमा र अन्य परिवार आउनेजाउने बाटो पनि त्यही नै हो । 

विगत १६ वर्षदेखि अस्पतालको चौघेरामा जीवनलाई सीमित बनाएकी शर्मिलाले कुनै खानेकुराको स्वाद पनि चाखेकी छैनन् । कतिसम्म भने झुक्किएर पनि ओठमा नपरोस् भनेर दाँत पनि कपासले पुछ्ने गरेकी छिन् र ऐनासमेत हेर्दिनन् । 

उनको जीवन पहिले भने यस्तो थिएन । 

शर्मिला मणिपुरको सामान्य परिवारमा जन्मिएकी सामान्य युवती थिइन् । विद्यालयको पढाइमा मन नजाने कारणले उनले १२ कक्षासम्मको मात्र अध्ययन गरिन् । शर्मिला सानैदेखि कविता लेख्न मन पराउँथिन् र कहिले काहीँ स्थानीय अखबारमा लेख्ने पनि गर्थिन् । 

त्यसै समयमा उनी मानव अधिकारसम्बन्धी एउटा संगठनमा जोडिइन् । शर्मिलाको जीवन यसरी सामान्य किसिमले चलिरहेको थियो । मानव अधिकारवादी कार्यकर्ता बब्लु लाइटांगबमले शर्मिलालाई आमरण अनशनमा बस्नुभन्दा पहिलेदेखि नै चिन्थे ।  “उनी भोलेन्टियरको रूपमा देशका विभिन्न ठाउँमा हुने मानव अधिकार संगठनको बैठकमा आउँथिन् र चुपचाप बसिरहन्थिन्,” बब्लुले भने,  “एकजना  पत्रकारले एक दिन मसँग सोधेका थिए । यी युवती कुनै बाहिरी मुलुकको एजेन्ट त होइन नि ? शर्मिला हरेक बैठकमा उपस्थित हुन्थिन् ।”

त्यसपछि २ नोभेम्बर २००० मा एउटा घटना भयो जसले शर्मिलाको जीवन सँधैका बदलिदियो । 

भारतको पूर्व उत्तर राज्यमा पत्रकारिता गरिरहेका किशलय भट्टचार्य पनि शर्मिलालाई सम्झँदै भन्छन्– मणिपुरमा पहिलेदेखि नै सशस्त्र बल विशेषाधिकार अधिनियम लागेको थियो । त्यसै समय सन् २००० मा इम्फालको नजिकै मालोम भन्ने गाउँमा सैनिकहरूको गोलीलागेर १० जना नागरिक मारिएका थिए । मर्नेहरूमा कोही पनि शर्मिलाका आफन्त त थिएनन् तर उनले आफ्नो मनमनै फैसला गरिन् र कसैलाई केही पनि भनिनन् । आमाको नजिक गइन् र भनिन्, आमा म एउटा महत्वपूर्ण काममा जाँदैछु । मलाई आशीर्वाद दिनुहोस् । त्यसपछि उनी आमरण अनशनमा बसिन् ।

भट्टचार्य भन्छन्– त्यतिखेर मालोम गाउँका कोही पनि शर्मिला आमरण अनशनमा बसुन् भन्ने चाहँदैन थिए । उनीहरूलाई यही कारणले राज्यको कोपभाजन होइने पो हो कि भनेर उनीहरू डराएका थिए ।  शर्मिलाले सशस्त्र फौजसम्बन्धी कानुन नहटाउन्जेल आमरण अनशन नतोड्ने फैसला गरेकी त परिवारजनले समेत पछिमात्र थाहा पाए । आमरण अनसनका बस्दा उनी २८ बर्षकी थिइन् । जतिखेर न कुनै खास मिडिया थियो न त जनसमर्थन थियो, उनका पक्षमा । अनशन बसेको तीन चार वर्षपछि मात्र मानिसहरूले शर्मिलाका बारेमा चासो राख्न थाले ।

आमरण अनशन लामो हुँदै गएपछि प्रहरीले आत्महत्याको प्रयास गरेको आरोपमा उनलाई पटकपटक हिरासतमा लियो । त्यसपछि उनको हरेक १५ दिनमा अस्पतालको वार्डबाट अदालतको चक्कर लगाउने क्रम सुरु भयो । हरेक पटक न्यायाधीशको एउटै प्रश्न हुन्छ के तपाईँ अनशन तोड्नुहुन्न ?  र, शर्मिलाको पनि एउटै उत्तर हुनेगथ्र्याे – तोड्दिन । यसरी नै बितेका थिए यी १६ वर्ष । 

उनको रिहाइ र गिरफ्तारीका बीचमा थोरै मानिसलाई मात्र उनीसँग भेट्न दिइन्थ्यो । शर्मिलालाई भेट्नेमध्येकी एक जना उनकै बारेमा पुस्तक लेख्ने दिप्ति प्रिया मेहरोत्राले धेरैपटक शर्मिलासँग भेट गर्ने मौका पाइन । मेहरोत्रा भन्छिन्, “म उनलाई भेट्न एकपटक इम्फाल गएको थिएँ । उनले मलाई भनिन् मणिपुरको भाजी खानुभएको छ ? एक दिन म आफ्नै हातले बनाएर खुवाउँछु । मलाई पकाउन मन पर्छ । 

वर्षाैदेखि केही नचाखेको मान्छे स्वादको कुरा गर्ने ! 

पत्रकार चित्रा शर्मिलाको व्यक्तित्वको वर्णनमा भन्छिन् – नरम मुटु तर बोलीको पक्का भएकी महिला । हो कहिले काहीँ अली अली जिद्दी लाग्छ ।

यसैगरी किशलय भट्टचार्य शर्मिलालाई भेट्न जाँदा शर्मिलाले हरेक पटक उनलाई एउटै कुरा भन्ने गर्थिन् । “म मान्छेको सामू भगवान बन्न चाहेकी होइन । म सामान्य जीवन जिउन चाहन्छु, सामान्य खाना खान चाहन्छु, माया गर्न र माया पाउन चाहन्छु ।” 

यो १६ वर्षमा शर्मिलाले दुनियाबाट, मान्छेबाट एक प्रकारको सम्बन्ध तोडिन्, त्यहीं अर्कोतिर उनको जीवनमा अरु कसैले माया पनि दियो ।

जसरी इरोम शर्मिलाले अचानक एक दिन सबै छोडेर आमरण अनशनमा बस्ने निर्णय गरिन् । त्यसैगरी पछिल्लो महिना शर्मिलाले सबैलाई अचम्मित पार्दै अदालतको अगाडि सबैलाई उनले भनिन् कि उनी अब आमरण अनसन तोडेर राजनीतिमा जाँदैछिन् र विवाह पनि गर्दै छिन् । 

मणिपुरमा शर्मिलाले गरेको यो निर्णयको विरोध पनि भइरहेको छ । 

यति लामो आमरण अनशन तोड्ने फैसला मात्रे हैन, अरु कयौँ कुराहरु शर्मिलाको मनमा पनि होला । 

हामीले सुनेका छौं कि उनलाई कविता लेख्ने ठूलो सोख छ  । बितेको १६ बर्षमा धेरै कल्पनाहरू, भावनहरूलाई शर्मिलाले कवितामा उतारेकी छिन् । 

इम्फलमा साँझ जतिखेर म अस्पतालमा शर्मिलाको कोठाको केही पर उभिरहेको थिएँ । धेरै बेर सम्म सोचिरहें कि १६ बर्षमा उनले लेखेकी यही कविताहरुमा सायद उनको जीवनमा जोडिएका अनेकौं प्रश्नका उत्तरहरू पनि होलान्........ र १६ बर्षका नभनिएका र नसुनीएका कुराहरू पनि ।