कोभिड–१९ को महाव्याधि फैलिएसँगै करिब ४ लाख जनसंख्या र ७० हजार घरधुरी भएको  विराटनगर संकटमा फँसेको छ । प्रदेश–१ को राजधानी विराटनगर कोभिड–१९ को केन्द्र (हटस्पट) भएको छ । गत श्रावण ७ गतेबाट संघीय सरकारले बन्दाबन्दी (लकडाउन) खोलेसँगै विराटनगर महानगरपालिकासहित आसपासको क्षेत्रमा संक्रमितको संख्या ह्वात्तै बढेको छ । सुरुका दिनमा विराटनगरमा देखिएका संक्रमितहरु भारत र तेस्रो मुलुकबाट फर्किएर क्वारन्टिनमा बसेकाहरु थिए । तीमध्ये ३० जनामात्र संक्रमित थिए । तर, यी पंक्ति लेख्दासम्म विराटनगरमा संक्रमितको संख्या ५६६ र मृतकको संख्या ७ पुगेको छ  । मृतक ६ पुरुष र १ महिला हुन ।

संक्रमित हुनेहरु सर्वसाधारणदेखि डाक्टर, नर्स, प्रहरी, सफाइ कर्मचारी, प्राविधिक तथा प्रशासनका कर्मचारी आदि रहेका छन् । हिजोआज दैनिक सरदर ६० जना जति संक्रमित बढ्दै छन् ।  करिब एक सय संक्रमित उपचार पश्चात् घर फर्किएका छन् । अधिकांश संक्रमितको बाहिरको यात्रा विववरण (ट्राभल हिस्ट्री) देखिँदैन । अहिले संक्रमण समुदायमा फैलिएको छ । संक्रमण माहानगरको १९ वटै वडामा फैलिएको छ । कोभिड–१९ नियन्त्रणका लागि भन्दै विराटनगर महानगरपालिकाले साउन १६ गतेदेखि दुई साताका लागि लगाएको लकडाउन भदौ ५ गतेसम्म बढाएको छ ।    

कोभिड–१९ को  फैलावटसँगै विराटनगरको जीवनशैली बदलिएको छ । एक किसिमको जेल जीवन मानव समाजले अनुभव गर्दै छन् । खानपिन, सुताइ, उठाइ, बसाइ, पढाई, लेखाइ, खेलाइ टिभी हेराइ, फेसबुक, युटुब आदि दैनिकी भएको छ ।  मानिसहरु घरभित्र उकुसमुकुस भएर जीवन बिताइरहेका छन् । विराटनगरको बाहिरी वातावरण सुनसान छ । बजारका चौक गल्ली सबै सुनसान छन् । विराटनगरको वडा न ७ र ९ सिल गरिएको छ । अस्पतालहरु सिल गरिएका छन । केही अस्पतालहरुले आकस्मिक सेवा सञ्चालन गरेका छन् । उत्पादन र वितरण सबै ठप्प छ । केही अत्यावश्यक सामग्रीका पसलहरु बिहान बेलुका खुल्छन् । पसलहरुमा अत्यावश्यक सामानको अभाव देखिन्छ । पसलहरुमा मानिसहरुको भिडभाड देखिन्छ । दिनभरी बाहिरी वातावरण सन्नाटापूर्ण हुन्छ । 

बजारमा अत्यावश्यक सामाग्रीको अभाव देखिन्छ । मूल्य वृद्धि अत्याधिक छ । कालोबजारीको कारण उपभोक्ता मारमा परेका छन् । कालोबजारी नियन्त्रण गर्न सरकार अक्षम देखिन्छ । कालोबजारी नियन्त्रणको लागि कठोर कदम चाल्नुपर्छ र कालोबजारी गर्नेविरुद्ध हदैसम्मको सजाय गर्नुपर्छ । सरकारले उपभोक्ताको समस्यामा ध्यान दिई सहज र सुलभ पसलहरु यथाशीघ्र सञ्चालन गर्नुपर्छ  । 

आफ्ना नागरिकलाई कोभिड–१९ को महामारीबाट मात्र हैन भोकबाट पनि बचाउने दायित्व सरकारको हो । स्थानीय सरकारले महामारीविरुद्ध जनचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गरेर सहायता वितरण पनि गर्नुपर्छ । सर्वोच्च अदालतले पनि श्रमिकको पहिचान गरी उनीहरुलाई खाने व्यवस्था मिलाउन सरकारको नाममा आदेश जारिगरिसकेको छ । नेपालको संविधान, २०७२ को धारा ३६ ले पनि प्रत्येक नागरिकलाई खाद्य सुरक्षाको हकको व्यवस्था गरेको छ । खाद्यवस्तुको अभावमा जीवन जोखिममा पर्ने अवस्थाबाट सुरक्षित गरिएको छ ।  लकडाउनका कारणले विराटनगरमा दैनिक ज्यालादारी गरी खाने वर्ग यतिबेला रोगभन्दा चर्को भोकमा डुबेको छ । उनीहरुको काममात्र हैन माम पनि गुमेको छ । उनीहरु भोकमरीको चपेटामा फसेका छन् । धेरै मानिस गरिबीको रेखामुनि पुगे । तिनीहरुसँग भएको खाने अन्न र नगद रुपियाँ सकिएको छ । तिनको घरमा चुल्हो बल्न छाडेको छ  । 

विराटनगरमा संक्रमण फैलिएसँगै प्रदेश–१ सरकार र विराटनगर महानगरपालिका अलमलमा देखिएका छन् । प्रदेश सरकार र महानगरपालिकाले संक्रमण नियन्त्रणको स्पष्ट खाका ल्याउन सकेका छैनन् । अत्याधिक संक्रमणका कारणले कोभिड अस्पतालहरु भरिएका छन् । संक्रमितहरु घरमै आइसोलेसन बनाएर बस्न बाध्य भएका छन् । संक्रमत करिव ९० प्रतिशत घरमै एक्लै बसेका (होम आइसोलेसन) छन् । तर, सीमित कोठा हुने घर र डेरामा बस्नेहरुमा संक्रमण फैलिएसँगै व्यवस्थापनमा चुनौती थपिएको छ । प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकार व्यवस्थापन गर्न चुकेका छन् । समयमै प्रदेश सरकार र विराटनगर महानगरपालिकाले संक्रमितहरुलाई सुरक्षित स्थानमा राख्ने व्यवस्था नगर्ने हो भने  ‘होम आइसोलेसन’ले झनै संक्रमण विस्तार गर्न सक्छ ।

प्रदेश–१ सरकारले कोभिड–१९ संक्रमितको उपचार गर्न विराटनगरमा कोभिड–१९ अस्पताल गत चैतमा निर्माण गरेको थियो । गत वैशाख ५ गतेबाट सञ्चालनमा छ । तर, अस्पतालको लागि आवश्यक पर्ने आधारभूत स्वास्थ्य सामग्रीको अभावमा अस्पतालले संक्रमितहरु सही ढंगले उपचार दिनसकेको छैन । अस्पतालमा ६ वटा भेन्टिलेटर भए पनि कुनै चालु छैन । सञ्चालन गर्न आवश्यक पर्ने न्यूनतम औषधि र प्राविधिकको कमी छ । अस्पतालमा ३० वटा अक्सिजन सिलिन्डर भए पनि त्यसलाई सञ्चालन गर्ने पाइपलाइन जोडिएको छैन । आईसीयु बेडको कमी उत्तिकै देखिन्छ । प्रदेश सरकारले कमी कमजोरीलाई तत्काल सच्यएर संक्रमित नागरिकको जीवन रक्षा गर्नुपर्छ । भखरै प्रदेश सरकारले प्रदेशभरका कोभिड–१९ संक्रमितको उपचारको लागि १ करोड ३० लाख छुट्याएर सकारात्मक काम गरेको छ । रकम सही ढंगले खर्च गर्नुपर्छ । यही रकमा पनि भ्रष्टचार हुन सक्छ । भ्रष्टचार नियन्त्रण गर्नुपर्छ । यसलाइ आईसीयु बेड निर्माणमा खर्च गर्नुपर्छ । भेन्टिलेटर थप खरिद गर्नुपर्छ । विज्ञ जनशक्ति थप्न खर्च गर्नुपर्छ । क्वारेन्टिन र आइसोलेसन सुविधा थप गर्नुपर्छ ।

विराटनगर महानगरले पनि आफूलाई सच्याउनुपर्छ । केही दिन अगाडि महानगरपालिकाका प्रमुख भीम पराजुली प्रदेश सरकार र संघीय सरकारले महानगरलाई स्वाब परीक्षणमा विभेद गरेको गुनासो गर्दै थिए । विराटनगर महानगरपालिका आफैँ सरकार हो । माहनगरपालिकाका जनप्रतिनिधिहरुले क्षमता देखाउनुपर्छ । महानगरपालिकाले पनि संक्रमितहरुको  स्वाब परीक्षण गर्ने पीसीआर मेसिन र किट किन्नुपर्छ । भेन्टिलेटर खरिद गर्नुपर्छ । आईसीयु बेड निर्माण गर्नुपर्छ । क्वारन्टिन र आइसोलेसन निर्माण गर्नुपर्छ । स्वाब परीक्षण विज्ञ नियुक्ति गर्नुपर्छ । संक्रमित नागरिकको सेवामा महानगरपालिका समर्पित हुनुपर्छ । 

यस्तो संकटको बेला सरकारको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुनुपर्छ । संघीयताको भावना र मर्मअनुरुप सरकारहरु क्रियाशील हुनुपर्छ । नागरिकलाई कोभिड–१९ को महामारीबाट बचाउनुपर्छ । जनतालाई सरकार चाहिने नै यस्तै संकटको बेलामा हो । सामान्य अवस्थामा त जनतालाई सरकार के काम ? जनताले कर तिरेका छन् । स

रकार जनताको मालिक हैन सेवक हुनुपर्छ । तीनै तहका सरकारहरु, राजनीतिक दलहरु, नागरिक समाज सबै एक भएर महामारीलाई पराजित गर्नुपर्छ । संघीय सरकारले प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारलाई सही ढंगले यो महामारीविरुद्ध परिचालन गर्न सक्नुपर्छ । स्थानीय सरकारले आफूलाई खरोरुपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ ।

जनताको सच्चा प्रतिनिधि भएको भूमिकाबाट देखाउनुपर्छ । स्थानीय सरकार जनताको सरकार भन्ने प्रमाणित गर्नुपर्छ । स्थानीय सरकार जनताको सुखदुःखको सरकार भन्ने प्रमाणित गर्नुपर्छ । यसको गरिमा र महत्त्वलाई बढाउनु पर्छ  । तीनै तहका सरकारले संकटका बेला जनताको मन जित्ने काम गर्नुपर्छ । प्रदेश सरकारले आफूलाई जनताको समस्या समाधान गर्न बलियोरुपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ । संघीय सरकार र स्थानीय सरकारबीच रहेको खाडललाई पूरा गर्न प्रदेश सरकारले आफूलाई पुलको रुपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ ।

नेपालीमा एउटा कथन छ — अनिकालमा बीउ जोगाउनु आपतमा जिउ जोगाउनु । महामारीको कारणले जिउ र बीउ जोगाउनु आजको प्रमुख कार्य भएको छ । स्थानीय सरकारले जिउ र बीउ जोगाउन लकडाउन गरेको छ । जनताहरु पनि कोभिड–१९ महामारीको संक्रमणबाट जिउ र बीउ जोगाउन लकडाउनलाई पूर्णरुपमा पालना गर्दैछन् । लामो समय लकडाउनमै बितेको छ । कोभिड–१९ को उपचारको औषधि पत्ता लागिसकेको छैन । विश्वका वैज्ञानिकहरु यसको उपचार पद्धति र औषधि पत्ता लगाउन व्यस्त देखिन्छन्  । आशा गराँै औषधि चाँडै पत्ता लाग्नेछ । यो महामारीबाट बच्न अहिलेको उपचार भनेको भौतिक दूरी, लकडाउन, क्वारेन्टिन र आइसोलेसन नै हो । सबैले यसको पालना गरौँ र गराऔँ ।

महामारीबाट बच्न अति आवश्यक कामबाहेक अरू बेला घरबाट बाहिर निक्लिनु हुँदैन । निस्कनै परेमा मास्क अनिवार्य रुपमा लगाउनुपर्छ । कोरोना संक्रमण जहाँसुकै र जुनसुकै अवस्थामा पनि हुनसक्ने भएकोले सजग र सतर्क हुनुपर्छ । कुनै चिज छोएपछि अनिवार्यरुपमा साबुनपानी वा स्यानिटाइजरले हात धुनु पर्छ । भिडभाड गर्नु हुदैन । भीडभाडमा जानु हँुदैन ।
      
अध्यक्ष,समाजवाद अध्ययन केन्द्र विराटनगर