नेपाली राजनीतिका अग्ला व्यक्तित्व गिरिजाबाबुको आज असार १८ गते ९६ औं जन्मजयन्ती हो । उहाँलाई पहिलोपटक २०४५ सालमा साबिक गीतानगर — ४ देवनगरस्थित देव ज्योती निमाविमा लगाइएको धनधान्याञ्चल महायज्ञमा सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंहसँगै आउँदा नजिकैबाट देख्न पाएँ । दोस्रो पटक २०४७ सालमा जनआन्दोलन २०४६ का प्रथम सहिद गणेश पौडेलका परिवारका सदस्यसँग भेटघाट गर्न चम्पानगर आउँदा देखेको थिएँ । तैपनि प्रत्यक्ष चिनजानको मौका पाइन । म जिल्लाकै विद्यार्थी गतिविधिमा सीमित थिएँ । 

पिता कृष्णप्रसाद कोइराला र माता दिव्या कोइरालाको कान्छो सन्तानका रुपमा १९८१  साल आषाढ १८ गते गिरिजाप्रसाद कोइरालाको जन्म भएको थियो  ।  परिवारै राजनीतिक परिवर्तन र सामाजिक रुपान्तरणका पक्षमा सक्रिय रहेकाले गिरिजाबाबु बाल्यकालबाटै राजनीतिकरूपमा सक्रिय हुनुभयो । बाल्यकालबाटै गिरिजाबाबु दुःख कष्ट सहन सक्ने र जोखिम उठाउन तयार हुने निडर र स्वाभिमानी हुनुहुन्थ्यो । 

गिरिजाबाबुले २००३ सालमा नेपालकै पहिलो मजदुर आन्दोलनको नेतृत्व गर्नुभयो । नेपालको इतिहासमा पहिलोपल्ट विराटनगर जुटमिलमा मजदुर हडताल भएपछि उहाँ २००३ साल फाल्गुन २० गते मजदुर संगठनको अध्यक्ष चुनिनु भएको  थिए । हडतालमा संलग्न रहेको आरोपमा राणा सरकारले उहाँलाई बीपी कोइराला, तारिणीप्रसाद कोइराला, मनमोहन अधिकारी, युवराज अधिकारी, गेहेन्द्रहरि शर्माहरूसँगै गिरफ्तार गरी २४ दिन हिँडाएर काठमाडौं गलिएको थियो । नेपालको सबै राजनीतिक परिवर्तनमा अग्रणी र उल्लेखनीय भूमिका खेल्नु भएको थियो । विसं २०४६ सालको राजनैतिक परिवर्तन पछाडि उहाँले पार्टी र सरकार दुवैमा प्रमुख भएर सञ्चालन गर्नुभयो ।

राजा वीरेन्द्रको वंशनाशपछि गिरिजाबाबुमाथि दोहोरो दबाब पर्न थाल्यो । एकातिर तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र शासनको अधिकार संसद्बाट राजदरबारमा केन्द्रित गर्न खोज्ने र अर्कातिर माओवादीको हिंसात्मक विद्रोहको आतंकबाट आक्रान्त नेपाली जनताको ठूलो संख्या त्यसबाट मुक्ति खोज्ने । अन्ततः राजाको चरम असहयोगपछि गिरिजाबाबुले प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा दिनुभयो । यत्तिकैमा राजा ज्ञानेन्द्रले सत्ता हातमा लिए । गिरिजाबाबु लोकतन्त्रको पुनःस्थापनाका लागि आन्दोलनमा होमिनु भयो । संसद्मा रहेका राजनीतिक दलहरूलाई साथमा लिएर उहाँ लोकतन्त्र फर्काउन र माओवादी हिंसाबाट जनतालाई मुक्त गर्न लाग्नुभयो  ।

तत्कालीन शाही सरकार उहाँको योजनामा मुख्य तगारोका रुपमा देखिएको थियो । तैपनि भारतको दिल्लीका गल्लीभित्र लुकेका माओवादी नेतालाई भेटी वार्ता गरी २०६२ मंसिर ७ गते माओवादी र सात दलबीच बाह्रबुँदे सहमती गर्नु भएको थियो । त्यसपछि २०६२ ०६३ को जनआन्दोलन सफल भयो । विघटित प्रतिनिधि सभा पुनःस्थापित भयो र गिरिजाबाबुको नेतृत्वमा सरकार गठन भयो । उहाँकै नेतृत्वमा अन्तरिम संविधान र अन्तरिम सरकार घोषणा भयो । गिरिजाबाबुले प्रधानमन्त्रीका साथै राष्ट्राध्यक्षको भूमिका निर्वाह गर्नुभयो । उहाँकै नेतृत्वको सरकार र द्वन्दरत माओवादीबीच २०६३ साल मंसिर ५ गते विस्तृत शान्ति सम्झौता सम्पन्न भयो २०६३ मंसिर १२ गते माओवादी पनि सरकारमा सामेल भयो  । यसरी एक दशक लामो आतंकको अन्त्य भएको थियो ।

त्यतिबेला गिरिजाबाबु भन्ने गर्नुहुन्थ्यो — यो राजनीति लडाइँमा जितेमा देशले जित्नेछ हारेमा मैलेमात्र हार्नेछु । अन्ततः देशले जित्यो । 

त्यसपछि विभाजित नेपाली कांग्रेसलाई एक जुट बनाउन लाग्नुभयो । विं २०६४ आश्विन ८ गते दुवै पार्टीबीच संयुक्त महासमितिको बैठकद्वारा विधिवतरुपमा पार्टी एक भएको घोषणा भयो । 

अन्तरिम संविधानअनुसार माओवादी लडाकु र हतियारको व्यवस्थापन र संविधान सभाको चुनाव गराउनु पर्ने दायित्व थियो । संयुक्त राष्ट्रसंघको प्रत्यक्ष निगरानीमा माओवादी लडाकु र हतियारलाई शिविरमा राखी संविधान सभाको निर्वाचन गर्ने दायित्वलाई गिरिजाबाबुले महत्त्व दिनुभयो । त्यतिबेला अनुगमन प्रतिवेदनअनुसार नेपाली कांग्रेस चुनावमा हार्ने जानकारी उहाँलाई आयो । तर, समयमै चुनाव नगराउँदा देशले हार्ने र चुनाव भए कांग्रेस हार्ने भयो । उहाँ कांग्रेस हारे पनि देशलाई जिताउन तयार हुनुभयो । फलस्वरूप, २०६४ चैत्र २८ गते प्रथम संविधान सभाको निर्वाचन भयो । 

गिरिजाबाबुकै बुद्धिमत्तापूर्ण प्रयासबाट प्रथम संविधान सभा बैठकले २०६५ जेठ १५ गते देशमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र घोषणा गर्यो । नेपाली कांग्रेस विपक्षमा बस्यो । तर, माओवादीको निरंकुश प्रवृत्तिमा लगाम लगाउने कार्यमा उहाँ नै अग्रसर हुनुभयो । पहिले राष्ट्रपति पदमा माओवादी उमेदवारलाई परास्त गराएर र प्रधान सेनापति काण्डपछि माधवकुमार नेपाललाई प्रधानमन्त्री बनाएर उहाँले माओवादीलाई पनि हैसियत बोध गराइदिनुभयो । अन्ततः २०६७ साल चैत्र ७ गते उहाँको देहावसान भयो । 

गिरिजाबाबु आज सबै नेपालीको मनमनमा हुनुहुन्छ । गाउँगाउँमा, झुपडी झुपडीमा बस्ने नेपाली कांग्रेसका नेता तथा कार्यकर्ताको हृदयमा हुनुहुन्छ । तिनै गाउँगाउँमा बस्ने, झुपडी झुपडीमा बस्ने नेपाली कांग्रेसका नेता कार्यकर्ताले सम्पूर्ण नेपालीको साथ लिएर, तपाईँको सुन्दर शान्त नेपाल, सुखी र स्वाभिमानी नेपाली बनाउने इच्छालाई पूरा गर्नेछन् ।

सचिव, नेपाली कांग्रेस जिल्ला कार्यसमिति चितवन