कोभिडको पहिलो चरणको महामारीबाट अर्थतन्त्र जोगाउन बिस्तारै विश्व बजार खोलिएसँगै कतिपयले कडा सामाजिक दूरीको नियमसमेत बेवास्ता गर्न थालेपछि कोभिड–१९ को दोस्रो चरणको संक्रमण पनि क्रमशः बढ्दैछ । यो रोगसँग लड्ने विश्वसनीय औषधि वा भ्याक्सिन पत्ता नलाग्दासम्म मानव समाजलाई कोभिडअघिको अवस्थामा पुर्याउने सोच अवास्तविक चाहनामात्र हुनेछ । अझ, यस्तो चाहना राख्नाले स्थानीय तथा क्षेत्रीय तहमा दोस्रो चरणको संक्रमणको खतरा बढ्नसक्छ ।
पहिलो तहको संक्रमणबाट नीति निर्माता, स्वास्थ्यकर्मी, वैज्ञानिक तथा जनसाधारणले अवश्य पनि धेरै कुरा सिकेका छन् । तैपनि, दोस्रो तहको संक्रमण धेरै संभव छ र यसले पहिलो चरणको भन्दा बेग्लै चरित्र देखाउन सक्छ । परन्तु, अबको नियन्त्रण प्रयास अर्थतन्त्रलाई अशक्त बनाउने तथा सामाजिक जीवनको हत्या गर्ने पूर्ण बन्दाबन्दी (लकडाउन)भन्दा मास्क र सामाजिक दूरीलाई सशक्तरूपमा लागू गर्ने तथा टेलीयात्रा वा भिडियो वार्तामा जोडदिने हुनसक्छ । तर, दोस्रो तहको संक्रमणको तीव्रता र प्रभाव हेरी अत्यन्त तीव्र भएका स्थानमा स्थानीय वा क्षेत्रीय लकडाउन आवश्यक पनि हुनसक्छ ।
पहिलो लहरको महाव्याधिजस्तै अर्को तहमा पनि संकटको त्रिवेणी सँगसँगै हुनेछन् । नयाँ संक्रमण नियन्त्रणबाट बाहिर गएर फेरि विश्वव्यापी महामारी बन्ने, आर्थिक र सामाजिक समस्याका बाढी आउने र भूराजनीतिक द्वन्द्व खतरनाक अवस्थामा पुग्ने जोखिम नै तीन मुख्य संकट हुन् । विश्व अर्थतन्त्र अहिले नै गहिरो मन्दीमा गइसकेको छ भने समस्या सहजैसमाधान हुने देखिँदैन । आर्थिक संकट र महाव्याधिले चीन–अमेरिका संकट गहिरिने देखिन्छ । अझ नोभेम्बरमा हुने अमेरिकी राष्ट्रपति निर्वाचन नजिकिँदा यो समस्या चुलिन सक्छ ।
स्वास्थ्य, सामाजिक, आर्थिक तथा भूराजनीतिक उथलपुथलमात्र होइन यस्तो अवस्थामा राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको भूमिकालाई पनि बिर्सन सकिँदैन । अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्प दोस्रोपल्ट चार वर्षका लागि निर्वाचित भए भने अहिले देखिएको द्वन्द्वको कोलाहल नाटकीयरुपमा बढ्नसक्छ तर जो बाइडन निर्वाचित भए भने चाहिँ धेरै स्थिरता आउनसक्छ ।
अमेरिकी निर्वाचन परिणाम विश्वका लागि साधारणतया यति भयावह हुँदैन थियो । तर, अहिले देखिएको विश्वव्यापी संकटको अवस्था मनन गर्दा मानवता नै एक ऐतिहासिक मोडमा पुगेको छ भन्नु अतिशयोक्ति हुँदैन । आर्थिक मन्दीको पूर्ण प्रभाव अझै आउँदो जाडो यामसम्म नदेखिन सक्छ र त्यसबेलाको असर घातक हुनसक्छ । किनभने संसारले अहिलेसम्म यस्तो नाटकीय आर्थिक संकुचन भोगेकै छैन । मानसिकरुपमा पनि र व्यवहारमा पनि हामी निरन्तर वृद्धिमा अभ्यस्त भइसकेका छौँ ।
के धनी पश्चिमा र एसियाली देशले सघन, व्यापक र दीर्घकालीन मन्दी सहन सक्छन् ? अहिले सयौं खर्ब डलरको आर्थिक प्रोत्साहनको प्याकेजले आर्थिक विध्वंशलाई केही कम गर्न सके पनि अब उप्रान्त के हुन्छ भन्ने प्रश्न जीवितै छ ।
नसोचेको वा नचाहेको भइहाल्यो भने (जुन असंभव पनि छैन), ट्रम्प पुनर्निवाचित हुने, कोभिड–१९ महाव्याधिको दोस्रो लहर पनि विश्वव्यापी बन्ने, अर्थतन्त्र ओह्रालो लागेको लाग्यै गर्ने र पूर्वी एसियामा नयाँ शीतयुद्ध सुरु हुनेजस्ता परिणाम विश्व भोग्नुपर्नेछ । अवस्था त्यति खराब भएन भने पनि संकटको त्रिवेणीले यस्तो अवस्थामा पुर्याउनेछ जहाँ हामीले वर्तमान राष्ट्रिय राजनीतिक तथा आर्थिक व्यवस्था तथा बहुपक्षीय संस्थाहरूको पुनर्निर्माण गर्नु आवश्यक हुनेछ । एकदमै सहज अवस्था भएको खण्डमा पनि पुरानै अवस्थामा पुग्न संभव हुनेछैन । भूतकाल भूत भइसक्यो अब भविष्यमात्र हेर्नुपर्छ ।
अब के हुन्छ वा के हुनुपर्छ भन्नेमा धेरै भ्रम पाल्नु जरुरी छैन । विश्वव्यापी महाव्याधिले ल्याएको संकट कति सघन, गहिरो र बृहत् हुनेछ भने यसले शक्ति र स्रोत सन्तुलनको अवस्थामा विश्वव्यापीरुपमै उग्र परिवर्तन ल्याउनेछ । यस्तो प्रकारको नयाँ परिवर्तनका लागि शक्ति संचय गरेको, उपाय सिकेको र व्यवस्थापनका लागि लगानी गरेको समुदाय वा समाज विजेता दरिनेछन् भने अब के हुन्छ र कसरी अघि बढ्ने भन्ने विषयमा सोचेका वा तयारी नगरेकाहरू पछि पर्नेछन् ।
यो महाव्याधिभन्दा पहिले पनि संसार डिजिटल युगसँगै परिवर्तित हुँदै थियो । फलस्वरूप, परम्परावादी प्रविधि, पुराना उद्योग तथा विश्वव्यापी शक्ति र सम्पत्तिमा दूरगामी असर पर्दै गएको थियो । अब त, पहिलेभन्दा ठूलो विश्वव्यापी संकट क्षितिजमा देखिइसकेको छ । मौसम परिवर्तनको असर हामीले अहिलेसम्म देखेको कुनै पनि घटनाभन्दा धेरै डरलाग्दो हुनेवाला छ भने यो समस्या समाधानका लागि त कुनै भ्याक्सिनसमेत उपलब्ध हुनेछैन ।
त्यसैले कोभिड–१९ महाव्याधिले मानव समुदायलाई संवेदनशील मोडमा ल्याइपुर्याएको छ । सदीयौंदेखि हामी राष्ट्रिय सार्वभौकिमतामा गर्व गर्ने राज्य राष्ट्र, पुँजीवादी वा समाजवादी दुवै अर्थव्यवस्थामा जैविक इन्धनमा निर्भर उद्योगधन्दा र सीमित प्राकृतिक स्रोतको असीमित उपभोग गर्ने राजनीतिक अर्थतन्त्रमा निर्भर थियौँ । तर, अब यो व्यवस्थाको म्याद सकिन लागेकाले आमूल परिवर्तन अवश्यंभावी हुन पुगेको छ ।
अहिलेको जिम्मेवारी संकटको त्रिवेणीको पहिलो लहरबाट हामीले सकभर धेरै सिक्नु नै हो । आार्थिक तथा भूराजनीतिकरुपमा निकै पछाडि परेको झैं देखिने युरोपका लागि आफ्ना कमजोरी सुधार्ने ठूलो मौका आएको छ । युरोपमा लोकतन्त्र, कानुनी शासन तथा सामाजिक समानताजस्ता राजनीतिक मूल्य, प्राविधिक ज्ञान, तथा लगानी गर्ने शक्ति छ । यसले गर्दा आफ्नो सिद्धान्त तथा लक्ष्य प्राप्त गर्न ठोस कदम चाल्न सक्छ । साथै मूलभूतरुपमा मानवताको जगेर्ना गर्न सक्छ । एउटै प्रश्न चाहिँ के हो भने — युरोपेलीहरू के हेरेर बसेका छन् ?
(जर्मनीका पूर्वविदेशमन्त्री तथा भाइस चान्सलर, एवं २० वर्ष जर्मन ग्रीन पार्टीका नेता)
Copyright: Project Syndicate, 2020.