सीताराम कट्टेल (धुर्मुस) अहिले घरमै छन् । आइतबार आठ दिनभयो उनी घरमा बसेको । प्रायः हरेक विपद्मा सडकमा आएर पीडामा परेका जनताको घाउमा मलमपट्टी गर्ने सीताराम अहिले घरमा परिवारसँग बसे पनि मनमा अमनचयन भने छैन । देश नै दुखिरहेका बेला मेरो जिम्मेवारी र कर्तव्य के हो ? भन्ने कुराले उनको मन हुँडलिरहन्छ । तर पनि आफू, आफ्नो परिवार र समग्र समाजका लागि घरमै बस्नुको विकल्प आम जनतामा झैं उनमा पनि छैन । सरकारले सुरुमै गम्भीर रुपमा नलिँदा आजको अवस्था आएको भन्दै सीताराम अब उपलब्ध स्रोतसाधनको अधिकतम प्रयोग गर्दै कोरोनाको सम्भावित महामारीबाट बच्नुको विकल्प नरहेको बताउँछन् । सरकारले आवश्यक संयन्त्र उपलब्ध गराए आफू सहयोग गर्न तयार रहेको उनी बताउँछन् । नागरिक नै सरकार बनेर लकडाउनलाई सफल बनाउँदै सम्भावित महामारीबाट बच्नुपर्ने बताउने सीताराम कट्टेलसँग बाह्रखरीका नरेश फुयाँलले गरेको कुराकानी : 

लकडाउनमा दिन कसरी बिताइरहनु भएको छ ? 

छ वर्षमा पहिलो रेस्ट हो यो । कोरोनाले जुराइदिएको समय हो । तर महामारी सम्झँदा झन धेरै पीडा हुन्छ । आज आठ दिनभयो म घरमा बसेको । 

आमी सब परिवार सँगै बसेका छौं । बिहान ध्यान, योग हुन्छ । केही समय लुँडो पनि खेल्छौं । लुँडोको टुनामेन्ट नै चल्छ । राष्ट्रिय गान गाएर लुँडोको टुनामेन्ट खेल्छौं । दिउँसो हरेक दिन एउटा नेपाली चलचित्र हेर्छौं । घरमै क्यारेमबोर्ड पनि खेल्छौं । विश्व स्वास्थ्य संगठनले डान्स ग¥यो भने कोरोनाको जोखिमबाट बच्न सकिन्छ भनेकाले केही समय नाच्छौं पनि ।  

प्राकृतिक विपत्तिपछि सामाजिक सेवामा आएर अभियन्ता बन्नुभयो । अहिले हामी अर्को विपत्तिको अवस्थामा छौं । यस्तो असहज अवस्थामा घरमै बस्नुपर्दा कत्तिको मन पोल्दोरहेछ ? 

अहिले घर बाहिर जाऔं, राहत लिएर जाऔं, अस्पताल जाऔं भने बाहिर निस्किन सक्ने अवस्था छैन । अस्पताल गएर डाक्टर, नर्सलाई मोटिभेसन दिने तिब्र चाहना छ । तर यस्तो विपत्ति छ, अरुको छेउमा जान पनि त्रास छ । अरु बिपत्तिमा सबै कुरा छोडेर राहात उद्धारमा खटिँदा आफैं त मरिँदैन भन्ने हुन्छ । तर यहाँ त आफ्नै ज्यान रहन्छ कि रहँदैन भन्ने डर भयो । मनमा धेरै कुरा हुँदाहुँदै पनि बाहिर निस्किने वातावरण भएन । 

सरकारसँग जेजति स्रोतसाधन छ, त्यसको प्रयोग गर्दै यसरी काम गर्न सकिन्थ्यो भन्ने लाग्छ ?

हरेक प्राकृतिक प्रकोप र जोखिमका लागि पूर्व तयारी नहुनु नै नेपाल र नेपालीका लागि सबैभन्दा ठूलो विडम्बना हो । हिजो भूकम्प जाँदा पनि हामीसँग केही ब्याकअप थिएन । त्यो बेला सुरु भएको पुनर्निर्माण आज पनि पूरा भएको छैन । हामीसँग पर्याप्त पूर्वतयारी भएको भए सायद त्यति ठूलो क्षति पनि हुँदैन थियो होला । 

भूकम्प लगत्तै बाढीपहिरो गयो । तराई डुब्यो । म व्यक्तिगत रूपमा बाढी आएको भोलिपल्टै तराई पुगेको थिएँ । हावा हुन्डरी आएको भोलिपल्टै म बारा पुगेको थिएँ । व्यक्तिगत रूपमा इच्छा शक्ति हुँदा त काम गर्न सकिन्छ भने राज्यसँग त स्रोत साधन छ । तर दीर्घकालीन सोच नहुनु, योजना नबन्नु र विपत्ति तथा जोखिममा कसरी राहत र उद्धारमा खटिने भन्ने योजना बनाएर पूर्वतयारीका साथ बस्नुपर्ने विपद् व्यवस्थापन समिति घटना भएपछि मात्रै सक्रिय हुने समिति भयो ।

घटना भएपछि केही समय सक्रिय हुने अनि पुनः निस्क्रिय हुन्छ । यसलाई हामीले सधैं प्राथमिकतामा राख्नुपर्‍यो । 

सरकारले लकडाउन गर्दा अर्थतन्त्र धराशायी हुँदैछ । दैनिक रोजिरोटी गरेर खाने वर्गलाई कठिन भइरहेको छ । तर विवशता कहाँ छ भने देशमा महामारी छ, यसबाट बच्न सबै नेपालीले सर्तकता अपनाउनुपर्छ । जनताले नै लकडाउन चाहियो भनेको अवस्था हो । तर लकडाउनमा जानुभन्दा पहिला नै विश्वस्वास्थ्य संगठनले गरेको अपिल अनुसार सरकारले तयारी गर्नुपथ्र्यो । 

पाँचौं व्यक्तिमा संक्रमण फेला परिसक्यो । लकडाउन सुरु भएको पाँचौं दिन सरकार पीपीई र किट्स लिन अरू देश जान्छ । यी अत्यावश्यक सामग्री किन्न सरकारलाई कहिले केले रोकेको थियो ? राज्य जेमा जसरी लाग्नुपथ्र्यो, त्यसमा ढिलासुस्ती भएको हो । 

जो नेतृत्वमा हुुुनुहुन्छ र जसले सरोकारवाला मन्त्रालय सम्हालिरहनु भएको छ उहाँहरूले स्वास्थ्यकर्मी र सुरक्षाकर्मीहरूको मनोबल बढाउने काम गर्नुपर्छ । स्वास्थ्यकर्मी जो व्यक्तिगत सुरक्षा सामग्रीको अभावमा अहोरात्र खटिनुपर्ने अवस्था छ, उहाँहरूलाई मोटिभेसन दिएर हामी छौं, नडराउनुस्, नआत्तिनुस्, हामी तयारी गर्दैछौं भन्नुपर्छ । यो समय मोटिभेसन नै सबैभन्दा ठूलो शक्ति हो । योे समय अब भएका स्रोत समधनको अधिकतम प्रयोग गर्दै रकेटको गतिमा काम गर्नुपर्छ । 

हुन त यो विपद्को समयमा कसैको आलोचना गर्नु राम्रो नमानिएला, तर सरकारले जति गर्नुपथ्र्यो र गर्न सक्थ्यो त्यो गरेन भन्न सकिन्छ ? 

त्यो त सबैले देखेकै र अनुभव गरेकै कुरा हो । सुरुमै हवाई उडान रोक्ने, खुला नाका बन्द गर्ने काम भएको भए डराउने अवस्था नै आउँदैन थियो । किनभने देशभित्रै संक्रमण देखिएको होइन । बाहिरबाट आउनेमा मात्रै देखिएको छ ।

विमानस्थलमा सरकार सचेत भएको र वुहानबाट आएका नेपालीलाई जस्तै बाहिरबाट आएकालाई पनि अनिवार्य क्वारेन्टाइनमा राखिएको भए त्यतिबेलै यो समस्याको समाधान भइसक्थ्यो । 

तपाईंसँग विपद्को समय काम गरेको अनुभव छ । हामीले जति पूर्वतयारी गर्नुपथ्र्यो गरेनौं । अब चाहिँ कसरी अगाडि बढ्न सकिएला ? 

अब हामीले गर्ने भनेको जति स्रोतसाधन छ, त्यसको प्रयोग गर्दै २४ सै घण्टा खटिने हो । संक्रमितहरूको निग्रानी गर्नुपर्छ । धनगढीकोे कोरोना संक्रमितलाई हेरविचार गर्ने कोही पनि भएन भन्ने समाचार आएको थियो । यसले झन् ठूलो दुर्घटना निम्त्याउँछ । जोखिममा रहेकालाई निग्रानी गर्दै अगाडि बढ्नुपर्छ । 

नागरिकको स्वास्थ्यका लागि सरकारले लकडाउन गरेर बाहिर ननिस्कन भनेको छ । तर हामी आफैं जबरजस्ती सडकमा निस्किरहेका छौं । जनताले किन गम्भीर रूपमा लिएनन् ? 

हाम्रा आफ्नै आँखाले नदेखेर आएको अटेरपन हो यो । इटलीको अवस्था हामी जसले देख्यौं र पढ्यौं सचेत छौं । सुरुका दिन इटलीमा पनि यहाँको जस्तै हेलचेक्र्याईं गरिँदा अहिले त्यस्तो अवस्था छ । स्वास्थ्यमा संसारकै दोस्रो सम्पन्न र व्यवस्थित देशमा त त्यस्तो अवस्था आयो भने हाम्रो त भगवान् भरोसाको अवस्था छ ।

त्यस्तो भयावह अवस्था नआओस् भनेर हामी अहिले नै सचेत भएर लकडाउनको पूर्ण पालना गर्नैपर्छ । यो बेला नागरिक नै सरकार भएर यो महामारीबाट बच्नुपर्छ । नागरिक सचेत हुनु र सरकारले सबै कुरा छोडेर यो खतराबाट देशलाई बचाउन लाग्नुपर्छ । 

विपद्को समयमा थुप्रै सहयोग र योगदान धुमुर्स–सुन्तली फाउन्डेसनले गरेका कारण यो बेला पनि केही सहयोग गर्ने तयारी छ कि भन्ने धेरैमा जिज्ञासा होला, कुनै त्यस्तो योजना अथवा तयारी छ ?

यो अपेक्षा राख्नु हुने सबैमा धन्यवाद । अरू विपद् जस्तो यो विपद् रहेन । अहिले पहिलो पक्ष भनेकै आफू जोगिनु र परिवारलाई जोगाउनु हो । तर पनि भोलिका दिनमा अवस्था सहज रह्यो र राज्य संयन्त्रले व्यवस्था गरिदिने हो भने म मेरो जिम्मेवारी वहन गर्न तयार छु । मेरो उपस्थितिले जनतामा राहात प्रदान गर्छ भने म जस्तो सुकै जोखिम मोलेर पनि जिम्मेवारी र कर्तव्य पूरा गर्न तयार छु ।

मनमा पीडा छ, सहयोग गर्न नपाएकोमा कुण्ठा छ, यस्तो अवस्थामा राज्यले सहयोग गरेको खण्डमा म घरमा बस्दिन । यो बेलामा हामीले अरूभन्दा पनि स्वास्थ्यकर्मीको मनोबल उच्च बनाउने हो । आफ्नै ज्यान जोखिममा राखेर खटिने स्वास्थ्यकर्मी र हाम्रै लागि अहोरात्र सडकमा खटिने सुरक्षाकर्मी हाम्रा भगवान् हुन्, उहाँहरूको साथमा हामी पनि छौं है भनेर मनोबल बढाउन सकियो भने कोरोनाबाट बच्न सकिन्छ ।

जो संक्रमित हुनुहुन्छ उहाँहरूलाई पनि उच्च मनोबलको खाँचो छ । परि आएको खण्डमा म सक्रिय हुन तयार छु ।