पूरै २० वर्षपछि स्थानीय तहको निर्वाचन हुनलाग्दा उमेदवारमात्र होइन मतदाता प्नि हौसिएका देखिन्छन् । तर, निर्वाचनपछि देशले गति लिन्छ भनेर आशा गरेका जनताले भोट कसलाई दिने भनेर मापदण्ड बनाएको भने पाइँदैन । यी यी गुण भएका उमेदवारलाई आफ्नो मत दिने हो भन्नुको सट्टा उही पुरानै शैलीमा मतदान गर्न आतुर देखिन्छन् ।

कस्लाई मत दिने भन्ने विषयमा धेरैको प्रतिक्रिया यस्तो पाइन्छ :– 

१. म त जन्मजात यो पार्टीको, मेरो बाबुआमा पनि यही पार्टीका, मेरो हजुरबाआमा पनि यही पार्टीका । त्यसैले मेरो भोट पनि यही पार्टीको चुनाव चिह्नमा ।

२. फलानाले भनेको यो पार्टी राम्रो रे !  त्यसैले त्यही पार्टीलाई भोट ।

३. त्यो पार्टीको नेताले मेरो छोरा÷छोरीलाई भनसुन गरेर जागिर मिलाइदियो, त्यसैले त्यही पार्टीलाई भोट ।

माथि उल्लेखित तर्क र प्रतिक्रिया गहन विश्लेषणमा आधारितजस्तो देखिँदैन । आफ्ना बाबु वा आमाले मन पराएको पार्टीलाई नै सन्तानले पनि प्रायः मन पराएको पाइन्छ ।

अझै आफ्नो बाबुआमा सक्रिय रहेको पार्टीलाई समर्थन नगर्ने छोराछोरी त बिरलै हुन्छन् । आफ्नै घरमा पार्टीहरूको भेला र सभा हुँदा नेताहरूसँग घुलमिल भएका सन्तानले अर्को पार्टीलाई समर्थन गर्ने कुरा त सोच्न पनि सकिँदैन । के पार्टीलाई मतदान गर्न यही मापदण्ड काफी छ ? छैन । 
हामीलाई चाहिएको त देशमा विकास, सुशासन र रोजगारी हो ।

अब विकास, सुशासन र रोजगारीका लागि पार्टी वा उमेदवार चुन्ने विषयमा परम्परागत सोचमा क्रमभङ्ग गर्नैपर्छ । परिवारको राजनीतिक पृष्ठभूमि र आफैँले पाएका व्यक्तिगत लाभका आधारमा पार्टी वा उमेदवारलाई समर्थन गरिनुहुँदैन । यसो गर्नु समग्र देशलाई पाखा लगाई एउटा सीमित पार्टीको प्रतिष्ठाको पात्रमात्र बन्नु हो । हामी पार्टीको होइन देशको प्रतिष्ठाको पात्र बन्नुपर्छ ।

कामको आधारमा नभएर आस्थाको आधारमा हामीले पार्टीहरूलाई आँखा चिम्लेर समर्थन गरिरह्यौँ । हामी मतदाताले आफ्नो भित्री विवेकलाई तिरस्कार गरिरह्याैं । विगत २८ वर्षमा प्रायः सबै पार्टी एक न एक पटक सत्तामा रहे । आफ्नो देशको विकास छिमेकी मुलुकबाट गराउन तल्लीन भए । कोहीले दक्षिण ताके त कसैले उत्तर । आफ्नो देशको क्षमतालाई अवमूल्यन गरिरहे ।  

एउटा सानो उदाहरण – तपार्इँ आफैँले आफ्नो घर मर्मतसम्भार गर्नु भएन भने त्यहाँ झार पलाउँछ । त्यो झार उखेल्न छिमेकी आउँदैनन् । त्यसैगरी आफँै देशको पुनःनिर्माणमा अग्रसर नबने छिमेकीले बनाइदिने छैनन् । विकास नभएकोमा  द्वन्द्वलाई मात्र दोष दिइयो । माओवादी ‘जनयुद्ध’ मधेस आन्दोलन र अन्तरपार्टी द्वन्द्वले देश बनेन भनेर नेताहरू दन्तबझान गर्दै रहे । यसमा आंशिक सत्यता होला तर यही कारणले मात्र विकास रोकिएको होइन । द्वन्द्व नहुने राष्ट्र संसारमा कही कतै छ ? अन्र्तरपार्टी मतभेद नहुने देशहरू हुन्छन् ? आफ्नो अकर्मण्यता लुकाउने बाहाना हुन् यी सबै ।
पार्टी र तिनका नेतामात्र दोषी छैनन् हामी जनता पनि धेरथोर जिम्मेवार छौँ । स्थानीय निकाय होस् वा संसद्को निर्वाचन, उमेदवार वा पार्टी छान्दा हामीले हाम्रो आँखा चिम्ल्यौँ र आफ्नो  विवेकको घाँटी निचोरीदियौँ । अरूले थमाइदिएको उमेदवारको सूचीमा चुपचाप लाहाछाप लगाइदियाैँ । यो कोणबाट हेर्दा हामीलाई लाज लाग्नै पर्ने हो, मतदान गर्ने बेला विवेक प्रयोग नगर्ने अनि अहिले आएर अपेक्षा ठूलो गर्ने ।

हामी मतदाता धेरै चुकेका छौँ । निर्वाचनमा मात्र नभएर प्रायः सबै संघसस्थामा पार्टीगत राजनीति ‘ट्रोजन भाइरस’ जस्तै फैलँदै गएको छ । पेसागत संघसस्था र विद्यार्थी युनियनहरू सबैभन्दा बढी संक्रमित देखिन्छन् । यी संघसस्था र युनियनको प्रमुख काम आफू नजिकको पार्टीको प्रतिष्ठा जोगाउने बन्यो । पेसागत हकहितको रक्षा प्राथमिक विषय बन्न सकेन ।

राम्रोसँग पढीलेखी अनुशासित, सबल र व्यावसायिक नागरिक बन्नुको सट्टा विद्यालय र कलेजका अमूल्य समयलाई दुरुपयोग गरियो । भनियो – विद्यार्थीको हकहित, गरियो पार्टीको प्रतिष्ठाको संरक्षण । 

विगत २८ वर्षमा विद्यार्थी युनियन गरेको कामका आधारमा विद्यार्थी युनियनको सान्र्दभिकता अझै बाँकी छ भन्न सकिने आधार छैन । विद्यालयका कोठा, वेन्च, टेवल, शौचालय सुधार गर्न कति काम गरियो ? पढाइको गुणस्तर बढाउनु पर्छ, शिक्षक शिक्षिकाले पुरा समय विद्यालय र कलेजमा दिनु पर्छ भनेर बोल्ने कामभन्दा तोडफोडको राजनीति धेरै गरियो ।

आफ्नो पार्टीको वर्चस्व कायम गर्न अनेकौँ गैरजिम्मेवार काम भयो । विद्यार्थी राजनितिक पार्टीरूपी बल्छीमा अड्केका चारा जस्ता भए । पढाइ सुदृढीकरण गर्नुभन्दा पार्टीकरणतर्फ लागियो । धेरैको पढाइ राजनितिले बिगार्यो । त्यसैले विवादास्पद विद्यार्थी युनियन अब खारेज गर्नुपर्छ । विद्यार्थीको हक हितको रक्षा गर्न गैरराजनितिक चरित्रको राष्ट्रिय विद्यार्थी काउन्सिल बनाउनुपर्छ ।

नेताहरू सपना बाट्न खप्पिस हुन्छन् तर तिनले देखाएको सपना पुरा नहुँदै हराउँछ । अझै भनौ सपनाको हत्या गरिदिन्छ । जनताले पार्टी र सरकारबाट जहिले पनि केही नयाँ आशा राखेका हुन्छन् । विकासका एजेन्डामा सबै पार्टी निःस्वार्थभावले मिलुन् भन्ने जनताकोे अपेक्षा हुन्छ । तर, हुन्छ अर्कै, आफ्नो पार्टीको व्यक्ति नपरे विकास निर्माणका काम नै ठप्प पारिन्छ । त्यतिमात्र कहाँ हो र ? आफूले भनेजस्तो नभए संसद्लाई बन्धक बनाइन्छ । संसदलाई बन्धक बनाउनु जनमतको अविमूल्यन गर्नु हो । राष्ट्रवादलाई नारामा मात्र सीमित बनाइन्छ । आफूमात्र राष्ट्रवादी अरू राष्ट्रघाती ? मैले भनेको नै जायज, अरु सबै नाजायज ।

मानौ यो सिंगो देश कुनै पार्टीको पेवा हो । राष्ट्रवाद कुनै एक पार्टीको प्रयोगशालाबाट उत्पादन हुने वस्तु हुनै सक्दैन  । राष्ट्रवाद त देशका जनताको हितमा सबैको कुरा समेटेर बन्ने कस्तुरीको बीनाजस्तै हो । जसको वासना सबैले महसुस गर्न सक्छन् । छिमेकीलाई गाली गर्दैमा पनि होइन राष्ट्रवाद । यो त निरीह जनताको भावनालाई क्यास गर्ने माध्यम हो । 

आसन्न चुनाव तर्फ फर्काैं । चुनावमा कसलाई मतदान गर्ने ? उमेदवार हेरेर की पार्टीको चिन्हलाई हेरेर ? यसमा अधिकांशको मत बाझिने गर्छ । धेरै कमको जवाफ हुन्छ – उमेदवार हेरेर भोट दिने ।

अधिकांशले पार्टी हेरेर मतदान गर्छन् चाहे पार्टीले आफुलाई मन नपर्ने उमेदवार नै किन नउठाओस् । कहिलेकाहीँ त यस्तो पनि भन्ने गरिन्छ – त्यो पार्टीले त लठ्ठी उठाए पनि जित्छ । यो सरासर उमेदवारको व्यक्तिगत क्षमतालाई अपमान गर्ने शैली हो ।  

विकास, सुशासन र रोजगार प्रवद्र्धन होस् भनेर भोट हाल्नु पूर्व हामीले दुई पटक सोच्नैपर्छ । कतै आफ्नो मत गलत ठाउँमा त परेन ? 

उमेदवारलाई भोट दिने प्रक्रियालाई एकछिन कम्पनीको कर्मचारी छनोट प्रक्रियाको अन्र्तवार्तासँग दाजेर हेरौँ । प्रायः सबै कम्पनीले राम्रो अनुभव, सही दृष्टिकोण, समूहमा काम गर्ने क्षमता भएको र विगत सिर्जनशील काममा लागेको व्यक्तिलाई छान्छन् । ठ्याक्कै यस्तै मापदण्डलाई आधार बनाएर मतदान गर्नु श्रेयश्कर हुन्छ । 

विगतमा हामी मतदाताले त्रुटि गर्यौँ । हामीले अमुक पार्टीलाई आँखा चिम्लेर समर्थन गर्याैं । तर, उमेदवारको क्षमतालाई अवमूल्यन गर्यौं । अब त्रुटि सच्चाउनुपर्छ ।

पार्टीलाई मात्र आधार बनाउने होइन उमेदवारको क्षमतालाई पनि आधार बनाउनुपर्छ । हामीले इतिहासलाई फर्केर हेर्दा के भन्न सक्छौँ भने विश्वमा भएका सबै अग्रगामी विकासमा कुनै एकजना उत्कृष्ट दृष्टिकोण भएको व्यक्तिको ठूलो योगदान रहेको छ । ‘भिजन’ र काममा लगाव भएको व्यक्तिले ठूला पार्टीलाई चुनौती दिएको उदाहरण हामी माझ धेरै छन् ।

हाम्रो राजनीतिक संस्कार र परम्परा कस्तो छ भने हामी फोहोरमै टेक्ता पनि त्यो फोहोर सफा गर्दैनौ तर सफा गाउँसहरको सपना बाँड्छाैं । आजभन्दा २८ वर्ष अघि पनि बाटोमा धुलो उडाउँदै सपना बाडिएका थिए । अहिले पनि त्यही धुलोमा हिडेर भन्दैगर्छन् – हामी राजनीतिमा मौलाएको बेथितिको धुलो हटाउँदै छौ । कति ठूलो विडम्बना !  

त्यसैले अब हामी मतदाताले भन्नै पर्छ, अब अति भो । हामी पार्टीलाई होइन ‘भिजन’ भएका उमेदवारलाई भोट हाल्छाैं।