एजेन्सी । प्रविधिले विश्वलाई धेरै सानो बनाइसकेको छ भने यसैमार्फत मान्छेको जीवनमा सुधार ल्याउनु नै यसको सबैभन्दा महत्वपूर्ण उद्देश्य रहँदै आएको छ । तर चीनमा भने त्यही प्रविधि देशका नागरिकलाई नियन्त्रण गर्न व्यापक प्रयोग भइरहेको पाइएको छ । यसले जनताको स्वतन्त्रतालाई जोखिममा पार्नुका साथै शक्ति दुरुपयोग समेत वृद्धि गर्ने बताइएको छ । यसरी चीनले आगामी पीढीको प्रविधिमा अहिले नै आफ्ना नागरिकहरुलाई बानी पारिरहेको छ जसको सबैभन्दा ठूलो उदाहरण ‘फेसियल रिकग्निसन टेक्नोलोजी’ अर्थात कम्प्युटरबाट अनुहार पहिचान गर्ने प्रणाली हो । 

चीनमा सो प्रविधिबाट पैसा समेत निकाल्न सकिन्छ अर्थात एआइ क्यामरालाई आफ्नो मुख देखाएपछि त्यसले हाम्रो पहिचान गर्छ र हामीले चाहे अनुसार आफ्नो अकाउन्टबाट पैसा निकाल्न सक्छौँ । त्यस्तै एयरपोर्टमा चेक–इनका लागि समेत यही प्रणालीको प्रयोग हुन थालिसकेको छ र यसका साथै कुनै सामान खरिद गर्न पनि यो प्रविधि मार्फत केबल ५ सेकेन्ड मात्र लाग्ने गर्दछ । यसरी नयाँ प्रविधिको प्रयोगमा चीन विश्वमै अगाडि रहेको यसबाट पनि साबित हुन्छ । यस्तोमा अहिले चीनका सबै सुरुवाती कम्पनीहरुले भविष्यसम्म यसै प्रणालीमा सबैलाई निर्भर राख्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन् । ‘यिटु’ जस्ता कम्पनीहरुले भविष्यका स्मार्ट सिटीको विकास सुरु गरिसकेका छन् जहाँ फेसियल रिकग्निसन दैनिकी बनिसकेको छ ।

यो प्रणाली अब मान्छेले के सोचिरहेको छ भन्ने पत्ता लगाउन समेत प्रयोग गर्न सकिने बताइएको छ । यसले मानिसको भावना पहिचान गर्न सक्ने विज्ञहरु बताउँछन् र चिनियाँ कम्पनीहरु यस्तै नयाँ आधुनिक प्रविधि निर्माण गर्नमा काम गरिरहेका छन् । तर अर्कोतर्फ चिनियाँ सरकारले भने यो प्रविधि मार्फत अन्य उद्देश्य पनि पूरा गर्न चाहिरहेको देखिएको छ । सरकारले यसअघि यो प्रविधिमा आधारित क्यामरा देशभर जडान गर्ने योजना सार्वजानिक गरिसकेको छ जुन सोसल क्रेडिट सिस्टम अन्र्तगत पर्दछ । १.४ अर्ब जनतामाथि नजर राख्न चिनियाँ सरकार अनुहार पहिचान प्रणालीको प्रयोग गर्न चाहान्छ । यसले सरकारी निकायलाई व्यक्तिको भावनादेखि उनीहरुको हरेक व्यक्तिगत क्रियाकलाप माथि नजर राख्न पहुँच दिनेछ । अहिले नै चीनभर १७ करोड क्यामरा जडान भइसकेका छन् भने आगामी तीन वर्ष भित्र ४० लाख नयाँ क्यामरा इन्स्टल हुनेछ ।

यसरी सरकारी निकायहरुले यो प्रविधिले नागरिकको सुरक्षा बढाउने दाबी गर्दै आएका छन् र कसैसँग केही लुकाउने कुरा भएन भने डराउनुपर्ने कुनै कुरा नहुने उनीहरुको मान्यता छ । तर सबैले त्यसप्रति सहमति जनाएका छैनन् । 

जस्तै एक म्यागजिनका सम्पादक हङ जेन्कुइलाई जहाँतहिँ जडान क्यामराले हरक्षण आफूलाई हेरिरहेको जस्तो हुन्छ । जुन वास्तवमै डरलाग्दो कुरा भएको उनी बताउँछन् । सरकारी निकायहरुले अहिले नै ससानो गलती जस्तै बाटो काट्दा ट्राफिक नियम पालन नगर्नेलाई समेत यो प्रविधि मार्फत पहिचान खुलाएर सार्वजानिक गरि शर्मनाक पार्ने गरेको छ ।

अर्को उदाहरण भनेको बेइजिङमा सार्वजानिक शौचालयबाट मान्छेले ट्वाइलेट पेपर नचोरुन् भनेर फेसियल टेक्नोलोजीको प्रयोग भइरहेको छ । त्यस्तै चीनभर सुरक्षाकर्मीहरुले क्यामरा जडित सनग्लासेस लगाएर नागरिकहरुमाथि निगरानी गरिरहेका छन् । यसले वान्डेडमा रहेका अभियोगीको पत्ता लगाउन मद्दत गरिरहेको उनीहरु बताउँछन् ।

यस्तोमा प्रविधि विकाससँगै सरकारी निकायले यस प्रणालीको दुरुपयोग गर्नेप्रति धेरै नागरिक चिन्तित छन् । यसरी दै्रनिक जीवनमा हरक्षण निगरानीमा रहँदा सरकारलाई मन नपर्ने कुनै पनि किसिमको काम कसैले गर्न पाइँदैन । यो सर्वाधिकारवाद भएको केही नागरिकहरुको गुनासो छ । विशेषगरी उइगर मुसल्मान लगायतका केही अल्पसंख्यक समुदायहरु सो प्रविधिका कारण जोखिममा परिरहेको बताइएको छ । अन्तराष्ट्रिय समुदायले पनि सो प्रणाली नागरिकहरुको मानव अधिकार विरुद्ध भएको भनि आलोचना गरेका छन् । द इकोनोमिस्ट