उपनिर्वाचन आउन ५ दिनमात्रै बाँकी छ । मत खसाल्ने दिन नजिकिँदै जाँदा उमेदवारहरूलाई भ्याइनभ्याइ छ । पार्टीका शीर्षस्थ नेताहरूलाई पनि उत्तिकै चटारो छ । घरदैलो– कोणसभामा भ्याइनभ्याइ छ । सरकारको मध्यावधि समीक्षा भएकाले रिक्त स्थानबाहेकका मतदातालाई पनि उपनिर्वाचनको चासो छ । तर उत्तरपूर्वी भक्तपुरको दृष्य भने अलि फरक छ ।

प्रदेशसभाको निर्वाचन हुने कमलविनायकदेखि मास्तिरको क्षेत्रमा चुनावको चहलपहल खासै छैन । मतदाताहरू चोक–चौतारामा होइन बरु खेत–बारीमा छन् । चुनावभन्दा मङ्सिरकै चटारो छ त्यहाँ । मुख्य राजनीतिक दलले निर्वाचन लक्षित कार्यक्रम र घरदैलोमा पार्टीका प्रतिनिधि र मझौला तहका नेता खटाइरहेका बेला साझा पार्टीका संयोजक रवीन्द्र मिश्र आफैं मैदानमा खटिएका छन् ।

झण्डै सातदिन उनी कास्कीमा प्रतिनिधिसभाको निर्वाचन हुने क्षेत्रमा खटिए । पसिनासमेत नओभाई मिश्र भक्तपुर पुगे र आइतबार दिनभर घरदैलोमा सक्रिय रहे । भक्तपुरको दृष्यले उनलाई बेचैन पनि बनायो । केही दिनअघि भत्केकोपाटी–नगरकोट जोड्ने १६ किलोमिटर सडक ठेक्का–सम्झौताको सातवर्षसम्म पनि नबनेको भन्दै स्थानीयबासी विद्रोहमा उत्रिएको खबर सुनिएको थियो । नगरकोटका होटल–व्यवसायीले आक्रोशस्वरूप ठेकेदार शारदा अधिकारीको तस्बिर घरको कम्पाउण्डमा, गाडीका हुटहुटमा टाँसेको खबर बाहिरिएको थियो ।

तर आइतबार छारोधूलोले भरिएका कमलविनायक– नगरकोट सडकका छेउछेउका घरमा नेकपा–कांग्रेसका चुनाव चिह्न अङ्कित झण्डा फरफराइरहेको देख्दा मिश्रलाई ननिको लाग्यो ।  नगरकोट जाने सडकको मुख भत्केकोपाटीमा पार्टीले आयोजना गरेको कोणसभामा उनले त्यही धूलाम्य बाटो देखाउँदै पुराना पार्टीबाट विकास–परिवर्तन सम्भव नभएको बन्दै विकल्प रोज्न बिन्ती गरे ।

चुनाव प्रचार–प्रसारमा राति अबेरसम्म सक्रिय रहेका मिश्रसँग बाह्रखरीकर्मी अक्षर काका र केशव सावदले भक्तपुरमा घरदैलोकै बीच गरेको कुराकानीः 
 
यो उपनिर्वाचन सरकारको मध्यावधि समीक्षा पनि हो । तपाईं कास्कीमा घरदैलो सकेर भक्तपुर आइपुग्नु भएको छ । सरकारको काम–कारवाहीबारे यहाँका मतदाता के भन्दा रहेछन् ?

हाम्रो समाज अचम्मको छ । सरकारको काम–कारवाहीप्रति सत्तासीन दलकै स्थानीय, क्षेत्र, जिल्ला र त्योभन्दा माथिका नेता–कार्यकर्ता कोही सन्तुष्ट छैनन् । प्रतिपक्षी दलको गतिविधि, भूमिकाबाट पनि वाक्क भएका छन् । अरू दलहरू त हुने नै भए । अहिले सरकारको कामबाट सन्तुष्ट कोही नै छैनन् भन्दा हुन्छ ।

तर मनमा यति असन्तोष छड्कँदा पनि घरका झ्याल–ढोकमा तिनै सूर्य र रूखको झण्डा राखेर बस्नुहुन्छ । विडम्बना के भने, यत्रो असन्तुष्टि छ, अविकास छ, हिजो पो विकल्प थिएन, अहिले त विकल्प छ त !  विकल्प पनि सबैले आशा र भरोसा गरिरहेको पार्टी उहाँहरूको आँखा अगाडि छ । त्यसो हुँदा मैले यहाँका मतदातालाई आग्रह गरेँ– अब त विकल्प रोज्नूस् ।

मतदातामध्ये एकजनाले भन्नुभयो– “रोज्न त हुन्थ्यो, तर म त जन्मिएदेखि नै फलाना पार्टीको ! कसरी साझालाई मत दिनू !” म जन्मिएदेखि फलाना पार्टीको, ३० वर्ष भयो यो पार्टीमा लागेको भन्ने समाजको र तिनका सदस्यको चिन्तन, दृष्टिकोण र प्रवृत्ति नै नेपालको रूपान्तरणको बाधक हो ।

अब पार्टीभक्त, दलभक्त नागरिकबाट स्वतन्त्र नागरिकमा बदलिनुपर्‍यो । तब मात्र मुलुक बदलिन सम्भव छ । जसको लक्ष्य, उद्देश्य राजनीति गर्ने छ, ऊमात्रै राजनीतिक दलमा आवद्ध हुने र बाँकी स्वतन्त्र नागरिकको हैसियतमा रहनुपर्छ । पार्टीगत चिन्तनबाट माथि उठ्दामात्रै गुण र दोषका आधारमा मत हाल्न सकिन्छ ।

हामी सरकारको मध्यावधि समीक्षाकै कुरा गरिरहेका छौं, सरकारको कामकारवाहीप्रति यहाँको पार्टीकोचाहिँ के टिप्पणी छ ?

वर्तमान नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)का अध्यक्ष केपी ओली नेतृत्वको सरकार, गएको ७०–७५ वर्षयताकै शक्तिशाली सरकार भनिँदैछ । गएको ३० वर्ष बहुमतप्राप्त दलले कहिल्यै पूर्णकाल काम गर्न पाएन त्यसैले नेपाल विकासको बाटोमा हिँड्न सकेन भनेर पनि पुराना दलहरूले भन्दै आएको सुनिन्छ ।

तर अहिलेको सरकारलाई दुईतिहाइको समर्थन प्राप्त छ । दुईतिहाइको जनसमर्थन हुँदाहुँदै सरकार यस्तो जञ्जालमा फसेको छ, विचौलियाको घेराबन्दीमा छ । पार्टीगत स्वार्थ त परै जाओस्, आफ्नै व्यक्तिगत स्वार्थबाट उम्कन सकेको छैन । जो आफ्नै स्वार्थको घेराबन्दीमा छ, यसले समाज र देशका लागि कसरी सोच्न सक्छ ?

सरकारले न त इमान्दारिता र उत्कृष्टतालाई प्रवद्र्धन गर्न सकेको छ । न त पद्धति र पारदर्शीता नै अपनाउन सकेको छ ।

देश–दुनियाँले देखेको छ, सरकार काण्डै–काण्डले मुछिएको छ । दुई तिहाइको सरकारले आर्थिक रूपान्तरण र विकासमा फड्को मार्न कुनै कदम चाल्न सकेको छैन । तपसिलका विषयमा अल्झिइरहेको छ ।

केही दिनअघि मात्रै मन्त्रिपरिषद् हेरफेर भयो पार्टीको अध्यक्षका बुहारीचाहिँ कार्यसम्पादन मूल्याङ्कनमा सबैभन्दा पुछारमा परे पनि पद नजाने ! जो तुलनात्मक रूपमा राम्रो छ भनेर चर्चा गरिएको छ, उसकै पद जाने ! यसलाई के भनेर टिप्पणी गर्ने ?

यिनीहरूले कसैले भनेको सुन्दैनन् । सुन्न जरूरत पनि ठान्दैनन् । मैले त बेलाबखत भन्ने गरेको छु । यिनीहरू आँखा र कान छोपिने गरेर माला लगाएर हिँड्ने नेता हुन् । आँखा छोपिन्छ, यिनीहरूले दुःख पाएका जनतालाई देख्दा पनि देख्दैनन् । कान पनि छोपिएको छ, उनीहरू जनताका रोदन, पीडा सुन्दा पनि सुन्दैनन्, सुन्ने सम्भावना पनि छैन ।

प्रधानमन्त्रीले भ्रष्टाचार गर्दिनँ, भ्रष्टाचार सहन्नँ भने वाचा गर्नुहुन्छ, कसम खानुहुन्छ ? यहाँहरू सरकारको कामकारवाही पारदर्शी भएन भनेर टिप्पणी गरिराख्नुभएको छ, कारण ?

प्रधानमन्त्रीले भ्रष्टाचार सहन्न भनेको ज्यादै सुनेको छु । उहाँलाई गएर सोध्नूहोस् न– कसको पैसाले दुई पटक सिङ्गापुर गएर उपचार गरेर आउनुभयो ?

उहाँ फेरि पनि अमेरिका जाने चर्चा चलिरहेको छ । अमेरिकामा उपचार गर्न जाँदा लाग्ने खर्च आफू सांसद, मन्त्री, प्रधानमन्त्री हुँदा जम्मा गरेको पैसा नै हो कि, कुनै व्यापारीले खर्च गर्दिन्छ भनेर सोधौं न ।

प्रधानमन्त्री मुखले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाउँछु भनिराख्नुभएको छ, व्यवहारले त्यसको खण्डन गरिराखेको छ, हो ?

प्रधानमन्त्रीको मात्रै होइन कसैको पनि बोलीअनुरूपको व्यवहार छैन ।

नेकपाका अर्का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालको सांसदको तलब–भत्ताले दसदिनको पनि खर्च पुग्दैन । तर परिवारका विस्तृत सदस्य लिएर संसारकै महँगो होटलमा एकहप्ता बिताएर आउनुहुन्छ । त्यो पैसा कहाँबाट आयो ? सोधौं न एकपटक ।

उहाँहरूले राजनीति गरेको कसको नाममा ? जोसँग चप्पल लगाएर हिँड्न सक्ने आर्थिक हैसियत छैन । जो स्कुल जान पाएनन् । जसको बासका लागि आफ्नै घरसमेत छैन । उनीहरूको नाममा राजनीति गरेर यो अपराध गर्ने छुट छ उनीहरूलाई ?

प्रतिपक्षी दलका नेतालाई सोध्नुस् न, उहाँको आलिशान जिन्दगीका लागि श्रीमतीको पैसामात्रै पर्याप्त छ । पेटमा साधारण समस्या आउँदा छोरा र श्रीमती लिएर सिङ्गापुरमा उपचार गराउन जानुहुन्छ । 

उहाँहरूले निरन्तररूपमा यस्ता अपराध गर्दै आउनुभएकाले हामी विभिन्न पेसा–व्यवसायमा आवद्ध थियौं तर राजनीतिकरूपमा हस्तक्षेप गर्न आउनुपर्‍यो ।

तपाईं उपनिर्वाचनकै सन्दर्भमा देशका विभिन्न ठाउँ पुग्नुभयो, जनताको मनोभावना, आकाङ्क्षासँग साक्षात्कार पनि हुनुभयो ? तर उनीहरू अझै नेकपा–कांग्रेस नै रोज्न किन बाध्य छन् ? भरोसा किन टुटेको छैन ?

यसलाई म ‘स्टकहोम सिन्ड्रोम’ भनेर परिभाषित गर्न रुचाउँछु । स्विडेनका राजधानी स्टकहोम । जसको नामबाट मनोवैज्ञानिकहरूले मानसिक समस्याको नामाकरण गरेका छन् ।

सन् १९७३ मा स्टक होममा एउटा बैंक लुटियो । बैंकमा कार्यरत केही कर्मचारी अपहरित भए । अपहरितहरूलाई लुटेराहरूले मनोवैज्ञानिक त्रासदी खडा गरे, कयौं दिनसम्म ।

तर परिणाम के आयो भने, अपहरितहरू तिनै लुटेरा, डकैतहरूसँग भावनात्मक सम्बन्धमा बाँधिए । उनीहरूलाई अपहरणकारीसँग अलग गराउनै गाह्रो भयो । मनोवैज्ञानिकहरूले त्यसैलाई ‘स्टकहोम सिन्ड्रोम’ भनेर अर्थ्याउँदै आएका छन् ।

गएको ३० वर्षमा नेकपा–कांग्रेसले नेपाली समाजमा त्यही ‘स्टकहोम सिन्ड्रोम’को विकास गरेका छन् । नेपालीमा अर्थ्याउँदा नेकपा–कांग्रेसले राजनीतिक माया–जालको विकास गरेका छन् । राजनीतिक माया–जालमा परेका बेला, तार्किक, वस्तुपरक विश्लेषण कसैले सुन्दैनन् ।

अहिले नेकपा–कांग्रेसले समाजमा राजनीतिक रङ यसरी पोतेका छन् । मतदातालाई धुन–पखाल्न निकै कष्ट भइरहेको छ । त्यो रङबाट हामीले मुक्त गर्नुपर्छ ।

खुसीको कुरा सुदूरपश्चिका विभिन्न जिल्ला, दाङ, पोखरा, भक्तपुर, धरानमा विभिन्न कार्यक्रममा जादाँ त्यहाँका मानिस दिक्क भइरहेका छन् । उनीहरू आफैं मायावी जालबाट उम्कन र नेपाली राजनीतिमा विकल्पको पहिचान गर्न व्यग्र छन् ।

गएको निर्वाचनमा हाम्रो कुनै आधार थिएन । सङ्गठन थिएन । मतदाताकहाँ पुग्न पनि पाएका थिएनौं । तथापि देशको पाँचौं पार्टी बन्यौं । प्रदेश नम्बर ३ र गण्डकी प्रदेशमा तेस्रो पार्टी बन्यौं । यो उपनिर्वाचनमा मतदाताले हामीप्रति जुन विश्वास दर्शाइरहनुभएको छ, त्यसको सङ्केतले समाज परिवर्तनतर्फ उन्मुख छ भन्ने विम्बित गर्छ ।

यस्तो पनि टिप्पणी सुनिन्छ– जनता विकल्प चुन्न र छान्न तम्तयार छन् । तर तपाईंहरू विकल्पका रूपमा नै आउन सक्नुभएन ! तपाईंहरूले आकर्षण नै पैदा गर्न सक्नुभएन !

हामीबाट अपेक्षा बढी भयो । हामी दुईवर्ष त चुनाव लड्नै व्यस्त भयौं । अरू त बीसौं वर्षदेखि चुनाव लड्न अभ्यस्त थिए । पार्टी नै बनेको थिएन, स्थानीय चुनावमा होमिनुपर्‍यो । प्रादेशिक, संघीय चुनाव र अहिले उपचुनावमा सक्रिय छौं । यसबीचमा हामीले सबैतिर हाम्रा अजेण्डा पु¥याउन भ्याएका छैनौं ।

तर जनताले यस्तो आशा गर्नुभयो कि, ७० वर्षको इतिहास बोकेको पार्टीजस्तै देशव्यापी सङ्गठन फैलियोस् । कमिटी विस्तार होस् । बलियो खुट्टामा उभिन सकोस् । यो हामीप्रतिको प्रेम, स्नेह हो । आशा, भरोसा हो । हामी छिट्टै जनताको यो विश्वास पूरा गर्ने ठाउँमा आफूलाई पु¥याउँछौं ।

हामीकहाँ पार्टी भन्नेबित्तिकै क्रान्ति, आन्दोलन भन्ने बुझाइ छ । कतै तपाईंहरू पनि यो बुझाइको कोपभाजनमा पर्नुभयो कि ?

तपाईंले भनेको केही हदसम्म सत्य हो । पुराना राजनीतिक दलले के कथ्य स्थापित गरिदिए भने– जो जेल परे, जसले प्रहरीको कुटाइ खाए, जसले बलिदान दिए, उनीहरूले पो हो त राजनीति गर्ने ! तिमीहरूजस्ता जेल नपरेका, आन्दोलन नगरेका, पहिले आरामसँग जागिर खाएकाहरू आएर राजनीति गर्ने हो ? भन्ने कथ्य स्थापित गरिदिएका छन् ।

त्यसो हो भने, ०४६ सालपछि जन्मिएका युवाले राजनीति नगर्ने ? उनीहरूले जेलनेल खाएनन् । प्रहरी र सेनाको कुटाइ पनि खाएनन् । उनीहरूले युद्ध पनि लड्नु परेन । उनीहरूचाहिँ राजनीतिमा प्रवेश नै गर्न पाउँदैनन् त ?

यस्तो कथ्य स्थापित हुने हो भने, यस्तो तर्क गरेर बस्ने हो भने यो देशमा क्षमताको कदर कहिले पनि हुँदैन । सक्षम युवा, जनशक्ति देशको राजनीतिको मूल प्रवाहबाट ओझेल पर्छन् ।
संसारका कुनै पनि देशमा इमान्दार, क्षमतावान् र दूरदृष्टिपूर्ण नागरिकहरू राजनीतिमा नआइकन कुनै पनि देश बदलिएको छैन ।

हामी निर्वाचनका संघारमा छौं । ५ दिनपछि उपनिर्वाचन आउँदैछ । साझा पार्टीकै चुनाव चिह्नचाहिँ किन रोज्ने ?

तराजु चुनाव चिह्नमा दुई–तीन कारणले मत हाल्ने । पहिलो, साझा पार्टी जुन विचार र दृष्टिकोणका साथ मैदानमा खडा छ, जुन किसिमको सङ्गठनात्मक ढाँचा बनाउन खोजेको छ मत हाल्नुपर्ने मुख्य कारण यही हो ।

हामी कल्याणकारी लोकतन्त्रमा विश्वास राख्छौं । कल्याणकारी लोकतन्त्रले लोकतान्त्रिक, प्रजातान्त्रिक विचार बोक्ने र सर्वहारा अथवा साम्यवादको आवाज उठाउनेहरूको भावना दुवै विचारलाई एकै ठाउँमा समाहित गर्छ । दुवै एउटै झण्डामुनि अटाउँछन् । 

यो सैद्धान्तिक कुरा भयो । अर्को, अजेण्डागत रूपमा हामी २०४६ सालपछि नेपालको राजनीतिको उच्च राजनीतिक र प्रशासनिक नेतृत्व सम्हालेका सबैको सम्पत्ति छानबिन गर्छौं ।

सरकारी वेतनधारी कुनै पनि राष्ट्रसेवक कर्मचारीले युनियनबाजी गर्न पाउँदैनन् । सबै युनियन खारेज गर्छौं । शिक्षा र स्वास्थ्य मूलतः राज्यको दायित्व हो । भक्तपुरको बजारमा जन्मिएको बालक र जनकपुरको गाउँमा जन्मिएको बालकले आधारभूत रूपमा प्राप्त गर्नुपर्ने शिक्षा, स्वास्थ्यको सुविधामा सहान हक, अधिकार, पहुँचको सुनिश्चितता हुनुपर्छ । पछि उनीहरूको बुद्धि, कर्मले छुट्टै क्षमता होला । यी यस्ता एजेण्डा अहिलेका पुराना पार्टीले बोक्न सक्दैनन् । उनीहरूले वैचारिक धरातल गुमाइसकेको अवस्था छ ।

हामीले प्रष्ट भनेका छौं– सेना र प्रहरीमा हस्तक्षेप गर्दैनौं । हामी नीति निर्माण गर्नुपर्ने सांसद ठेकेदार बन्नेगरी दिएको ६ करोड रुपैयाँ लिनेछैनौं । देश विकासको स्रोतको व्यवस्थान र परिचालनबारे पनि हामी अरूभन्दा प्रष्ट छौं ।

तसर्थ साझा पार्टीको विचार, दृष्टिकोण र अजेण्डा हेर्ने एउटा कुरा । अर्को, आफ्नो छोराछोरी र परिवारलाई पनि हेर्नुपर्छ ।

आजभन्दा १५–२० वर्षअगाडि देशका अधिकांश परिवारको आर्थिक हैसियत जस्तो थियो । आज पनि त्यसमा तुलनात्मक भिन्नता छैन ।
 
आज एउटा परिवार पोखरा घुम्न जान पर्‍यो भने घरमा पैसा छैन भने खुम्चनुपर्छ । विदेश घुम्न जाने भनेर सोच्ने अवस्था पनि छैन । ३० वर्षको अवधिमा दक्षिण कोरियाजस्तो देश, चीन, सिङ्गापुर, मलेसिया, इथोपिया अथावा हाम्रो छेउका बिहार कहाँबाट कहाँ पुग्यो ? आयस्तर बढेपछि उनीहरूको जीवनस्तरमा ठूलो परिवर्तन आएको छ । घुम्ने, खाने, मनोरञ्जन गर्ने कुरामा सोच्नु पर्दैन ।

अतः नेता, पार्टी हेरेर होइन, आफ्नो परिवारलाई न्याय भएको छ कि छैन भनेर, मेरा छोराछोरी राम्रो स्कुल जान पाएका छैनन्, म र मेरो परिवारले विषादी हालेको तरकारी खान अभिशप्त छन्, मेरा बाआमा धुवाँ–धूलो खाएर बसेका छन्, भनेर विचार पुर्‍याउनुपर्छ ।

हामीले भ्रष्ट नेतालाई न्याय र आफ्नै परिवारलाई अन्याय नगरौं ।

नेपालमा वैकल्पिक शक्तिहरूको उदय नभएको होइन । समय क्रममा उदय भइ पनि रहेको छ । हुर्कनै नपाइ उनीहरूमा विग्रह, विभाजन देखिन्छ । गएको वर्ष साझा पार्टी र विवेकशील पार्टी एकीकरण भयो । तर १७ महिनापछि दुवैले आ–आफ्नै तय गर्‍यो । तपाईंहरू पनि पुरानै पार्टीजस्तो त देखिनुभयो नि !

ठूला पार्टी, पुराना पार्टीलाई आम जनताले गाली गरेको तिमीहरू आठ पटक फुट्यौ, नौ पटक गाँसियौ भनेर हो र ? उनीहरूले जनताको आकाङ्क्षा पूरा गर्न सकेनन्, विकासको कार्यभार बोक्न सकेनन् भनेर जनताले गाली गरेका हुन् । 

अतः यो लामो यात्रामा कोही जोडिन्छन् । कोही छुट्छन् । कोही छुट्टिन्छन् । हो, हामीसँग केही साथी जोडिनु भएको थियो । धेरै साथी हामीसँगै हुनुहुन्छ । केही छोडेर जानुभयो । त्यो ठूलो मुद्दा होइन । ठूलो कुरा त हामी हाम्रो उद्देश्य र यात्राप्रति कत्तिको इमान्दार छौं, विचलित भएका छौं कि छैनौं भन्ने हो ।

तपाईंले भनेको साँचो हो, हाम्रो नेपालमा सन् १९९० देखि नै वैकल्पिक पार्टीहरूको उदय हुन थालेको हो ।  आज साझा पार्टी जुन स्थानमा छ, जसरी जनताको विश्वास आर्जन गरिराखेको छ । त्यस्तो अवस्था कुनै पनि पार्टीले सिर्जना गर्न सकेको होइन । छैन ।

अहिले वैकल्पिक पार्टी भनेर जनताले विश्वास गरिराखेको, बुझिराखेको, आशा र भरोसा गरिराखेको साझा पार्टीमात्रै हो । 

हामी अहिले विकल्प छौं । निकट भविष्यमा निर्विकल्प बन्छौं ।
तस्बिरः फेसबुकबाट