शेखर गोल्छा नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका वरिष्ठ उपाध्यक्ष हुन् । महासंघको आगामी नेतृत्वका निर्विकल्प दाबेदार गोल्छा हालै महासंघको विशेष साधारणसभा स्थगित भएपछि स्वतः अध्यक्ष बन्ने पक्काजस्तै भएको छ ।

वरिष्ठ उपाध्यक्ष स्वतः अध्यक्ष हुने व्यवस्था विधानमा संशोधन गर्ने तयारी गरिएपछि उनी अध्यक्ष बन्न चुनाव लड्नुपर्ने अवस्था आउन लागेको थियो । तर, अहिले विशेष साधारणसभा स्थगित भएपछि महासंघभित्रको विवाद साम्य भएको छ ।

गोल्छा देशकै प्रतिष्ठित व्यावसायिक परिवारका सदस्य हुुन् । महासंघमा गोल्छा परिवारको संलग्नता अन्यभन्दा फरक भएकाले पनि गोल्छाका लागि महासंघ एउटा संस्थामात्र होइन कि उनी महासंघलाई मन्दिर मान्छन् र आफूले यस संस्थालाई सेवा गर्न पाएकोमा निकै भाग्यमानी ठान्छन् ।

गोल्छा पछिल्लो समय नेपाल व्यवसाय गर्न लायक देश बन्दै गएको र पूर्वाधारको विकास गर्न सके स्वदेशी तथा विदेशी लगानीको ओइरो नै आउने दाबी गर्छन् । र, आफू महासंघको अध्यक्ष पदमा आसिन भएपछि उद्योगी व्यवसायीको मर्मअनुसार काम गर्ने दाबी गर्छन् ।

गोल्छाले अध्यक्ष भएपछि आफूले गर्ने कामको प्राथमिकता सूची नै तयार पारेका छन् । प्रस्तुत छ, सोही विषयमा रहेर बाह्रखरीका बलराम पाण्डे र रोविन पौडेलले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः

नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघको आगामी नेतृत्व तपाईंले गर्ने करिब पक्का भएको छ, अब महासंघमा अध्यक्षका रुपमा तपाईंको भूमिका कस्तो हुनेछ ?

धन्यवाद !

देशलाई समृद्ध बनाउने सपना र लक्ष्य सबै नेपालीको छ । राजनेता, व्यवसायी सबै यो पवित्र कार्यमा अग्रसर छन् । सरकारलाई झैं यो सपना पूरा गर्ने बोध निजी क्षेत्रको छ । र, मैले पनि सोही कुराको बोध गरेको छु । र, म अध्यक्ष पदमा बसिसकेपछि मेरो प्रमुखतः दुईवटा लक्ष्य रहन्छन् । पहिलो, निजी क्षेत्रलाई कसरी अझै उत्पादनशील क्षेत्र बनाउन लगानी गर्न प्रेरित गर्ने । दोस्रो, उत्पादनशील क्षेत्रका रुपमा परिभाषित गर्न लगानीको सम्भावना खोजी गर्ने र ती क्षेत्र पहिचान गरेर पस्कने ।

यी दुवै काम गर्नका लागि महासंघ बलियो हुन जरुरी छ, सचिवालय सबल हुन जरुरी छ । र, हामीमा त्यो प्राविधिक ज्ञान हुन जरुरी छ । हामीले केही बोल्दा कसरी बोल्ने, के बोल्ने र कुन विषय वा समस्यालाई प्राथमिकताका साथ उठाउने भन्ने विवेक हामीमा हुन जरुरी छ । त्यो विवेकका लागि हामीसँग एउटा सक्षम टिम हुनुपर्छ ।

महासंघको नेतृत्वमा तपाईं नै किन चाहिन्छ ? 

शेखर गोल्छा महासंघको एक अभिन्न अंग हो । ऊ नेपालकै पहिलो उद्योग स्थापना गर्ने परिवारको पृष्ठभूमिबाट आएको हो । आज पनि १६ हजार जनालाई रोजगारी दिने संस्थाको अंग हो । 

उसका लागि महासंघ मन्दिरझैं हो किनकि उसले सानै छँदा आफ्ना अभिभावकले महासंघलाई मन्दिरझैं मानेको देखेको थियो ।

शेखर गोल्छालाई निजी क्षेत्रको दुखाइ र पीडा कहाँ छ, त्यसको बोध छ । 

र, म अर्थात् शेखर गोल्छा एक उद्योगी व्यवसायी नै भएकाले उद्योगी व्यवसायीको समस्या कहाँ छ र आफू पनि त्यसको पीडा महसुस गरेको व्यक्ति भएकाले आम उद्योगी व्यवसायीको समस्या समाधान गर्न सक्छु, उहाँहरुको आवाज समाधान गर्न सदा तत्पर रहनेछु ।

उद्योगी व्यवसायीको समस्या, दुखाइ कहाँ छ ? र, त्यो के हो ? त्यही दुखाइ कम गर्न तपाईंको कार्यकाल व्यस्त रहन्छ त ?

मैले उद्योगी व्यवसायीको पीडालाई केही कोणबाट हेरेको छु । सुरुमा त, नेपालमा समाज, नेता तथा कर्मचारीले निजी क्षेत्रलाई कसरी हेरेका छन् भन्ने हो । नेपालमा निजी क्षेत्रलाई हेरिने हेराइ हाम्रा लागि सबैभन्दा ठूलो चुनौती पनि बनेको छ । यहाँ ‘नाफा’लाई सकारात्मक नजरले हेरिँदैन । हामी नाफामूलक क्षेत्र हौं तर, यहाँ नाफा गर्नुलाई पाप गर्नुझैं लिइन्छ ।

तर, वास्तवमा उत्पादनको क्षेत्रमा नाफा एकमात्र उत्प्रेरणाको स्रोत हो । नाफाको अवसर नदेखे हामी न त कर तिर्न सक्छौं, न त रोजगारी सिर्जना गर्न सक्छौं । नेपालमा निजी क्षेत्रलाई ‘तपाईंहरु नाफा गर्नुस्, कर तिर्नुस्, रोजगारी सिर्जना गर्नुस्’ कसैले भन्दैन ।

जुन देशमा निजी क्षेत्रलाई समाजबाट पैसा खिच्ने र शोषक क्षेत्र मानिएको छ, त्यो देश अझै पछाडि नै छ, नेपालजस्तै ।

त्यस्तै, मेरो अनुभवका आधारमा अझै केलाएर हेर्दा वा मैले जिल्लाका धेरै साथीहरुलाई भेट्दा पनि हामीबीच तीनवटा ‘पिन प्वाइन्ट’ (समस्या)बारे छलफल हुन्छ । 

ती हुन्ः
१) बैंकहरुमा लगानीयोग्य रकमको अभाव । परम्परागत रुपमा ३ देखि ४ प्रतिशतले बढेको अर्थतन्त्रमा पछिल्लो २–३ वर्षमा ६ देखि ७ प्रतिशत पुगेको छ । त्यसले रकमको माग गरेको छ । तर, बजारमा थप रकम सिर्जना नहुँदा उद्योगी तथा व्यवसायीले कर्जा पाउन कठिन भएको छ । यसैका कारण ठूला उद्योगमात्र नभएर लघु उद्यमी पनि नराम्ररी प्रभावित बनेका छन् ।

तरलताको अवस्था टाइट हुन थालेपछि व्यवसायीको मुड बिग्रिन थाल्छ किनकि हामीलाई हेर्ने नजर त त्यही नै हुन्छ । त्यसैले अहिले तरलता अभावको समस्या कसरी समाधान गर्ने भन्ने सोचिनु पर्दछ । 
यसका लागि नीतिगत व्यवस्था नहुने पनि होइनन् । राष्ट्र बैंकले हरेक वर्ष केही न केही औजार ल्याउँछ तर ती औजार पर्याप्त रहँदैनन् ।

एउटा व्यवसायीका नाताले मैले लगानीयोग्य रकम अभावको समस्या तत्काल हल गर्ने बाटो देखेको छु । 

जस्तो कि बचत बढाउने, प्राथमिकताका क्षेत्र निर्धारण गरी अभावका बेलामा सो क्षेत्रबाहेक अन्य स्थानमा मात्र लगानी गर्ने, विदेशी लगानी प्रोत्साहन गर्ने, विदेशबाट ऋण लिने र सरकारको ढुकुटीमा हरेक दिन जम्मा हुने रकम तुरुन्तै खर्च हुने वातावरण मिलाउने । यी उपाए अपनाइए लगानीयोग्य रकमको अभाव विस्तारै घटेर जान्छ ।

मैले नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघको नेतृत्व सम्हालेपछि यही मर्म सम्बोधन गर्नका लागि सरोकारवाला निकाय घचघच्याउने छु ।

२) सरकारले ल्याउने धेरै नीति नियम सैद्धान्तिक रुपमा ठीक भए पनि आवश्यक परामर्श र छलफलबिनै ल्याउन लागिएको छ । पछिल्लो समय भेइकल एन्ड कन्साइनमेन्ट ट्र्याकिङ सिस्टम, स्थायी लेखा नम्बरको अनिवार्यता केही त्यस्ता व्यवस्था हुन् ।

यस्ता व्यवस्थाले निजी क्षेत्रले तत्कालै सहज महसुस गरेको छैन । ठूला व्यवसायमा त्यो समस्या नआउला तर स–साना व्यवसायले केही असहज महसुस गरेका छन् ।
यी विषयको आवश्यकता महसुस नै नगराई सरकारले कार्यान्वयनमा ल्याउन खोज्दा त्यसको प्रयोगमा समस्या आउन सक्छ । र, सरकारले यसको कार्यान्वयनबाट जेजति लाभ उठाउन पर्ने हो, त्यो उठ्न सक्दैन ।

यस्तै उपभोक्ता अधिकारसँग सम्बन्धित अन्य कानुनले पनि केही मनोबल खस्काउने काम गरेको छ, भलै ती कानुन सैद्धान्तिक रुपमा ठीक होलान् । कानुनमा पनि धेरै कमी कमजोरी छन् जसले विचौलियालाई लाभ उठाउने मौका मिल्दछ ।

३) विद्यमान कानुनहरुलाई समयसापेक्ष हुनेगरी परिमार्जन गर्न आवश्यक रहेको मेरो ठहर छ । खास गरेर न्यायाधीकरणमा धेरै सुधारको आवश्यक छ । निजी क्षेत्र वा उद्योगी व्यापारीसँग जोडिएका त्यस्ता कानुनमा कसरी हामीमैत्री बनाउने वा तदारुकताका साथ कार्यान्वयनमा लैजाने भन्नेमा म सदा तत्पर रहनेछु ।

उदाहरणका लागि अहिले पनि राजस्वको न्यायाधीकरणमा जाँदा आधा रकम धरौटीमा राखेर जानुपर्छ । अन्य क्षेत्र न्याय प्राप्तिका लागि बिना कुनै शर्त अदालत जान सक्छन् भने हामीलाई शर्त राखिएको छ । यस्ता कैयौं विसंगति कानुनको क्षेत्रमा छन् । यी विषयलाई समाधान गर्ने मेरो प्रथमिकता रहनेछ ।

४) यीबाहेक अनुगमनको व्यवस्था निजी क्षेत्रको अर्को दुखेसो हो । हामी अनुगमनको विरोधी होइनौं । तर, न्यायिक निष्कर्ष निस्कनुभन्दा अघि नै व्यवसायीको मानमर्दन गर्छन्, ती हामीलाई कदापी स्वीकार्य छैन । राजनीतिक पूर्वाग्रह वा बिचौलियाको संलग्नताका कारण हुने त्यस्ता अनुगमन नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ घोर विरोध गर्दछ ।

तर, हामीले गरेका छौं भने हामी सजायको भागिदार छौं । त्यसको विरोध छैन ।

तपाईंले भनेका यी सबै काम आगामी कार्यकालमा गर्न सक्नुहुन्छ ?

यी सबै काम गर्न मैले अघि भनेझैं हाम्रो सचिवालय बलियो हुनुपर्छ । हामीसँग थिङ्क ट्याङ्क हुनुपर्छ । मैले एउटा सबल टिम बनाएर काम गर्नेछु । हाम्रो कार्यसमितिका साथीहरु, सचिवालय मिलेर टिम बन्ने हो ।
हामी सबैजना एउटा कमन गोल बनाएर पक्ष–विपक्ष नबनीकन काम गर्नुपर्छ । यसो गरे पक्कै पनि यो लक्ष्य असहज छैन ।

पहिले समय–समयमा सरकार परिवर्तन हुँदा धेरै समस्या थियो । तर, अहिले स्थिर सरकार हुँदा पनि निजी क्षेत्र त्रसित छ । किन ? भर्खरै पनि व्यवसायी रुपज्योतिलाई प्रहरीले पक्राउ गरेको छ । यस्तो बेलामा छाता संगठन किन अघि आउन नसकेको ?

दोस्रो विषयमा मेरो दृष्टिकोण के छ भने महासंघ सबै व्यवसायीका लागि शीतल छहारी बन्नुपर्छ । एकअर्कोको साथमा हामी उभिनुपर्छ । तर, हामी कानुनभन्दा माथि हुँदैनौं ।

पहिलो विषयमा बोल्दा हाम्रो पुस्ताले हालसम्मकै सबैभन्दा बलियो सरकार अनुभव गरेको छ । यो सरकार आइसकेपछि धेरै सकारात्मक कार्य भएका छन् । अर्थतन्त्रका अधारभूत सुचकांकहरु हेर्ने हो भने सबै सकारात्मकतातर्फ उन्मुख छन् । व्यापार घाटामा केही राहत महसुस गरिएको छ । शोधनान्तर अवस्था सुध्रिएको छ । आर्थिक वृद्धिदर उत्साहजनक छ । ऊर्जाको अभाव हामीले भोग्नुपरेको छैन । भौतिक पूर्वाधारमा ढिलै भए पनि प्रगति देखिन थालेको छ । मानव विकास सूचकांक, गरिबीको दर आदि सूचकांकमा हामी अरु देशभन्दा तीव्र गतिमा उकालो लाग्दैछौं ।

व्यवसाय गर्न सहजताको सूचकांकमा केही खुड्किला माथि उक्लिएका छौं ।

समग्रमा म मान्छु कि सरकारको पहल सकारात्मक छ तर मैले अघि भनेझैं लगानीयोग्य रकमको अभावले निराशा पैदा गरिदिएको छ ।

पूर्वाधार निर्माणको गतिले पनि तीव्रता पाएको छ । नाकाहरुको पूर्वाधार सुदृढ भएको छ । विमानस्थलहरु धमाधम बन्दैछन् । निजी क्षेत्र पनि फस्टाउँदो छ । घरहरु धमाधम बन्दैछन् । होटल तथा रेस्टुरेन्ट भटाभट खुल्दैछन् ।

विगतका चुनौती पनि केही हदसम्म समाप्त भएका छन् । श्रम सम्बन्ध सुधारिएको छ, ऊर्जाको समस्या हल भएको छ । पूर्वाधर नाजुक थियो । राजनीतिक हस्तक्षेप, बन्द–हड्ताल चरम रुपमा थियो । धेरै ठाउँमा जान डर हुन्थ्यो । अब बढी ध्यान पूर्वाधारमा दिनुपर्छ । निजी क्षेत्र त निकै सक्षम छ । 

मलाई पूर्ण विश्वास छ कि पूर्वाधार एकमात्र ‘बोटलनेक’ हो । भ्रमण वर्षमा २० लाख पर्यटक भित्र्याउने भनेका छौं । तर, कसरी भित्र्याउने ? हामीकहाँ एकमात्र अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल छ । १३ लाख पर्यटक भित्र्याउँदा आकाशमा घण्टौं जाममा बस्नुपर्छ । काठमाडौं विश्वकै महँगो विमानस्थल भइसकेको छ । आन्तरिक उडान बढाउनका लागि थप पार्किङ स्पेस उपलब्ध नै छैन ।

राजमार्गमार्फत् पर्यटक लैजाने हो भने आफ्नै बेइज्जत हुन्छ । बुद्धको जन्मभूमि लुम्बिनी जाने बाटो धुलाम्मे छ । पूर्वाधारमा लगानी बढ्दो त तर निकै सुस्त छ ।

पर्यटन त एउटा उदाहरण मात्र हो । पर्यटनबाहेक पनि उद्योग सेवा क्षेत्रमा निकै सम्भावना मैले देखेको छु । हामी नेपाली प्राविधिक विषय तुरुन्तै बुझ्छौं र गर्न सक्ने क्षमता पनि राख्दछौं । हामीले ठाउँमात्र नपाएको हो । अवसर पाए हामीकहाँ भएको असीमित सम्भावनालाई समाजको समृद्धिका लागि ढाल्न सक्छौं ।

महासंघले हाम्रै पुस्तामा यस्तो महान् काम फत्ते पार्न निकै ठूलो भूमिका खेल्न सक्छ ।

यतिले नै पुग्छ कि वैदेशिक लगानी पनि आवश्यक पर्छ ?

पूर्वाधारको विकास मात्र गर्न सकियो भने पनि वैदेशिक लगानी नेपाल सहजै भित्रिन्छ । तर, कुन क्षेत्रमा भित्रिन्छ त्यो महत्वपूर्ण विषय हो । हामीलाई सबै क्षेत्रमा वैदेशिक लगानी चाहिएको छैन । हामी आत्मनिर्भर भइसकेको क्षेत्रमा हामीलाई विदेशी लगानी चाहिँदैन । किनकि वैदेशिक लगानीसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने क्षमता नेपाली व्यवसायीको नहुन सक्छ ।

र, अन्ततः ती व्यवसायीको मनोबल खस्किएर व्यवसाय नै बन्द गर्ने अवस्थामा पुग्न सक्छन् । हामीलाई प्रतिस्पर्धा गर्ने नभएर परिपक्व भूमिका खेल्ने वैदेशिक लगानी चाहिएको छ जसले नेपाली व्यवसायीलाई प्रतिस्थापन नगरोस् ।

राज्यले पनि सबै क्षेत्रमा वैदेशिक लगानी खुला गर्नु हुँदैन । नेपाली व्यवसायीको क्षमता नभएको क्षेत्रमा वैदेशिक लगानी भित्र्याए मत विभाजन हुने छैन । राज्यले पर्यटन, जलविद्युत्, पूर्वाधार र नेपाली व्यवसायीको पहुँचभन्दा टाढा रहेको क्षेत्र आदि क्षेत्रमा विदेशी लगानी खोज्न सक्छौं ।

प्रसंग बदलौं, भर्खरै कार्यान्वयनमा आएको थ्री–टियर सरकारको मोडलप्रति तपाईंहरुको के अनुभव छ ? कि यसले समस्या बढाएको छ ?

यो प्रणाली स्थानीय समस्या समाधान गर्ने कडीको सुरुवात हो । हामीले स्थानीय तहमा कुनै परियोजना सम्पन्न गर्दा असहज महसुस हुने गरेकाले हामी नयाँ प्रणालीप्रति आशावादी थियौं । केही हदसम्म हामीलाई सहजता मिलेको छ । तर, सुरुका दिनमा निरुत्साहित नै हुनेगरी दोहोरो करको समस्या अनुभव गरेका छौं ।

यसको अर्थ, यो राजनीतिक प्रयोग असफल बनेको छैन । आगामी दिनमा अझै परिस्कृत बनेर जाने छ । राज्य र निजी क्षेत्रले धैर्यता अपनाउन जरुरी छ । व्यवसाय गर्ने लागत नै बढाउँदै लग्यो भने हामी निरुत्साहित हुन सक्छौं । महासंघले राज्यलाई घचघच्याउँदै जाने छ ।

पहिल्लो समय दाबी गरिएको नीतिगत सुधार, वातावरण सिर्जना आदिले व्यवसायीमा व्यवसाय गर्ने मनोवल बढेको हो ?

डुइङ बिजनेस इन्डेक्स खस्कँदा हामी आक्रोशित भएका थियौं । अहिले स्वागतयोग्य रुपमा १६ स्थान सुधार भएको छ । तर, राज्य र निजी क्षेत्रले मनोबल बढाउन अझै धेरै काम गर्न बाँकी छ ।
मिलेर काम नगरेसम्म हामीले गर्नुपर्ने धेरै कामहरु थाती नै रहनेछन् ।

राज्यले तपाईंहरुले भनेको कतिको सुनेको अनुभव तपाईंसँग छ ?

मैले सुरुमा पनि भनें । राज्यले हामीलाई हेर्ने नजर नै परिवर्तन गर्न जरुरी छ । मैले यहाँ उल्लेख गर्नैपर्छ कि दक्षिण एशियामा सबैभन्दा बढी राजस्वमा योगदान गर्ने निजी क्षेत्र नेपालको नै हो । राज्यले यो देखेकै छैन । हामीप्रति राज्यको विश्वास नबढेको देखिन्छ । राज्यले सोही कारण पनि सहजीकरण नगरेको हुनुपर्छ ।

निजी क्षेत्र स्वयंको क्षमता बढेको छ कि छैन ?

क्षमता बढेको छ–छैन भन्दा पनि निजीक्षेत्रको अवस्था हेर्नुस् । हरेक क्षेत्रमा राज्यले दिने सेवा सुविधाभन्दा बढी गरेका छन् । अर्थतन्त्रमा हाम्रो योगदान उल्लेख गरेर साध्य छैन । बैंक, अस्पताल, शैक्षिक संस्था, विमान कम्पनी, बीमा कम्पनी सबैको सेवास्तर र योगदान सरकारको भन्दा उत्तम छ ।

र, यो उल्लेख गर्नैपर्छ कि निजी क्षेत्र जहिले पनि राज्यलाई साथ दिन तयार छ । राज्यको लक्ष्य नै हाम्रो एकमात्र लक्ष्य हो । हाम्रो नियत सफा छ, हामी सक्षम पनि छौं । हामीमा विश्वास गर्नु जरुरी छ ।

महासंघका अन्य समानान्तर संस्था पनि छन् । यी संस्था उद्योग वाणिज्य महासंघका लागि चुनौतीका रुपमा छन् कि छैनन् ? उनीहरुसँग सहकार्य गरेर जाने कुनै योजना छन् ?

मेरो बुझाइमा जेजति संस्था भए पनि अहिले निजी क्षेत्रलाई हित हुने काम भएको छ । एकअर्काको अग्रसरताले पारस्परिक लाभ मिलेको छ । त्यसैले मलाई तीनवटा संस्था भएर चिन्ता छैन किनकि हामी सबै संस्था निजी क्षेत्रको समस्या समाधानमा केन्द्रित छौं । जुनदिन हाम्रो कारणले गर्दा उद्योगी व्यवासायी साथीहरुलाई समस्या पर्न जान्छ, हामी मिल्नुको कुनै विकल्प छँदै छैन ।

र अन्त्यमा, केही भन्न चाहनुहुन्छ ?

तर, आउने दिनहरु स्वर्णिम रहने छ । हामीकहाँ अवसर नै अवसर छ । सबै परिसूचक सकारात्मक छन् । र, नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ यो विषयप्रति चनाखो छ । आउने दिनमा अझै सक्रियताका साथ निजी क्षेत्र र राज्यको हितका लागि काम गर्नेछ ।