काठमाडौं । आइतबार बिहान ११ बजे एक क्लिकमार्फत् माछापुच्छ्रे बैंकको खाताबाट नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकको खातामा २० करोड रुपैयाँ ट्रान्सफर भयो । त्यति ठूलो रकम ट्रान्सफरसँगै सोही क्लिकमार्फत् नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकको खातामा रकम गएको जानकारी पनि गराइयो । 

विश्वका अधिकांश मुलुकमा कार्यान्वयनमा आइसकेको यस्तो व्यवस्था नेपालमा भने भर्खरै प्रयोगमा ल्याइएको हो । यसअघि अर्को बैंकको खातामा २ लाख रुपैयाँभन्दा बढी रकम पठाउँदा एकाउन्ट पेयी चेक काटेर दिनुपर्ने र भुक्तानी भने भोलिपल्टमात्र पाइने गरेको थियो ।

तर, आइतबार बिहान उद्घाटन भएको यस्तो प्रणालीमार्फत् नेपालमा पनि रियल टाइम ग्रस सेटलमेन्ट (आरटीजीएस) सुविधा दिइन थालेको हो । नेपाल राष्ट्र बैंकले अन्तरबैंक हुने ठूलो कारोबारको भुक्तानी कारोबार गरेकै समयमा राफसाफ हुने व्यस्था मिलाएको हो ।

आरटीजीएस कार्यान्वयनमा आएपछि चेकबिना रकम भुक्तानी हुनेछ । उपभोक्ताले आफ्नो खाता भएको बैंकमा गएर एउटा फर्म भरेर अर्को बैंकमा रहेको आफूले चाहेको व्यक्तिको खातामा रकम जम्मा गरिदिन सक्नेछन् ।

आरटीजीएसको व्यवस्था भएपछि अर्को दिनसम्म फर्छ्योटका लागि पर्खिनु पर्दैन । यो व्यवस्था कार्यान्वयनमा आएसँगै २ लाख रुपैयाँभन्दा बढी रकममा चेकहरु क्लियरिङ गराइराख्नु पर्दैन । आरटीजीएस प्रणाली हालका लागि २० लाख रुपैयाँभन्दा बढी कारोबारका लागि अनिवार्य गरिएको छ । तर, २ लाखभन्दा ठूला र २० लाखसम्मका कारोबार भने ऐच्छिक राखिएको छ ।

केन्द्रीय बैंकले भदौ २० गते सबै इजाजत प्राप्त बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुलाई सो सिस्टम लागू गर्न निर्देशन दिएको थियो । त्यसयता २८ वटै ‘क’ वर्गका बैंकहरुले सिस्टम लागू गरिसकेका छन् । विकास बैंक र फाइनान्स कम्पनीहरुलाई पुस मसान्तभित्र सो सिस्टममा आबद्ध हुन निर्देशन दिइएको छ ।

राष्ट्र बैंकले भदौ २९ गते (आज) लाई नेपालको भुक्तानी इतिहासमा सुनौलो दिन भएको दाबी गरेको छ । वित्तीय प्रणालीको रक्तसञ्चारको रुपमा रहेको भुक्तानी प्रणालीमो आधुनिकीकरणतर्फ यो उपलब्धिलाई ऐतिहासिक खुड्किलो भएको दाबी गरिएको छ । संसार डिजिटल बन्दै गरेको बेलामा नेपाली भुक्तानी प्रणाली पनि सवल, सहज, छरितो र भरपर्दो बनेको दाबी गरिएको छ ।

यसबाट समयको बचत हुने, खर्च कटौती हुने र रकम थारै समयमै धेरै पटक ट्रान्सफर गर्न सकिने भएकाले मुद्राको गति बढ्ने बताइएको छ । प्रणाली स्वचालित भएकाले कम जनशत्तिबाट कार्यसम्पादन गर्न सकिने छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकको तेस्रो रणनीतिक योजनामा आरटीजीएस स्थापना गर्ने उल्लेख थियो । जसअनुसार २०७५ पुसमा यूकेएड सक्षमलाई १८ महिनामा आरटीजीएस बनाउने जिम्मा दिइएको थियो । सक्षमले तोकेको समयमा निर्माण सम्पन्न गरी युजर एसेप्टेन्स टेस्ट पनि गरिसकेको छ । यसरी तयार भएको प्रणालीमा सहभागी हुन राष्ट्र बैंकले सहमतिपत्रको ढाँचा पनि तयार पारेको छ । त्यसयता प्रोडक्सन मोड्युल र लाइभ साइमुल्टेसनको काम सम्पन्न भई भदौ २६ गतेदेखि आरटीजीएस कार्यान्वयनमा आइसकेको छ ।

प्रणालीको उद्घाटन भने आइतबार गरिएको छ । उद्घाटन गभर्नर डा. चिरिञ्जीवी नेपाल र लन्डनका लर्ड मेयर पिटर इस्टलिनले गरे । उद्घाटन समारोहमा गभर्नर नेपालले नेपालको भुक्तानी प्रणाली र फर्छ्योटको नयाँ युग सुरु भएको दाबी गरे । उनल भने, “राष्ट्र बैंक वित्तीय प्रणालीमा प्राविधिक पूर्वाधार विकास गर्न तत्पर छ ।”

आरटीजीएस भुक्तानी प्रणालीको मुटु भएको दाबी उनले गरे । यसअघि कारोबार भएपनि भुक्तानी ढिलो हुने गरेको बताउँदै उनले आरटीजीएसले वास्तविक समयमा भुक्तानी दिने र कारोबारको जोखिम पनि कम हुने दाबी गरे । यसले सम्पत्ति शुद्धिकरणमा सहयोग गर्ने तथा चेक र रकमको भौतिक प्रयोग कम गर्ने बताइएको छ ।

गभर्नर नेपालले थपे, “उहाँहरुले १८ महिनामा काम सम्पन्न गर्नहुन्छ कि हुन्न भन्ने ठूलो प्रश्न थियो । तर, समयमा सकिएको छ ।” उनले विदेशी फोरममा आफ्नो देशमा आरटीजीएस नभएकै कारण कतिपय ठाउँमा मुख लुकाउनु परेको अनुभव सुनाए । भने, “अब मुख लुकाउनु पर्दैन । आरटीजीएसका बारेमा आफ्नो देशको अनुभव सुनाउने बाटो खुलेको छ ।”

यसअघि लन्डनका लर्ड मेयर इस्टलिनले आरटीजीएस वित्तीय नेटवर्कको मात्र नभएर वित्तीय समावेशीकरण र गरिबी निवारणमा पनि ठूलो भूमिका खेल्ने विश्वास लिए । उनले युके यस परियोजनाको हिस्सा हुन पाएकोमा खुसी व्यक्त गर्न अझै सहयोग गर्न तयार रहेको सुनाएका थिए ।

सो अवसरमा मोड्युलर डेटा सेन्टरको उद्घाटन गरिएको छ । ६ वटा र्याक भएको यस सुविधासम्पन्न डेटा सेन्टरमा सम्पूर्ण आरटीजीएस कारोबारको रेकर्ड रहन्छ ।