एजेन्सी । शरीरमा पानीको कमी, ‘डिहाइड्रेसन’ अर्थात जलवियोजनले व्यक्तिको प्रदर्शनमा ठूलो असर गर्न सक्छ । विशेषगरी खेलाडीहरुमा र साधारण मानिसमा पनि मध्यम स्तरको जलवियोजनले समेत व्यक्तिको मुड र कुनैपनि काममा ध्यान दिन सक्ने क्षमतामा अवरोध पुर्याउँछ । पानी सस्तो र स्वस्थ पेय पदार्थ हो जसले हाम्रो शरीरमा तरलको स्तर कायम गरी सबै प्रणालीलाई राम्रोसँग काम गराउनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने गर्दछ । यस्तोमा नेस्नल एकेडेमी अफ मेडिसिनले वयश्क महिलालाई दिनमा आठ ग्लाससम्म पानी पिउन सुझाव दिन्छ । तर बिहानदेखि बेलुकासम्म अत्याधिक पानी पिउनु हाम्रो शरीरको जल आवश्यकता पूरा गर्ने प्रभावकारी तरिका नभएको बताइएको छ । 

नर्थ क्यारोलिना रिसर्च क्याम्पसका ह्युमन पर्फमेन्स ल्याबका निर्देशक एवम् प्रोफेसर डेभिड नेइमन भन्छन्, “यदि तपाईँले धेरै पानी पिउनु भइरहेको छ र दुई घण्टामा तपाईँको पिशाब उत्पादन उच्च छ भने तपाईँले पिउनु भएको पानी शरीर भित्र राम्ररी बसिरहेको वा पर्याप्त सोसिएको छैन भन्ने स्पष्ट हुन्छ ।”  उनका अनुसार साधा पानी, खाना र पोषक तत्व सहित मान्छेको पाचन प्रणालीबाट सहजै बाहिरिने गर्दछ । विशेषगरी खाली पेटमा धेरै मात्रामा पानी पिउँदा यस्तो हुने उनी बताउँछन् । 

उनी भन्छन्, “वास्तवमा सफा पिशाव ‘ओभरहाइड्रेसन’ को संकेत हो ।” ओभरहाइड्रेसन भनेको शरीरमा आवश्यक भन्दा बढी पानी हुनु हो । यसरी अन्य थुप्रै अनुसन्धानले पनि जलवियोजनको समाधान अत्याधिक धेरै पानी नभएको देखाइसकेको छ ।  अमेरिकन जर्नल अफ क्लिनिकल न्युट्रिसनको २०१५ को अध्ययनमा पानीदेखि दूध, चिया, बियर लगायत विभिन्न प्रकारका तरल पदार्थका हाइड्रेसन असरबारे अनुसन्धान गरिएको थियो । 

यसका लागि स्वयमसेवकहरुले सहभागीको पिशाब संकलन गरि विश्लेषण गरेका थिए जसपछि दूध, चिया, अरेन्ज जुसहरुले साधा पानी भन्दा बढी मात्रामा शरीरलाई हाइड्रेटेड राख्ने गरेको निष्कर्ष निकालिएको हो । 

यसमा उनीहरुले ती पेय पदार्थमा पाइने थुप्रै तत्वहरुले, हाम्रो शरीरले सोस्ने पानीको मात्रालाई प्रभावित गर्न सक्ने र पिशाबको मात्रा बढाउने ‘डिउरेटिक एजेन्ट्स’लाई पनि प्रभावित गरिरहेको हुने पत्ता लगाएका हुन् । 

यसरी पानीका रुपमा एमिनो एसिड, फ्याट, मिनरल पनि सेवन गर्नुले हाम्रो शरीरलाई बढी तरल पदार्थ सोस्नमा मद्दत गर्छ जसले शरीरमा जलको स्तरमा सुधार ल्याउने उनको भनाइ छ । विशेषगरी शारीरिक व्यायाम गरिसकेपछि यो कुरा ध्यानमा राख्न जरुरी भएको बताइएको छ । 

नेइमन भन्छन्, “जसले बिहान र बेलुकाको खानाका बीचमा केही सेवन नगरि बोतलका बोतल पानी पिइरहेका छन् तिनले त्यही खानाका तत्व मात्र शरीरबाट बाहिर फालिरहेका छन् ।” 

उनका अनुसार लगातार र अधिक मात्रामा पानी पिउनुले शरीरका फोहोर बाहिर पखाल्छ भन्ने कुरा पनि आधा मात्र सत्य हो । पिशाबले फोहोर र अनावश्यक पदार्थ बाहिर फालिरहेपनि खालि पेटमा टन्न पानी पिउनुले सो प्रक्रियामा कुनै मद्दत गरिरहेको हुँदैन । र कतिपय अवस्थामा त अत्याधिक पानी हानिकारक पनि साबित हुन सक्छ । 

जस्तै घण्टौँ शारीरिक व्यायाम गरिरहेका व्यक्ति वा खेलाडीहरुले केबल पानी मात्र अत्याधिक मात्रामा सेवन गरेमा त्यसले शरीरमा सोडियमको स्तर असन्तुलित पार्न सक्छ । नेइमनले आफ्नो अधिकांश करिअभरभरि एक्सरसाइजसँग सम्बन्धित हाइड्रेसनको अध्ययन गरेका छन् । डाक्टरहरुले सो असन्तुलनलाई ‘हाइपोनेट्रेमिया’ भन्ने गर्दछन् र कतिपय अवस्थामा त्यो खतरनाक पनि हुन सक्छ । 

तर खेलाडी बाहेक साधारण मानिसलाई भने अत्याधिक धेरै मात्रामा पानी सेवन धेरै ठूलो चिन्ताको विषय नभएको बताइएको छ । यस्तोमा शरीरमा जलको मात्रा पर्याप्त राख्न अरु नै धेरै प्रभावकारी उपायहरु रहेको नेइमन बताउँछन् । उनका अनुसार एकदम थोरै थोरै गरेर पानी पिउनुले हाम्रो मृगौलालाई ‘ओभरलोड’ हुनबाट बचाउँछ भने पानीलाई शरीर भित्रै रहिरहन पनि मद्दत गर्छ । त्यस्तै अर्को तरिका भनेको खाना खानु भन्दा अगाडि वा खाँदै गर्दा पानी पिउनुले पनि हाम्रो शरीरलाई हाइड्रेटेड रहिरहन मद्दत गर्दछ । 

मिनरल, एमिनो एसिड, भिटमिन आदिसँगै पानी पिउँदा शरीरले धेरै पानी सोस्छ । त्यसैले पनि दूध र फलफुलका जुस यो विषयमा राम्रो मानिएका हन् । उनको आफ्नै अनुसन्धानमा पनि स्पोट्स ड्रिङ्कको तुलनामा एउटा केरा बढी फाइदाजनक हुने पत्ता लागेको हो । यसरी पानीसँग एउटा फलफुल सेवन गर्दा पनि शरीरको पानी सोस्ने क्षमता बढ्न सक्छ । यो खेलाडीहरुका लागि बढी उपयोगी भएको बताइएको छ । नेइमनका अनुसार उनले सबैलाई धेरै पानी पिउनु हुन्न भन्ने सन्देश दिन खोजेका होइनन् र थोरैथोरै सेवन गरिरहेर प्रभावकारी रुपमा शरीरलाई हाइड्रेटेड राख्न सुझाव दिएका छन् ।  टाइमबाट