अरुणा चौधरी

कर्णालीको बारेमा प्रायः मनगढन्ते कुरा सुन्न पाइन्छ । तीमध्ये कति सही कति गलत होलान् ! कर्णालीका बासिन्दाले दुई दिन पैदल हिँडेपछि पाँच किलोग्राम चामल पाए, कहिले चामलबिनै रित्तै फर्के भन्ने सुनिन्छ । गाउँगाउँमा झाडा पखालाको माहामारी चल्दै छ, तर डाक्टर पुग्न अझ दुई दिन लाग्ने जस्ता समाचारहरु म सुन्थेँ । यस्ता कुरा सुन्दा झापाको थारु परिवारमा जन्मी–हुर्की अगाडि बढेको मलाई अनौठो लाग्थ्यो । 

बाटो छैन रे गाडी जाँदैन, खान चामल पुग्दैन, खेतीयोग्य जमिन छैन आदि । मनमा अनेक किसिमका तर्कनाहरु आउँथ्यो । चामल नै नपाइने ठाउँका महिलाहरु कसरी जीवन बिताउँदा होलान् ! गर्भवति र सुत्केरी कहाँ जँचाउन जान्छन् होला ? पढ्ने विद्यालय कति टाढा होला ? केटीहरु विद्यालय जान्छन् कि जाँदैनन् ? अरु पहाडी जिल्लाहरुमा झैं पानी खोलाबाट बोक्नुपर्ने होला भनी कल्पना गर्न थालेँ । धादिङ आदमटारका महिलाहरुले घण्टौं लगाएर पानी बोकेर त्रिशूलीबाट ल्याएको मैले देखेकी थिएँ । 

मेरो कल्पना लामो रहेन, कर्णाली प्रवेश २०६५ साउन १५ गते पहिलो पटक भएको थियो । सुर्खेतमा सामान्य किनमेल गरेँ– दुई किलो स्याउ, केही बिस्कुट र चाउचाउ अनि अन्य खत्राकखुत्रुक सामान किनेँ । सजिलोखालको जुत्ता पनि किनेकी थिएँ । त्यसपछि कर्णालीको मेरो यात्रा सुरु भयो । सुर्खेतबाट गाडी मुगु जाँदैनथ्यो । दुई दिनको पर्खाइपछि बल्ल तारा एयरको जहाजबाट ताल्चा जाने निधो भयो । लगभग ३५ मिनेटको उडानपश्चात् ताल्चा विमानस्थल पुगियो । पहिलो पटक ठूल्ठूला फुस्रा डाँडाहरु रुखबिरुवाविहीन देखेँ । पूर्वीनेपालमा हरियालीले भरिएका डाँडाहरु देखेकी थिएँ । 

त्यहाँका हरेक कुरा मेरा लागि नौला थिए । मैले काम गर्ने ठाउँ सिरहा, झापा र काठमाडौंमा सामान्यतया भारी बोक्ने काम पुरुषहरुले गरेको देखेकी थिएँ । तर यहाँ जहाजबाट आएका सबै सामान बोक्न महिलाहरु हानाथाप गरिरहेका थिए । दुब्लापातला महिला ५०–६० किलोसम्म सामान बोकेर गमगढीको ओरालो दौडिरहेका देखिन्थे । सबैका शरीर मुस्किलले ४० किलोका जस्ता देखिन्थे । मलाई भने ६० किलोको शरीर, नयाँ जुत्ता र एउटा लट्ठी समाल्न कम्ता गाह्रो भइरहेको थिएन ! हिँड्न नसक्दा आफूलाई लाज लाग्ने, दस मिनेटजति ओरालो झरेपछि दिनभरि हिँडेजस्तो गलिसकेकी थिएँ । ओरालोसँगै दायाँबायाँ रुखहरुमा लटरम्मै गोलभेडाजस्ता हरिया दानाहरु फलेको देखेँ । के फलेको होला अन्दाज गर्न थालेँ । 
मसँगै यात्रामा प्रमोद दाहाल हुनुहुन्थ्यो, उहाँलाई सोधेँ के फलेको यो ? स्याउ ! छक्क परेँ, पहिलो पटक स्याउको रुख त्यहीँ देख्न पाएकी थिएँ । विश्वासै लागेन । लगभग साढे दुई घण्टाको यात्रापछि ताल्चा विमानस्थलबाट गमगढी पुगियो । बच्चाबच्चाका हातमा स्याउका झोला थिए । प्रतिदाना पाँच रुपैयाँमा बेच्दै थिए । जहाजमा उडाएर ल्याएपछि स्याउको दाम बेपत्ता बढिहाल्थ्यो ।  

मेरो गन्तव्य मुगुको धैनकोट थियो । दुई दिनको गमगढी बसाइले मनमा केही त्रास उत्पन्न हुन पुग्यो । गमगढीको वरिपरि डरलाग्दा भीरहरुमात्र देखिन्थे । धैनकोट पुग्न यस्ता धेरै भीर उक्लिनु र झर्नुपर्ने सबैले भनेका थिए । राति कल्पना गर्न थालेँ, यदि बाटोमा बिरामी भएँ भने के गर्ने ? हिँड्न नजान्ने मान्छे भीरबाट खस्यो भने ! डरलाग्दा कल्पनाहरु मनमा आउन थाले । विहान उठेपछि निधो गरेँ लहान फर्कने, तर प्रमोद सरको रहरलाग्दो परामर्शपछि धैनकोट जान तयार भएँ । १६ गते गमगढी वरिपरिको डाँडा हेरेरै बित्यो । रातको खाना तयार पार्नका लागि निकै लामो समयसम्म पे्रसरकुकरको सिट्टी लगाइरहिन् होटल साहुनीले । 

पानी परेकाले केही चिसो बढेको थियो । अगेनावरिपरि खाना खाने मानिसले कुरा गरेको एकतला माथिको मेरो कोठामा सबै प्रष्टै सुनिन्थ्यो । कसैले भारी बोकेको खसी हो अझैै सिट्टी लगाउँ भनेको सुनिन्थ्यो । के भनेको होला भारी बोकेको खसी ! खसीले भारी बोकेको देख्नु त परै जाओस्, कुरासमेत सुनेकी थिइनँ । खसी त मासुको लागि पो पालिन्छ, कसरी यसले भारी बोक्छ ? कति बोक्छ ? अन्दाज गर्दागर्दै निदाएँ ।

साउन १७ गते गमगढीबाट धैनकोटको यात्रा बिहान ६ बजेदेखि गर्ने भने तापनि सजिलै भरिया नभेटिनाले ११ बजिसकेको थियो । घाममा हिँड्न कत्ति गाह्रो परेको थियो ! निगाले पुग्दा लगभग बाटोमा पहिरो गएको थियो । १५ मिटरजतिको उक्त पहिरो भरखरै गएजस्तो देखिन्थ्यो । कोही पनि त्यो बाटोबाट हिँडेको निसाना थिएन । लगभग १० मिनेट पहिरो नियालेपछि प्रमोद सर लट्ठीको सहाराले बाटोलाई आकार दिँदै अगाडि बढ्नुभयो । उहाँ हिँड्न धेरै सिपालु भए पनि बीचतिर पुग्दा निकै गाह्रो भएको देखिएको थियो । एकचोटी फेरि भगवान् सम्झँदै भीर छिचोल्न थालेँ, खुट्टा थरथर कामेको थियो । छिटो नहिँडे माथिबाट पहिरो खस्ने उत्तिकै सम्भावना थियो । जीवनमै यस्तो पहिरोबाट हिँडेको मेरो पहिलो यात्रा थियो । फुलीको उकालोमा ६० केजीको शरीर घिसार्न कम्ता गाह्रो भएको थिएन । तर टुप्पामा पुगेपछि साउन महिनाको कर्णालीको उर्लंदो भेलको आवाज चुचुरोसम्मै सुनियो र खुबै आनन्द आयो । 

अघिपछि एकदमै कम बोल्ने प्रमोद सर फुलीको उकालो कटेपछि मेरो बयान गर्न थाल्नुभयो । तपाईं त मज्जाले मभन्दा नि चाँडै हिँड्नुहुँदो रै’छ ! यसरी हिँड्नुभयो भने चाँडै नै बास बस्ने ठाउँमा पुगिन्छ । उहाँ भन्दै हुनुहुन्थ्यो– कर्णाली पारी हेर्नुस् त मिस चँखेली लेक । हाम्रो एक रुपैयाँको नोटमा यो लेकको फोटो छ । योभन्दा अगाडि हुम्लामा चँखेली लेक छ भन्ने कुरा मैले सुनेकी थिइनँ । 

यस्तो हिमाल चढ्न मानिसहरु कति पैसा खर्च गर्छन्, हामी सित्तैंमा हेर्न पाएका छौं है ! आधा दिनको उकालो चढेपछि फेरि ओरालो झर्नु थियो । म ओरालो गज्जबले झर्दैथिएँ । हातको लट्ठी आकासतिर फर्केको थियो । एउटा हातले भुइँमा टेकेर चिप्लेटी खेल्दैथिएँ । लट्ठी टेक्नुस् मिस लडिन्छ भन्ने आवाज अलिक टाढाबाट आएको थियो । बाङ्गोटिङ्गो बाटो भएकाले चिप्लेटी खेल्दा कर्णालीमा खस्ने डर पनि उत्तिकै थियो । 

कहिले खोल्सा, उकालो र ओरालो गर्दै, लड्दै, घिस्रँदै बल्लतल्ल रातको आठ बजे कच्चे भन्ने ठाउँमा बास बस्न पुग्यौं । पहिलो पटक एउटा कोठामा पुरुष महिला सँगै बास बसेका थियौं । अनौठो लाग्यो, तर म ढुक्क थिएँ । प्रमोद सर अभिभावकजस्तै लाग्थ्यो । धेरै गलेको भएर खानाको स्वाद कस्तो थियो थाहा पाउन सकिएन । हिँडाइको क्रममा मैले कर्णालीसँग अन्तरङ्ग सम्बन्ध गाँस्दै थिए । 

१८ गते कर्णाली यात्राको चौथो दिन । लगभग हाम्रो यात्रा बिहानको ६ बजे सुरु भएको थियो । आजको दिन निकै कठिन यात्रा थियो । हामीले बोकेको पानी बाटोमा सकिएको थियो । प्रमोद सर बाटोबाटोमा कर्णालीको धमिलो पानी पीयूष हाल्दै पिउनुहुन्थ्यो । बल्लतल्ल दिउँसोको लगभग ११ बजे तारापानी पुग्यौं । गर्मी महिना सबैजना लेकमा बसाइ सर्ने चलन भएकोले सबै गोठजस्ता देखिने घरहरु रित्ता थिए । बल्लतल्ल एक जना बुढो बाजे एउटा गोठमा देखिए । 

चामल त प्रमोद सरले दिनुभयो, तर तरकारी थिएन । मुगु जाँदा बटुवाले आफ्ना लागि आफैं चामल बोक्नुपर्ने रै’छ भन्ने कुरा थाहा पाएँ । यत्तिकैमा बाजेको आवाज सुनियो– बारीमा भेरा फलेको होलान् पकाउँ कि ! भन्टालाई भेरा भन्दारहेछन् त्यहाँ । तर तरकारीमा राख्ने नुुनबाहेक अरु केही पनि थिएन । बुढो मान्छे बारीबाट भन्टा टिपेर भान्सामा पसे । म असाध्यै गलेका कारण एकसरो सुकुलमाथि कर्णालीको उर्लंदो भेलको सङ्गीत सुन्दै कतिबेला सुतेँ पत्तै पाइनँ । बिउँझँदा खाना खाने बेला भइसकेको थियो । प्रमोद सर अँगेनाको छेउमा बसेर खान थाल्नुभयो । बाहिरको उज्यालोबाट अँगेनामा छिर्दा अँध्यारो लाग्यो । बाहिर बसेर खान मन लाग्यो । खाना र तरकारी एकै ठाउँमा मिसिएको थियो । भन्टामा अचम्मको मिश्रण थियो, अलिक बढी नै अग्र्यानिक भन्टा रै’छ । सेतासेता शरीर गरेका र काला टाउका गरेका अचम्मका जन्तुहरु खानामा मिसिएको थियो । बाजेले अँध्यारोमा काटेको भन्टा ! बाजेको के दोष ? धन्न बेसार थिएन, नत्र ती जन्तुको असली रुप हेर्न पाइने थिएन । जन्तुहरुलाई पन्छाउँदै भातका डल्लाडल्ला टिपेर खाएँ । भित्र प्रमोद सर गमगम प्रोटिनयुक्त खानेकुरा खाइरहनु भएको थियो । हामीसँग अर्को विकल्प थिएन । 

खानापछि हामी आफ्नो गन्तव्यतिर लाग्यौं । कच्चेबाट तारापानी पुग्ने बाटो निकै कठिन थियो । ठाउँ–ठाउँमा कर्णालीले कटान गरेका कारण हामी निकै जोखिम र कष्टकर महसुुस गरिरहेका थियौं । साउन महिनामा जङ्गलसँगै मिसिएको सिस्नोले बेलाबेलामा दुईतिरबाट झाप्पड हान्थ्यो । दुई दिनको लगातार हिँडाइले निकै थाकिसकेकी थिएँ, तर हाम्रो गन्तव्य पुग्न अझै ६ घण्टा हिँड्न बाँकी थियो । थकाइका कारण अब भुइँतिर हेर्न छोडिसकेकी थिएँ । प्रमोद सरभन्दा निकै ढिलो हिँड्न थालेँ । बेलाबेलामा सर ओझेलमा पर्दा म आत्तिँदै दौडन्थेँ । 

केटाकेटीहरुले बाटोबाटोमा बाबियोले दुईतिरबाट बाँधेका कारण कतिपटक लडेँ, गनीसाध्य छैन । हामी धारापानी, तारापानी, कालीकोट हुँदै सिड्डीगाड पुग्दा चार बजिसकेको थियो । धैनकोट पुग्न छेचको उकालो काट्नुभन्दा पहिला नै अँध्यारो सुरु भएको थियो । सल्लाको जङ्गल भएकाले एकनासले झ्याउँकीरी कराउन थालिसकेको थियो । बेलाबेलामा जङ्गलको बीचमा मलाई अगाडि हिँड्न पनि डर लाग्ने, पछाडि हिँड्न पनि डर लाग्ने भएकाले सरसँगै हिँड्ने कोसिस गरेँ । बीचमा पुगेपछि उज्यालो चन्द्रमा देखँे र नमस्कार गरेँ मैले । नमस्कार गरेको देखेर ‘मिस मान्छे चन्द्रमामा पुगेर दिसा गरिसके तपाईं अझै नमस्कार गर्नुहुन्छ’ सरले भन्नुभयो । दुवैजना गलेका थियौं, तर सिन हाँस्ने कोसिस ग¥यौं ।

लगभग साढे सात बजे हामी दैखोला पुगेका थियौं । जहाँ पुल थिएन । तलबाट जाउँ भने खोला बगेको थियो, माथिबाट जाउँ भने एउटा सल्लाको रुख तेस्र्याइएको थियो । रुखबाट कहिले पनि खोला तर्ने बानी नभएकोले म निकै आत्तिएकी थिएँ । मुस्किलले खोला तरेँ । अबको उकालो सकिएपछि गाउँ पुग्ने निश्चित थियो । त्यसै क्रममा तीन जना बालबालिका हामीसँगै जाने साथी भए । बल्लतल्ल रातको आठ बजे धैनकोटको एउटा सानो खाना खाने ठाउँमा पुग्यौं । अझ बास बस्ने ठाउँमा पुगेका थिएनौं । खाना खाने ठाउँमा भालुको कुरा हुँदै थियो । मकैको समय भएको कारण भालु गाउँ पसेको कुरा गर्न थाले । भरखर आएको जङ्गल र भालुको कल्पना गर्न थालँे । असाध्यै डर लाग्यो । रातको नौ बजेतिर बास बस्ने ठाउँमा पुगियो । एउटा मेट्रेसमाथि स्लिपिङ ब्यागभित्र म र मेरा केही उपियाँ साथीहरुसँगै सुतेँ म । काठमाडौंदेखि धैनकोटको यात्रा यसरी सम्पन्न भएको थियो । 

यात्राले मलाई थुप्रैखाले शिक्षा दिएको थियो । अभावपूर्ण जिन्दगी, सङ्घर्ष, महिलाका दुःखजस्ता कुरालाई मैले आफैंले अनुभूत गर्न पाएको थिएँ । आखिर जिन्दगी भन्नु यात्रा नै त हो, त्यो यात्रा जसले शिक्षा दिन्छ, त्यसको महत्व जीवनभरि रहने रहेछ ।