सरकार-माओवादी द्वन्द्वको कथा भन्नु थियो । खगेन्द्र लामिछानेसँग ‘टलकजङ भेर्सस टुल्के’को कथा थियो । तर, चलचित्र बनाउन पैसा त चाहियो । कसरी जुटाउने ? खगेन्द्र खेलिहाल्छन् । कथा उनकै । अनुप बराललाई निर्देशन गर्न लगाउने भन्ने सल्लाह भयो । श्रीमती यूके बसेर कमाएर पठाएको पैसाले रवीन्द्रले गोलढुंगामा घडेरी किनेका थिए । त्यसकै लालपूर्जा झोलामा बोकेर हिँडिरहेका थिए रवीन्द्र ।
अनुपका ठाउँमा निश्चल बस्नेतलाई निर्देशन गर्न लगाउने निष्कर्षमा पुगे रविन्द्र र खगेन्द्र । ‘लुट’ निर्देशन गरेर नेपाली चलचित्रको परम्परागत (बलिउड सूत्र) परिवर्तन गराइदिएका निश्चलले निर्देशन गरेपछि ‘टलकजङ भर्सेस टुल्के’ हिट् हुन्छ भन्नेमा उनीहरु पुगे ।
रामकुमार बाँनीया 'को-प्रोडुसर' हुने भए । कथा राम्रो छ । 'लुट'को निर्देशकले निर्देशन गरेको भनेपछि 'लुट' हेर्ने दर्शक कम्तिमा एकपटक हेर्न आए भने पनि हामी डुब्दैनौं । चलचित्र 'हिट' नभए पनि लगानी डुब्दैन भनेर रामकुमारलाई भने । रवीन्द्रले रामकुमारलाई भने, “पैसा डुब्दैन लगानी गर । डुब्यो भने यही लालपुर्जा राखेर तेरो पैसा लैजा ।”
त्योबेलासम्म रवीन्द्रलाई न कार्यकारी निर्माता बन्छु भन्ने थियो न त कलाकार बन्छु भन्ने नै थियो । निश्चलले कलाकारका लागि सबैको 'अडिसन' लिने भए । खगेन्द्रदेखि ऋचा शर्मासम्मको 'अडिसन' लिए । रवीन्द्रको मनको भित्री तहमा एउटा लोभ थियो देखिने ठाउँमा केही न केही रोल भए त हुन्थ्यो । त्यसैले उनले चलचित्रको ‘बाबु शाहेव’को रोलमा 'अडिसन' दिए ।
निश्चलसँग खासै चिनजान थिएन । निश्चलले भने, “दाइ तपाईंलाई त अर्कै रुपमा देखेको थिएँ । आज अर्कै रुपमा देखिनुभयो । ‘बाबु शाहेव’मा अभिनय गर्नुहुन्छ भने गर्नुस् ।
० ० ०
प्रचण्डमान श्रेष्ठले भास्कर ढुंगानाले ५० प्रतिशत लगानी गर्ने इच्छा देखाएको प्रस्ताव सुनाए । क्यूएफएक्सका सञ्चालक । रवीन्द्रहरुको पहिलो फिल्म, हलमा राम्रो 'एक्सस्' पनि होला । लोभ्भिए ।
प्रचण्डमान कार्यकारी निर्माता 'फाइनल'भए । लेखक खगेन्द्र छँदै थिए । निर्देशक निश्चल निश्चित भइसकेका थिए । प्रवीन अधिकारीले कागज बनाएर ल्याए । कागजमा थियो- माघभित्र फिल्म बनाइसक्नु पर्ने । चैतभित्र पनि बनेन भने ५१ प्रतिशत दिनुपर्ने । फिल्म'ड्रप'भयो भने ब्याजसहित पैसा फिर्ता दिनुपर्ने । फिल्म बनाएर बुझाउनु पर्ने ।
कागज पढेपछि रवीन्द्र र खगेन्द्रलाई फिल भयो हामी त कामदार मात्रै हौं । किन हामी अरुलाई राख्दैछौं ? पैसाका कारणले ? पैसा त हामी खोजखाज गरेर पनि पुर्याउँछौं । हलमा सहज पहुँचका कारणले ? राम्रो फिल्म बन्यो भने त यसै हलले माग्छ नि ।
“हामी मरेर खटेर फिल्म बनाएर बुझाउने अनि पैसा चाहिँ बराबरी ? हाम्रो भूमिका के त त्यसो भए ?”,खगेन्द्रले भनेँ, “यसरी त गरिन्न । च्यात् त्यो कागज ।” कागज च्याते । खगेन्द्रलाई रवीन्द्रले भने, “तिमी राइटर बस । निश्चिल निर्देशक । म कार्यकारी निर्माता बस्छु । आटौं ।” पैसा आफैँआफैँ हाल्ने भए ।
‘म कार्यकारी निर्माता बस्छु’ त भने तर कार्यकारी निर्माता भनेको के हो ? काम के गर्ने ? उनलाई थाहा थिएन । कार्यकारी निर्माता छविराज ओझा भन्ने मात्रै सुनेका थिए ।
प्रोडक्सनको काम गर्छ भन्ने चाहीँ थाहा थियो । इन्टरनेट सर्च गरेर कार्यकारी निर्माताको जब डिस्क्रिप्सन पत्ता लगाए ।
“टेक्निकल रुपमा थाहा नहोला तर प्यासन छ । इमानदार भएर कथा भन्ने हो । काम गर्दै जाँदा थाहा भइहाल्छ नि भन्ने थियो,” रवीन्द्र कार्यकारी निर्माताको जिम्मेवारी पहिलोपटक लिँदाको अनविज्ञता सुनाउँछन्, “प्रोडक्सनको काम इमान्दार भएर गर्छु भनेर सुरु गरेँ । गाउँ गएर लोकेशन खोज्न थालेँ ।” पहिलोपटक गरेको काम थियो । कसको जिम्मेवारी र कामको सीमा के भन्दापनि जे आइपर्छ त्यही गरे । भाँडा माझ्नेदेखि भारी बोक्नेसम्म गरेँ ।
उनी टुल्केका निर्माण युनिट सबै र सधैँका लागि यादगार होस् भन्ने चहान्थे । दैनिक बैठक बोलाउँथे । कसलाई के समस्या छ सोध्थे । बाध्यताले सुरु गरेको काम उनले ‘टाउकोले टेकेर’ गरे । नयाँ अनुभव भयो । कति अवस्थामा भित्रभित्र रिसले मुरमुरिए पनि बाहिर हाँसेर बोल्थे । डिल गर्थे । कसरी राम्रो चलचित्र हलसम्म पुर्याउने भन्ने मात्रै चिन्ता हुन्थ्यो ।
“खाना हालेर दिने चलन थियो । उनले बफेट सिस्टम सुरु गरे । पैसा कसैको नराख्ने भनेर पत्रिकामा सूचना निकालेर कसैको बाँकी भए लिन आउनु भनौं कि भन्ने सल्लाह भएको थियो । तर, हामीले बाँकी रहेकालाई फोन गरेर बोलाएर पैसा दियौं,” रवीन्द्र भन्छन्, “पैसा नपुगेर पाएको दुःख मैसँग थियो । सुन राखेर पैसा निकाल्दाको पीडा अनुहारमा नदेखाई प्रोडक्सनको काम गरेँ । कार्यकारी निर्माता मै थिएँ । मलाई सबैले हेर्थे । तीनपटक सुटिङमा जानु पर्यो । ४० लाखमा सक्छौं भनेको बजेट बढेर ६८ लाख पुग्यो ।”
चलचित्रले सोचेजस्तो ब्यापार गरेन । जम्मा ११ लाख मात्रै नाफा कमायो । प्रोफिट बेसमा बसेका निश्चलले पैसा लिन मानेनन् । “दुई लाख रुपैयाँ गाडीमा तेल खर्च भनेर एडभान्स भनेर दिएका थियौं । सोचेजस्तो नाफा भएन भनेर पछि उनले पैसा लिएनन् ।”
पहिलो चलचित्रमै कार्यकारी निर्माता भए । दोस्रोमा के ? धेरैले सोध्न थाले अब के आउँदैछ ? “के भन्नु ? लेखक पुस्तक लेख्दै छैनन् भने रिसर्च गर्दैछु भन्छन् । मलाई पनि त्यस्तै अवस्था आउन थाल्यो,” रवीन्द्र भन्छन् ।
० ० ०
खगेन्द्रसँगै नै काम गर्ने सल्लाह भयो । ‘पशुपतिप्रसाद’ गर्ने निर्णय गरे । ३० लाख रुपैयाँमा चलचित्र फाइनल गर्ने अनुमानित बजेट निकाले । पोस्टर पनि छापियो । कार्यकारी निर्देशक रवीन्द्र नै हुने भए । खगेन्द्रले कथा लेखिरहेका थिए । प्रोडक्सनको काम रवीन्द्रले सुरु गरे । कफिन बनाइसकेका थिए ।
त्यहीबेला भूकम्प (०७२) गयो । उनकै गाविसमा १२ जनाले ज्यान गुमाए । चलचित्रको काम छोडेर उनी घर मुलपानी (धादिङ) गए । डेढ सयजनालाई खाना खुवाउने कम्युनिटी किचन चलाए । “विवाहका लागि भनेर पार्टी प्यालेसलाई एड्भान्स दिइसकेको थिएँ । क्यान्सिल गरेर पार्टीमा खर्च गर्ने पैसा कम्युनिटी किचनमा खर्च गरेँ,” मैले स्टाटस लेखे, “मैले तपाईंहरुलाई भोज खुवाउने भनेको पैसाले भूकम्पपीडितलाई खाना खुँवाए ।” साढे तीन लाख रुपैयाँ खर्च छुट्टाएको थिएँ । त्यो पैसाले भूकम्पपीडितलाई खाना खुवाएँ । वैशाख २६ गतेबाट सुरु गरेको कम्युनिटी किचन उनले जेठ २६ गतेसम्म चलाए ।
यता, चलचित्र ‘पशुपतिप्रसाद’को युनिटले उनलाई भन्यो- तपाईं कार्यकारी निर्माता बस्नुपर्छ । अरुले सुरु गरिसकेको काममा आफ्नो नाम मात्रै राख्नु उचित ठानेन् । हनुमानको रोल भने गरे । “पछि मलाई केहीले कथा मन नपरेर रविन्द्रपछि हटेको भने तर वास्तवमा त्यस्तो थिएन । भूकम्प नगएको र म घर गएर कम्युनिटी किचन चलाएर एक महिना गाउँ नबसेको भए म कार्यकारी निर्माता नै हुन्थेँ,” उनले प्रष्ट पारे ।
० ० ०
उनी यत्तिकै बसिरहेका थिए । प्रदीप भट्टराईले बोलाएर स्क्रिप्ट सुनाए । पाँच जना मुख्य क्यारेक्टर भएको खुब रमाइलो स्टोरी थियो । रविन्द्रलाई मन पर्यो । खेल्छु भने । त्यो बेलामा चलचित्रको नाम ‘जात्रा’ थिएन । अर्कै थियो । प्रदीपलाई भनेको सम्झिन्छन् रविन्द्र, “ठिक छ स्क्रिप्ट मलाई मन पर्यो खेल्छु । अरु पनि केही जिम्मेवारी छ भने बहन गरौंला । सँगै टिममा काम गरौंला ।”
सिङ्गे लामाले मसँग पैसा छ चलचित्र बनाउँ भनेर प्रदीपले आँट गरेका थिए । प्रदीपले उनलाई भनेँ, “ल ठिक छ, तपार्ईं प्रोडुसरकै रुपमा आउनुस् न त,” रवीन्द्रले भने, “दाइहरुले बनाउन लाग्नु भएको प्रोजेक्टपछि म आएर पस्दा राम्रो नहोला । म कार्यकारी निर्माता हुँदा मेरो मात्रै नाम आउँछ । निर्माता स्याडोमा पर्छ । त्यस्तो अवस्थामा गाह्रो होला । सिङ्गे दाईहरुलाई राख्नुस् उहाँहरुलाई आपत्ति छैन भने मात्रै आउँछु ।” उनीहरुले हुन्छ भने । रवीन्द्र कार्यकारी निर्माताका रुपमा भित्रिए ।
स्क्रिप्टमा बसे । उनले सिकेको कथामा मन्थन नगरेसम्म राम्रो कथा आउँदैन । स्क्रिप्टमा पनि त्यस्तै । त्यसैले उनी सुरुमै लेखक र निर्देशकलाई भन्छन्, “म निर्माता मात्रै होइन है । कि मलाई चित्त बुझाउनुपर्छ हैन भने म किन यस्तो भनेर प्रश्न गरिरहन्छु ।”
“कार्यकारी निर्माता भनेर निर्देशकभन्दा पनि माथि बसेर होल टिमलाई टप एंगलबाट हेर्ने जिम्मेवारी हो । कार्यकारी निर्मातालाई विश्वास गरेर निर्माताले लगानी गरेको हुन्छ । उनीहरुको पैसा जोगाउनु कार्यकारी निर्माताको धर्म हो,” उनी भन्छन्, “इमोसनले काम कहाँ पुगेको छ भन्ने बुझ्दैन किन भने इमोसन बग्छ मात्रै त्यस्तो अवस्थामा यस्तो होइन यस्तो होला भनेर बाटो पनि देखाउनुपर्छ ।”
उनी फगत निर्माता मात्रै होइनन् । स्क्रिप्टमा उनी आफू कन्भिन्स नभएसम्म अगाडि बढ्नै दिँदैनन् । “कयौं पटक खगेन्द्रसँग कथाका विषयलाई लिएर मेरो झगडा परेको छ । म उठेर हिँडेको छु,” उनी भन्छन्, “क कन्भिन्स नभएसम्म कसरी म अभिनय गर्न सक्छु र ? र, गरे पनि शतप्रतिशत कसरी दिन सक्छु ।”
० ० ०
जात्रामा उनले प्रदीपलाई भनेँ, “भोलि कुनै नयाँ डाइलग वा सिन आयो भने म प्रश्न गर्छु । मलाई कन्भिन्स गर्नुपर्छ । फाइनल डिसिजन तपाईंकै हो । तर, मलाई चित्त बुझाउनु पर्छ । म कन्भिन्स भएँ भने मात्रै म खुसी हुन्छु है ।”
‘जात्रा’को कथा र स्क्रिप्टमाथि मन्थन सुरु भयो । सुटिङ डेट लिएर प्रोडक्सन सामग्री भाडामा लिइसकेको थियो । कथामा प्रश्नहरु उठ्न थाले । यता तान्दा उता भत्किने, उता तान्दा यता । सुटिङ डेट नै पछि सर्यो । पाँच जना मुख्य पात्रबाट तीन जनामा झरे ।
रवीन्द्र भन्छन्, “म पैसा मात्रै हालेर निर्माता बन्न सक्दिन होला । किनभने मलाई प्रश्न गर्नुपर्छ । मनमा संकुचन बोकेर ठिकै छ भै त गयो, होस् एकपटकलाई भन्न सक्दिन । प्रदीपजीको सबैभन्दा राम्रो बानी उहाँ अरुको कुरा सुन्नुहुन्छ । त्यसैले उहाँसँग जात्राबाट आज (जात्रैजात्रा) सम्म सहकार्य भइरहेको छ ।” नेपालमा अधिकांश निर्माता पैसामा मात्रै ध्यान दिन्छन् । स्क्रिप्टदेखि नै चासो दिएर कमै बस्छन् । तर, उनी त्यो गर्न सक्दैनन् । हरेक डाइलग र सिनमा खेल्छन् ।
रवीन्द्रलाई कार्यकारी निर्माता चलचित्रको होल टिमको 'वाचडग' हो भन्ने लाग्छ । तर, हाम्रोमा त्यस्तो चलन छैन । अधिकांश निर्माता चुपचाप बस्छन् । अरुको कुरा सुन्ने निर्देशक पनि निकै कम छन् । अरुको सुझाव सुन्यो भने सानो भइन्छ भन्ने मानसिकता निर्देशकमा छ । “त्यसैले होला सयाद हाम्रो कथा, स्क्रिप्ट निर्देशकले सुनाउँदैनन् हाम्रोमा । किन दखाउँदैनन् थाहा छैन तर फिल्म भनेको कलेक्टिभ वर्क हो । हिजो लेखेको डाइलगमा छलफल भयो भने छायांकनमा जाँदासम्म साँध लाग्छ । हैन सिंक्रोनाइज भयो भने त्यसमै सिमित हुन्छ ।”
इगो नहुने गरी प्रश्न गर्नु कार्यकारी निर्माताको धर्म हो । “कार्यकारी निर्माताले स्क्रिप्ट सुनेपछि दिमागमा त्यसको कल्पना गरेर चलचित्र देख्नुपर्छ,” रवीन्द्र भन्छन्, “यहाँ त निर्माता मात्रै होइन ८० प्रतिशत निर्देशक पनि यस्ता रछन् चलचित्रको एउटा सिन पनि कल्पना नगरी सुटिङमा जाँदारहेछन् ।”
“निर्देशक, कलाकार र कार्यकारी निर्मातामध्य एकजना राम्रो भएर मात्रै चलचित्र राम्रो बन्दैन । हरेक पक्ष राम्रो हुनुपर्छ,” अन्तिममा रवीन्द्र भन्छन्, “पजलमा गुड पजल खोज्नु कार्यकारी निर्माताको पनि काम हो ।”
