काठमाडौं । संसारका अधिकांश मुलुक अमेरिकासँग नजिक हुन चाहन्छन् । तर अमेरिका यस्तो मुलुक हो जुन कहिले कसलाई त कहिले कसलाई काखी च्याप्ने गर्छ । राष्ट्रपति पदमा डोनाल्ड ट्रम्प आएपछि अमेरिकाले कसलाई नजिक र कसलाई टाढा राख्छ भन्ने कुरा थाहा पाउन दिग्गज कूटनीतिज्ञलाई समेत हम्मे पर्न थालेको छ ।

गत साता तालिबानसँग शान्ति सम्झौताको स्वरुप तयार पार्न अमेरिका, रुस र चीनसँग मिलेर पाकिस्तानले भूमिका निर्वाह गर्यो । यसबाट अफगानिस्तानको राम्रो भविष्यका लागि भारतले विगतमा गरेका प्रयासहरु निष्प्रभावी बन्न पुगेको छ । शान्ति सम्झौतामा पाकिस्तान अघि बढ्दा भारतलाई चिन्ता बढ्नु अस्वाभविक पनि भएन । अमेरिकाले यसमा आफ्नो भूमिकालाई केन्द्रीय बनाउन खोजेको छ र अन्यलाई सहायकमा मात्रै । भारत उदाउँदो अर्थतन्त्रका साथै विश्व शक्ति बन्ने यात्रामा छ, तर उसलाई यो यात्राको सफलताका निम्ति अमेरिकी सहयोग आवश्यक पर्छ । 

आर्थिक, प्राविधिक र अन्य उन्नतिले मात्र भारत शक्तिमान बन्न सक्दैन, यसका निम्ति उसको अन्य मुलुकसँगको सम्बन्धको भूमिका पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण हुन्छ । विशेषगरी, छिमेकी देशसँगको सम्बन्ध सुमधुर हुनु जरुरी छ । उदीयमान शक्तिको पहाड चढ्ने यात्रामा भारतसँगै चीन पनि तीव्र गतिमा अगाडि बढिरहेको छ । तर यी दुवै देशका निम्ति अमेरिकासँगको सम्बन्धले ठूलै प्रभाव पार्दै आएको छ । 

व्यापार–व्यवसायलाई लिएर हेर्दा, चीन र अमेरिकाबीच एक वर्षभन्दा अघिदेखि सम्बन्ध चिसिएको छ । यद्यपि, यी दुई मुलुकले यो समस्या सुल्झाउन वार्ता पनि गर्दै आएका छन् । यी दुई मुलुकबीच ‘ट्रेड वार’ नै सतहमा छताछुल्ल भइसकेको छ । अमेरिकाले सोही नीति भारतमाथि पनि लिने सङ्केत देखाएको छ । भारतलाई दिँदै आएको व्यापार सुविधा उसले हालै खोसेको छ भने भारतीय सामानमा थप शुल्क लगाउने घोषणा गरिसकेको छ । यसले भारतको अर्थतन्त्रमै नकारात्मक असर पार्ने निश्चित छ । यसले भारतको व्यापारघाटा वृद्धि गर्नुका साथै कैयौं रोजगारी खोसिनेछ ।  

अमेरिकाले अफगानिस्तान मुद्दामा रुस र चीनलाई एकैसाथ हिँडाउन सफलता पाएको छ । यसै मुद्दामा गत साता पाकिस्तानलाई पनि सामेल गरेको छ । अहिले पाकिस्तानले तालिबानलाई वार्ताको टेबुलमा ल्याउन अहम् भूमिका निर्वाह गर्दै आएको छ । जुलाई १२ मा पेइचिङमा अफगान शान्ति प्रक्रियामा ‘चौपक्षीय साझा धारणा’ जारी गर्नका निम्ति चारै देश छलफलमा जुटेका थिए ।

भारतले जहिले पनि अफगानिस्तानसँग मित्रताको हात अघि बढाएको छ । तर यस्तो मित्रता कायम गर्ने उसको १८ वर्षदेखिको प्रयासलाई यतिखेर नजरअन्दाज गरिएको छ । भारतले यस विषयमा अमेरिकासँग आफ्नो भूमिका खोज्नुपर्नेमा उसलाई बाहिरै राखिएको छ ।   

तालिबान समस्याले भारतमात्र होइन संसारलाई नै चिन्तित पारिदिएको छ । यो समस्या अब अफगानिस्तान र पाकिस्तानको मात्रै रहेन । विश्वकै एक चुनौतीका रुपमा यो रहेको छ । यस्तो महत्वपूर्ण विषयमा भारतलाई अमेरिकाले कुनै भूमिका नदिनु भारतका निम्ति दुःखको कुरा हो । अमेरिकामात्र होइन चीन, रुस, अफगानिस्तानले पनि भारतको भूमिकाबारे कुनै कुरा उठाएका छैनन् ।  

गत साता अमेरिका र तालिबानले आठ बुँदे सम्झौता तय गरेका थिए । सम्झौता वा सहमति जे भए पनि तालिबानले हमला गर्न र आतङ्क फैलाउन भने छाडेको छैन । तर पनि शान्ति सम्झौताको सन्दर्भ अघि बढिरहेकै छ । 

भारतले १८ वर्षभन्दा बढी समय अफगानिस्तानी सरकारसँग सम्बन्ध मजबुत पार्ने काममा जोड दिँदै आयो । यही कारण पनि अफगानिस्तान भारतलाई विश्वास पनि गर्छ । यो अवस्थामा तालिबानका विषय र अफगानिस्तानका बारेमा जेजति काम अघि बढेका छन्, त्यसमा भारत स्वयम् प्रोएक्टिभ हुनुपर्ने कतिपय भारतीय कूटनीतिज्ञको भनाइ छ ।  

(एजेन्सीहरुको सहयोगमा)