नरेश फुयाँल 

कलाधर सापकोटा गीत लेख्थे । छोरा वसन्त सापकोटा त्यसमा भाका हालेर गाउँथे । गाउँले परिवेश, गाउँकै भाका, वसन्तलाई गाउन कठिन लाग्दैन थियो । जहाँ जन्मियो, जस्तो वातावरण पायो व्यक्ति त्यस्तै न हुने हो । कुमालेको काँचो माटो जस्तो । बुवा स्वयम् गीत लेख्ने भएपछि वसन्तलाई गाउन छेकबार थिएन । बुवा हौसला दिन्थे, साथीहरु उकास्थे । बालापनका वसन्तलाई के चाहियो ? गाउँथे । त्यसमाथि विद्यालयमा हुने प्रतियोगितामा जित्ने कलमकापीले उर्जा थप्थ्यो । जोशिन्थे । थुमाकु डाँडामा हुने भजनकिर्तनमा गाउँथे वसन्त । 

‘पानको पात’, ‘बाँबरी फूलको बोट’ गीतका भाका लिन्थे । शब्द आफैं बनाउँथे र गाउँथे । प्रतियोगितामा उनी कहिल्यै दोस्रो हुनु परेन । ०५२ सालमा एसएलसी दिए । नतिजाले उच्च शिक्षाका लागि बाटो खोलिदियो । पीएन क्याम्पसमा शिक्षाशास्त्र संकाय लिएर पढ्न थाले ।  रुची गायनमा थियो । स्थानीय स्तरमा हुने प्रतियोगिता नै किन नहोस् ? उनले बाजी मारेकै थिए । उनकै शब्दमा वसन्तले कहिल्यै दोस्रो हुुनु परेन । 

त्यसो भए किन पढेनन् संगीत ? र, भर्ना भए शिक्षा संकायमा ?

बिर्सिएका छैनन् वसन्तले । बुवा कलानिधी शिक्षक थिए । उनी छोरालाई पनि शिक्षक नै बनाउन चाहन्थे । गाउँमा शिक्षकको  छुट्टै शान शौकत थियो । आफूले पाएको इज्जत उनी छोरामा सरोस् भन्न चहान्थे । बाउको बिँडो थामोस् भन्ने चहाना थियो । त्यसैले उनलाई बुबाले शिक्षा शास्त्र संकायमा भर्ना गरिदिए । मन त थिएन । तर मान्नै पर्‍यो । 
एक वर्ष पढेपछि मनले मानेन । मुखै फोरे । पढ्दिन शिक्षा । बन्दिन शिक्षक । पढ्छु संगीत । र, बन्छु गायक । छोराको चाहनालाई रोक्नु मनासिव ठानेनन् कलानिधीले । 

०५४ सालमा ललितकला पढ्न काठमाडौं आए । आईए पढे । ०५८ मा उनी पोखरा नै फर्किए । काठमाडौंमा उनले त्यो बेला संगीतकर्मीलाई नचिनेका होइनन् । गायक–गायिकासँग चिनजान नभएको पनि होइन । तर भन्ने आँट आउँदैन थियो । “सुरेश अधिकारीसँग पनि चिनजान थियो । महेश खड्कालाई पनि चिन्थेँ । तर उहाँहरु त्योबेलाका चर्चित संगीतकार तथा गायक हुनुहुन्थ्यो । त्यसैले म पनि यस्तो हुँ लौन भन्ने आँट आउँदैन थियो,” सुरेश सम्झनाको पोको खोल्छन् र तत्कालीन बाध्यताको कहर सुनाउँछन्, “बुबाले अब म पैसा पठाउन सक्तिन । केही काम गरेर बस्ने भए बस् हैन भने गाउँ नै फर्कि भन्नुभयो । काठमाडौंमा काम गर्नेखालको वातावरण बनेन र म फर्किएँ ।”  

मध्यम वर्गीय परिवार पुख्र्यौली सम्पत्तिको आडभरोसा थिएन । मनको इच्छा, चाहनालाई थाँती रोखेर जिजिविशा चलाउन काम गर्नैपथ्र्यो । रहरलाई कहरले जित्यो । सुरु गरे इलेक्ट्रिसियनको काम । हाउस वाइरिङको काम सिके । गरे । अहिले पनि उनलाई हाउसवाइरिङ गर्न आउँछ । 
पोखरा बगरमा दाई बस्थे । छुट्टीमा त्यहीँ जाँदा वसन्तले गीत गुनगुनाएको सुनेका रहेछन् माधव पराजुलीले । उनले एक दिन भने, “भाई एउटा फिल्ममा काम गर्नुपर्ने भयो ।”

वसन्तः फिल्ममा मैले के गर्नु ?

माधवः गीतको शब्द, संगीत, गायन सबै गर्नुपर्‍यो । 

०६१ सालमा अनपेक्षित रुपमा आएको अफर सुनाउँदै नोस्टाल्जिक हुन्छन् वसन्त । चलचित्र थियो, ‘दोषी’ । एक हप्ता लगाएर वसन्तले गीत तयार पारे । उनले तयार पारेका चारवटा गीतमा दुइटा वसन्तले नै गाए भने बाँकी दुइटामा एउटा कर्ण दास, माण्डवी त्रिपाठी र अर्को रामचन्द्र काफ्लेले गाए । यो चलचित्रको गीत ‘पानीपानी’ राम्रै चल्यो । जसमा वसन्तकै स्वर थियो । ‘दोषी’ले वसन्तलाई काठमाडौं ल्यायो । यतै बस्न थाले । वसन्त पारिश्रमिक पनि सम्झिन्छन्–२० हजार रुपैयाँ । 

०६३ मा उनले ‘वसन्त’ गीती एल्बम नै निकाले । यो एल्बमको ‘माया अन्त्यै सार’ निकै लोकप्रिय भयो । ‘तहल्का डटकम’ उनको पहिलो फिचर फिल्म थियो । 

०६५ मा चलचित्र ‘सिलसिला’ निर्माण भयो । ‘सिलसिला’मा एउटा गीत छ, ‘सागरसरी’ । राजेश पायल राई र अञ्जु पन्तको स्वरमा रहेको यो गीतमा वसन्तले संगीत भरे । यो गीतले वसन्तको जिन्दगीमा ट्रनिङ प्वाइन्ट ल्यायो । संगीतकारको रुपमा उनलाई चिनाउने गीत नै यही बन्यो । 

चलचित्र लेखक प्रदीप भारद्वाजसँग वसन्तको राम्रो चिनजान थियो । चलचित्र लेखकका हैसियतले प्रदीपले धेरै चलचित्र निर्माताहरुलाई चिनेका थिए । त्यसैले वसन्तलाई लिएर उनले ‘सागरसरी’ गीत लिएर थुप्रै निर्माताको ढोका ढक्ढक्याएको वसन्तले बिर्सिएका छैनन् । “१९ जना प्रोड्युसरसँग प्रदीपजीले मलाई यो गीतका लागि भेटाउनु भयो । ‘कुसुमे रुमाल–२’, ‘राज्य’ फिल्म बन्दैथियो । भेट्यौं । श्याम भट्टराई, ज्ञानेन्द्र देउजा, योगेश भट्टराईलाई भेटेर ‘सागरसरी’ सुनाएको थिएँ ।  १९ जनापछि २० जनामा पुग्दा ‘सिलसिला’ले यो गीत राख्यो,” वसन्त भन्छन्, “सीआरबीटीमा सबैभन्दा धेरै डाउनलोड हुने चलचित्रको गीतमा अहिले पनि यो गीत पर्छ । डान्सिङ नम्बर चलिरहेका बेला मैले मेलोडी गीत बनाएर चलाएको थिएँ ।” 

गायक बन्ने रहर

गीत गाउन वसन्तलाई कठिन थिएन । सक्थे । आफैं संगीतकार भएकाले कतिपय अवस्थामा आफू अनुकुल संगीत भर्न पनि सक्थे । गीत पनि लेख्ने उनलाई शब्द देखि नै त्यसको तारतम्य मिलाउन कठिन थिएन । पोखराबाट काठमाडौं ओर्लिदा उनले देखेको सपना पनि गायक थियो । तर सपनाले सधैँ कहाँ साथ दिन्छ र ? जिन्दगीका उकाली ओरालीमा तरेलीहरु भेटिए । त्यसलाई छिचोल्नु थियो । गन्तव्य लामो थियो । तर, बाटो उकालो थियो । 

गीत लेख्थे । संगीत पनि भर्थे । गाउँथे पनि । तर, लगानी कसले गरिदिन्छ ? वसन्तसँग पैसा थिएन । अभावले बाटो मोडिदियो । गायक होइन संगीतकारको यात्रा सुरु भयो । सुरुसुरुमा उनलाई लाग्थ्यो, मैले नै गाउन पाए ? मन भारी हुन्थ्यो । तर, परिबन्धको घेरा नाघ्न सक्तैन थिए । एकदिन दुईदिन मन अमिलो भयो । तर, दिन बित्दै जाँदा गायक बन्ने चाहना औल्याउँदै गयो । उनले आफूलाई संगीतकारमै ढाले । समयसँगै कति रहरहरु मर्छन्, कति परिवर्तन हुन्छन् । यो अनुभव वसन्तले पनि गरे । तर, कुनै गुनासो छैन अहिले उनलाई । समयले रहर मात्रै बदलेन, चाह पनि परिवर्तन गरिदियो । 

“लगानीकर्ताहरु कोही नयाँ प्रतिभालाई ठाउँ दिउँभन्दा पनि चलेको को छ उसैलाई गाउन लगाउँ भन्थे । त्यसमै म पनि अभ्यस्त हुँदै गएँ । संगीतमै रमाउन थालेँ,” वसन्त सम्झिन्छन् । 

गीतका कथा
वसन्त संगीतमै रमाए । संगीतमै जीवन खोज्न थाले । भेट्टाए पनि । १३ सयभन्दा धेरै गीतमा संगीत भरिसकेका उनले १३० वटा चलचित्रका गीतमा संगीत भरेका छन् । जसमा ४० वटा गीतमा उनको स्वर पनि आफ्नै छ । 

संगीत सिर्जना हो । सिर्जनाको कुनै मूल्य हुँदैन । तर यो दोस्रो वाक्य आदर्श भइसक्यो । किनकी संगीत उद्योगमा परिणत भइसक्यो । कलाको पनि ब्यापार हुन थाल्यो । त्यसैले यहाँ यसको बिक्री हुन्छ । बिक्री त्यही हुन्छ, जुन राम्रो छ । सयौं संगीतकर्मी छन् । फलतः चर्को प्रतिस्पर्धा छ । 

उनले संगीत भरेका १३ सय गीतमा सबै गीत हिट् छन् उनी भन्दैनन् । तर, दर्जनौं गीत भने लोकप्रिय छन् । ‘सागरसरी’, ‘ढल्कियो ढल्कियो’, ‘सिम्पल सिम्पल कान्छीको’, ‘यो आँखामा तिमी छांै’, ‘कम्मरमाथि पटुकी’, ‘गाला रातैै’, ‘स्लोली स्लोली’, ‘फिगर कोकोकोला’, ‘सिरैमा सिरबन्दी’लगायत उनका रुचाइएका गीत हुन् । 

‘सिम्पल सिम्पल कान्छीको’, ‘ढल्कियो ढल्कियो’ जस्ता गीत चलिरहेका थिए । वसन्तलाई नयाँ प्रयोग गर्न मन लाग्यो । अनपल्ग्ड गीत तयार पारे । त्यो पनि बच्चाको स्वरमा गाउने गरी । प्रेम परियारलाई खोजियो । चलचित्र ‘नाईं नभन्नू ल–२’मा गीत राखियो । गीत थियो, ‘यी आँखामा तिमी छौ’ । गीत स्रोता दर्शकले रुचाए । लोकप्रिय भयो । ‘सागरसरी’ जस्तै यो गीतबाट पनि वसन्तले राष्ट्रिय पुरस्कार पाए ।

० ० ०

नयाँ पुस्तालाई लक्षित गरेर राजेन्द्र थापाले ‘गाला रातै’ गीत लेखे । संगीत गर्ने जिम्मा वसन्तको काँधमा थियो । बसन्तले गीतको शब्द थोरै चलाए । राजेन्द्रलाई मन परेन । वसन्तलाई गाली गरे । 

संगीत भरे । वसन्तले सोचेका थिए, यो गीतमा नयाँ गायक–गायिकालाई अवसर दिन्छु । प्रोड्युसरले मानेनन् । प्रोड्युसर राजेशपायल राई र अञ्जु पन्त चाहिन्छ भन्थे । तर वसन्तले भने, “म यो गीतमा मिलन अमात्य र प्रह्लाद तिमलसेनालाई राख्छु मैले उहाँहरुसँग कुरा गरिसकेको छु । उहाँहरु मलाई पैसा फिर्ता दिनुस् भन्ने अवस्थामा पुग्नुभयो । तर मैले नराम्रो भयो भने नराम्रो भन्नुस् हैन भने उनीहरुलाई मैले वचन दिइसकेको छु । राम्रो गीत जसले गाए पनि चल्छ भनेर अड्डी कसेको थिएँ,” वसन्तले ‘गाला रातै गीत रेकर्ड गर्दाको सकस सुनाए, “चन्दु गोर्खालीको भजन थियो । मैले कम्पोज गरेको थिएँ । उहाँले आसामबाट आएकी एउटी बहिनी छिन् राम्रो गाउँछिन् भन्नुभयो । मैले बोलाउनुस् भनेँ । मलाई उनको स्वर राम्रो लाग्यो । गाला मोटोमोटो थियो । मैले उनलाई तिमीलाई गाला रातै भन्ने गीत छ गाउनुपर्छ भनेको थिएँ । त्यही वचन पूरा गर्न पनि मैले उनलाई नै गाउन दिनुपर्छ भनेको थिएँ ।” 

० ० ०

गीत रचना होस् अथवा संगीत । त्यसको रचना कसरी हुन्छ ? अधिकांशको जवाफ हुन्छ, “एकान्त, रुखको शितल, तलाउको छेऊ अर्थात अचानक कुनैबेला फुर्छ त्यसैलाई उतार्ने हो ।” 

तर, वसन्तको हकमा अलि फरक छ । उनलाई संगीत भर्न न शान्त तलाउ चाहिन्छ न वरपिपलको ठूलो छहारी । जति बेला फुर्सद हुन्छन् त्यही बेला गर्छन् । पाँचदेखि १० मिनेट उनका लागि एउटा गीतमा संगीत भर्न पर्याप्त समय हो । डा. कृष्णहरि बरालका अधिकांश गीत वसन्तले उनकै घरमा गएर बरालकै अगाडि बसेर संगीत भरेका हुन्, पाँचदेखि १० मिनेटमा । 
तस्बिर: सरिता खड्का