रेडियो उद्घोषक बन्ने सोच प्रारम्भमा थिएन । तर उनले बोलेको उनका साथीहरूले ध्यान दिन्थे । उनको आवाज राम्रो भएको बताउँथे । यस्ता कुरा उनी सुन्थे र बिर्सिन्थे ।
एसएलसी गर्नुभन्दा अगाडि नै एक पटक उनका मिल्ने साथी किरणराज जोशीले भनेछन्, “ए निरोध, तेरो स्वर त मिठो छ यार !” 
किरणराज भन्थे, उनी सुन्थे । बस्, यत्तिमात्रै थियो । गीत गाउन आउँथेन उनलाई । त्यसैले स्वर मिठो भएरै पनि के गर्नु । 
एसएलसी गरेपछि भने उनको कलम कविता र कथा विधामा चल्न थाल्यो । उनी कविता लेखेर सुनाउन रेडियो नेपाल जान थाले । यसरी रेडियो नेपाल पुगेका उनले ‘कविता कुञ्ज’मा कविता सुनाउन सुरु गरे । उनको आवाज कविता वाचनका माध्यमबाट सर्वत्र तरङ्गित भयो । 
उनको वाचन शैलीको र स्वरको चर्चा चल्यो । तथापि रेडियो नेपालमा नै उदघोषण गर्ने मौका मिल्नेछ भन्ने अझै उनको सोचाइमा थिएन । 
एक दिन यस्तो पनि भयो । उनी रेडियो नेपाल पुगेका थिए । सायद कविता रेकर्ड गर्न । तत्कालिन राजा महेन्द्रको निधन भएको थियो । त्यसबेला रेडियो नेपालको एउटा समूह आर्यघाटबाट राजा महेन्द्रको अन्त्येष्टिको प्रत्यक्ष प्रशारणका लागि पशुपति जाँदै थियो । 
रेडियो नेपालमा एक समयका चर्चित कार्यक्रम उद्घोषक तथा पत्रकार निरोधराज पाण्डे (७२) डिल्लीबजारस्थित आफ्नो कार्यकक्षमा पुरानो कुरा सम्झिँदै थिए । उनले भने, “म रेडियो नेपाल पुग्दा त्यसबेलाका चर्चित उद्घोषकहरू आर्यघाटतिर जाने तयारीमा थिए । मलाई पनि हिँड्न भने । म पनि गएँ । अन्त्येष्टिको प्रत्यक्ष प्रशारणमा अलिअलि बोल्ने मौका पनि पाएँ । जबकी म रेडियो नेपालको कर्मचारी थिइन । तर यही सानो मौकाले अन्ततः मलाई रेडियोको उद्घोषक बनायो ।”
पशुपतिबाट भएको त्यो प्रत्यक्ष प्रशारणमा त्यो मौका कसरी पाए, कसरी बोले, त्यस विषयमा अहिले कुनै सम्झना छैन उनलाई । तर आज पनि उनी आफूलाई रेडियोमा प्रवेश दिलाउने र आफूलाई सधै सहयोग गर्ने व्यक्तिमा लक्ष्मण लोहनीलाई पाउँछन् । उनको कामको समीक्षात्मक टिप्पणी गरेर लक्ष्मण लोहनीले सधै निरोधलाई अभिप्रेरित गरिरहे । 
आर्यघाटमा पाएको प्रत्यक्ष प्रशारणको मौकाले उद्घोषण कलामा होम्मिएका निरोधराज पाण्डेले पहिलो पटक ‘विदेशमा बस्ने नेपालीहरूका लागि कार्यक्रम’ चलाए । त्यस पछि मात्रै उनी अरु कार्यक्रमहरूतिर लागे ।

०००

डिल्लीबजारका पुराना बासिन्दा हुन् निरोधराज पाण्डे । मंगलबार दिउँसो कुराकानी गर्दा उनी साठी वर्ष अघिको डिल्लीबजारको वर्णन गर्दैथिए ।
उनी आफै आठ दश वर्षका थिए । डिल्लीबजारको इलाका एकदम खुला थियो । बीचमा सडक थियो, रत्नपार्क हुँदै बानेश्वरसम्मको । निरोधराज साथीहरूसित पिपलबोटमा बसेर मोटर गन्थे । कतिवटा मोटर पूर्वबाट आयो कतिवटा पश्चिमबाट । 
निरोध हासे । भने, “घण्टौ पर्खँदापर्खँदा बल्ल एउटा मोटर आउँथ्यो । तर पनि हामीलाई रमाइलो लाग्थ्यो । सडकमा बसेर रमाइलो गथ्र्यौं । डिल्लीबजारको रोड मेनरोड नै थियो । अनि, चारैतिर नीलकाँढा नै नीलकाँढाको जङ्गल । कहिले काहीँ भने ज्ञानेश्वर चोकमा पनि हामी साथीभाइको जमघट हुन्थ्यो ।”
पाण्डेका अनुसार आजको विशाल र घना डिल्लीबजार पहिले पातलो बस्ती थियो । धेरै कम घरहरू थिए । अलिक पर चारखाल अड्डा थियो । त्यहाँ चिया पसलहरू थिए । फूच्चे निरोधराजहरू त्यहाँ पनि पुग्थे । घर छेउछाउ अलिक टाढा कसैले खोँके भने पनि को आयो भनेर हेरिन्थ्यो ।
साठी वर्षअघि निरोधराज र उनका परिवारका सदस्य र साथीहरू सहर जाने भनेर असन इन्द्रचोक जान्थे । चलन नै त्यही थियो । त्यतिबेला किनमेलका लागि पनि असन इन्द्रचोक नै जाने चलन थियो । आज किनमेल गर्न सहर जानु छ भनेर घरकाले भन्थे । 
यसरी परिवारका मानिस घर घरायसी सामान किन्न असन पुग्थे । लत्ताकपडा किन्न वा अरु कुनै सामान किन्न नयाँसडक, इन्द्रचोक नै पुग्नु पर्दथ्यो । 
उनी हाँस्दै भन्छन्, “डिल्लीबजारका हाम्रा लागि सहर भनेको असन इन्द्रचोक नै थियो । हामीले नयाँ कपडा सिलाएरु लगाउने भनेको त दशैंमा नै हो ।”
एउटा रोचक प्रसंग निरोधराज पाण्डेले सुनाए । 
“दशैंको बेला थियो । दशैंमा हाम्रो घरमा निक्खर कालो र सेतो बोको चढाउने चलन थियो । मलाई आज पनि सम्झना छ, ३५ रुपैयाँमा कालो सेतो बोकाको जोडी नै किनेर ल्याएको ! ३५ रुपैयाँमा दुई वटा बोका । सम्झिदा पनि आश्चर्य लाग्छ ।” 
निरोधका अनुसार रत्नपार्कमा नै बोका खसी बेच्ने ठाउँ बनाइएको थियो । त्यो सानो टुँडिखेल थियो । त्यसलाई रत्नपार्क भनिन्थेन ।
बाल्यकालको रमाईलोमा हराउँदै निरोधराज पाण्डेले पद्मोदय हाईस्कूलबाट एसएलसी पास गरे । उप्रान्त त्रि–चन्द्र कलेजमा भर्ना भएर वाणिज्य शास्त्र पढ्न थाले । र त्यहीँबाट ब्याचलर सिध्याए । 

उद्घोषण क्षेत्रमा रुचाईएका निरोधराज पाण्डे एक समय स्टेज कार्यक्रमहरूमा पनि सक्रिय रहे । उद्घोषकका रूपमा उनलाई नै बोलाइन्थ्यो । 
उनले कुनैकुनै वर्ष गाईजात्रा कार्यक्रममा पनि उद्घोषण गरे । यसरी रेडियो उद्घोषण, स्टेज कार्यक्रममाको उद्घोषण, विज्ञापनहरूमा उद्घोषणमा उनले आवाज दिँदैगए । यसले उनलाई आर्थिकरुपमा बलियो बनाउँदै लग्यो । 
करारको जागिर भए पनि सबैसँग मिलेर काम गर्ने स्वभाव भएका कारण उनले सबैसँग घनिष्ट भएर काम गरे । २० वर्ष जागिर गर्दा पनि आफूले कहिल्यै कसैसँग नमिठो बोलेको उनको भनाई छ । 
रेडियोको २० वर्षे अवधिमा उनले विभिन्न मनोरञ्जनात्मक कार्यक्रमहरूको उद्घोषण गरे । कहिले काहीँ भने समाचार वाचक नआईपुगेर जिल्ला समाचार पढ्नु परेको उनी आज पनि सम्झिन्छन् । यद्यपि, उनको अधिकांश समय मनोरञ्जनात्मक कार्यक्रमका लागि नै बित्यो ।
निरोधराज पाण्डेले रेडियो नेपालमा प्रश्नउत्तर कार्यक्रम पनि सञ्चालन गरेका थिए । उनले गीतिकथा पनि पढे । राती विज्ञापन सेवा पनि सञ्चालन गरे । तर आज पनि निरोधलाई सुनगाभाका र गीतिकथाका उदघोषक भनेरै चिन्छन् । आज पनि उनका फ्यान छन् ।
बिहानपख प्रशारण हुने साप्ताहिक कार्यक्रम सुनगाभाको कन्सेप्ट प्रचलित तथा लोकप्रिय गीतहरू बजाउने नै थियो । त्यसबेलाका उत्कृष्ट गीतहरूलाई प्रस्तुत गरिन्थ्यो कार्यक्रममा । कतिपय अवस्थामा त गायकले नै पनि कार्यक्रममा गीत बजाईदिन भन्थे । 
निरोधराजका अनुसार उनी डिल्लीबजारस्थित घरबाट निस्किँदा दिमागमा कार्यक्रममको खाका तयार गर्दै हिँड्थे । कहिले साइकलमा जान्थे । कहिले पैदल । तर जसरी रेडियो नेपाल पुगे पनि उनको मष्तिष्कले स्क्रिप्ट बनाउने काम गरिरहेको हुन्थ्यो । 
उनी डिल्लीबजारबाट कालिकास्थान बाँसघारी हुँदै रेडियो नेपाल जाँदा कति परिचित भेटिन्थे । तर उनी दिमागमा स्क्रिप्ट बनाउन मग्न हुन्थे । कसैप्रति ध्यान जान्थेन । पछि कसैले भन्थे– ‘ए निरोध भनेर बोलाएँ । तिमी सुन्दै नसुनी हिँड्यौं ।’ 
यस्तो धेरै पटक भएको थियो । 
एक समय त उनको कार्यक्रम सुनेर सुनगाभा र गीतिकथा रेकर्ड भएको हेर्नसमेत स्रोताहरू रेडियो नेपालमा आए । निरोधराज भन्छन्, “गीतिकथामा पहिले पहिले हिन्दी गीत बज्थ्यो । पछि नेपाली गीतहरु बजाउन थालियो । सैयौं कथाहरू आउँथ्यो । छान्न पनि कठिन हुन्थ्यो । प्रायः प्रेम र सामाजिक कथा नै गीतिकथाका लागि सुहाउँथ्यो । कतिपय चर्चित लेखकका कथा पनि गीतिकथामा पढ्थेँ ।” 
कथा छान्दा कुन कथाले स्रोतालाई समाउँछ भन्ने विषयमा ध्यान दिनु पर्दथ्यो । उनका अनुसार रेडियो कार्यक्रमलाई उत्कृष्ट बनाउन खुबै मेहनत गर्थे सबै उद्घोषकहरू । कार्यक्रम खस्क्यो कि कार्यक्रमबाट बाहिरिनु पर्दथ्यो । त्यसैले कार्यक्रमको स्तरलाई कायम राखिराख्न उनीहरू हरसम्भव प्रयासरत रहन्थे । 

एक पटक निरोधसँग उनले बिर्सनै नसकने घटना घटेको छ । उनी र उनका सहकर्मी साथी मिलेर ‘प्रश्न उत्तर’ कार्यक्रम चलाउँथे । प्रश्नहरूको ओइरो लाग्थ्यो । हजारौ चिठी आउँथ्यो । उनीहरू चिठी छान्थे । मनोरञ्जनक र सूचनामूलक प्रश्नलाई बढी ध्यान दिइन्थ्यो ।
प्रश्न उत्तरमा गान्तोकबाट एउटा चिठी आयो । केटीहरूले चिठी लेखेका रहेछन् । चिठीको भाव थियो, ‘हामी पनि नेपाली हौ । हामी पनि नेपाल आउन चाहन्छौ ।’ 
कार्यक्रम चलाउने निरोधहरूले पनि यो प्रश्नमा सामान्य जवाफ दिए । ‘हुन्छ आउनुस् । यो देश तपाईंहरुको पनि हो ।’ 

निरोध हाँसे । भने, “केही समय यत्तिकै बित्यो । एक दिन त गान्तोकका ती युवतीहरू बिहानै रेडियो नेपाल आइपुगेछन् । रेडियोको एउटा साथीले तिनलाई मेरो घरमा ल्याइदियो । अब भयो फसाद ! मलाई के गर्ने कसो गर्ने भयो । मेरी आमाले ती केटीहरुलाई चिया खाजा खुवाउनु भयो । संगीतकार अम्बर गुरुङ त्यहीँ ज्ञानेश्वरमा बस्थे । ती युवतीहरूलाई मैले उनैकहाँ नै लगेर छोडेँ ।”
उनीहरूलाई अम्बर गुरुङले कन्भिन्स गरेर पठाए, सायद । त्यसको केही दिनमै उनी रेडियो तालिमका लागि मलेसिया गए । ती युवतीहरू नेपाल नै बसे वा गान्तोक फर्किए, निरोधलाई थाहा भएन । 

रेडियोमा उद्घोषण निरन्तर चल्दो थियो । मेहनत गरिरहेका थिए निरोध । कसरी कार्यक्रमलाई श्रवणीय बनाउने, त्यही घनचक्करमा उनी लागिरहेका हुन्थे । चलेको कार्यक्रम भएकोले त्यसको स्तर कायम राख्नु पनि थियो । 
२०३४ सालमा उनलाई उनको कार्यक्रम भन्दा फरक जिम्मेवारी दियो, रेडियो नेपाल व्यवस्थापनले । भोग्यप्रसाद शाह कार्यकारी निर्देशक थिए । उनले पहिलो पटक तत्कालिन राजा वीरेन्द्रको सवारी शिविरमा जाने मौका पाए । सुर्खेतमा सवारी थियो । 
रेडियोका कर्मचारीका हैसियतमा रिपोर्टिङका लागि निरोध पनि खटाइए । शिविरबाट उनले हरेक विषय सन्दर्भको समाचार बनाएर पठाउनु पर्दथ्यो । राजारानीका हरेक कार्यक्रममा उनीहरू रिपोर्टिङका लागि जान्थे ।
प्रधानमन्त्री थिए कीर्तिनिधि विष्ट । दुबै ज्ञानेश्वर डिल्लीबजार क्षेत्रका भएकोले परिचित थिए । सुर्खेत पुगेकै दिन साँझ एउटा कार्यक्रम हुँदै थियो, शिविरमा । निरोध साथीहरूसित ढोकामा उभिएका थिए । त्यसैबेला प्रधानमन्त्री कीर्तिनिधि विष्ट आइपुगे । उनले ‘ए निरोध बाबु आउ’ भन्दै निरोधको पाखुरामा समातेर भित्र लिएर गए । 

हठात् प्रवेश भयो उनको त्यस कार्यक्रममा । उनी प्रधानमन्त्रीसँगै भित्र पसेकोले प्रोटोकोल मिलेन । तर प्रधानमन्त्रीले हातै समाएर हिँडेकोले निरोधलाई कसैले केही भनेनन् । 
उनी पनि पहिलो पटक यस्तो कार्यक्रममा सहभागी भएकोले उनलाई प्रोटोकल र सीट व्यवस्थापनका विषयमा थाहा भएन ।
नियमअनुसार त्यो बेला सबैभन्दा अन्तिममा भित्र पस्नुपर्ने थियो होला तर जानकारी नभएकै कारण यो सबै भयो । त्यसैबेला गृह मन्त्रालयका अधिकारी उनलाई उनी बसेको ठाउँबाट उठाउन आउँदै थिए । तर फेरि फर्किए ।
निरोध भन्छन्, “मलाई फिल त भएको थियो । तर के गर्ने गर्ने भयो । राती डिनरका बेलामा सरकारबाट सोधनी भयो यस बारेमा । मैले पनि आफूलाई यसबारे थाहा नभएको बिन्ती गरेँ ।” 
यो घटनाले उनलाई घचघच्यायो । पछि यस्तो अवस्था आएन । आज पनि यो घटना सम्झिएर उनी हाँस्छन् । “केही थाहा नभए पछि के गर्ने ?” भन्दैथिए उनी ।
यसरी वर्षेनी राजाको सवारीमा निरोध जान थाले । २०४६ सालसम्मै उनले राजाको क्षेत्रीय भ्रमण शिविरको रिपोर्टिङ गरे । 

यस्तो सवारीका बेलामा केही रमाइला र रोचक घटना भएका छन् । जसलाई उनी आज पनि सम्झिन्छन् । 
एक पटक सवारीमा उनी फेरि राजा वीरेन्द्रसँग पुगे । सायद धनकुटा शिविरमा हुँदाको कुरा हो । राजाको सवारी जिल्लाजिल्लामा हुन्थ्यो । यस्ता जिल्लातिरको सवारीमा जाँदा राजाले कतिपय ठाउँमा दुई अढाई घण्टाको समय स्थानीय प्रशासन र त्यस क्षेत्रको परियोजनहरूका बारेमा सुन्नु पर्दथ्यो । यस्तो कार्यक्रममा लामो समय नै राजा बस्थे । 

उता रानी भने त्यही समयमा त्यस क्षेत्रका विभिन्न महत्वपूर्ण स्थानहरू, जस्तै बाल मन्दिर, महिला विकास, सामाजिक सेवाका कार्य तथा विभिन्न परियोजनाको भ्रमणमा निस्किन्थिन् । यसरी रानी तीन चार वटा कार्यक्रममा जान्थिन् ।
यस किसिमका सन्दर्भलाई लिएर समाचार बनाउँदा राजा एकै ठाउँमा बसेको हुनाले राजाको समाचार रेडियोमा तीन चार मिनेटको मात्रै हुन्थ्यो । तर रानी चार पाँच ठाउँमा घुमेकोले आठ नौ मिनेटको समाचार बन्थ्यो । र राजाको तुलनामा रानीको विषयको समाचार बढी बज्थ्यो । 
यो विषयलाई लिएर काठमाडौंमा चर्चा भएछ । ‘राजा भन्दा रानीको पो रिपोर्ट ज्यादा बज्न थाल्यो’ भन्ने कुरो उठ्यो । निरोधले आफूले सुनेको यो विषय राजासँग बाँडन चाहे । 
एक दिन निरोधले शिविरमै राजारानी सँगै भएको बेला भनेछन् “सरकार, अमुक अमुक विषयमा बाहिर चर्चा चलिरहेको छ । बडामहारानी सरकारको कार्यक्रम अरु कुनै दिन बेग्लै किसिमबाट गर्ने कि ?”
निरोधका अनुसार उनले यति के भनेको थिएँ, रानी जुरुक्क उठेर निरोधलाई भनिन्, ‘तपाईँ त नेता हुनुपर्ने रहेछ’ । 

सधै तिमी भनेर सम्बोधन गर्ने रानीले तपाईं भनेको सुनेर निरोध झस्किए । ‘लौ, अब के हुने हो ? अब सवारीमा आउने दिन सकिए’ भन्ने उनलाई लाग्यो । 
तर पछि रानीले सायद रियलाईज गरिन् । यो विषयलाई लिएर निरोधलाई केही भनिएन । उनी रानी समक्ष जाँदा पनि रानीले अरुदिन जस्तै सामान्य व्यवहार गरिन् ।
यो घटना आज पनि उनको मानसपटलमा ताजै छ । जीवनकै अविस्मरणीय घटना मान्छन् उनी यसलाई । 
निरोध भन्छन्, “मैले जहिले पनि आफ्नो काममा ध्यान दिएँ । वास्तवमा म आफ्नो काममा ‘इन्जोय’ गर्थे । त्यसैले पनि मेरो काम मन पराईएको हुनसक्छ ।” 

०००

एउटा अर्को प्रसंग निरोधले सुनाए । एकपटक हेटौडामा राजारानीको क्षेत्रीय शिवीर थियो । २०४२ सालतिरको कुरा हो । भरखर मात्रै टेलिभिजन परियोजनाको प्रसंग उठेको थियो । 
त्यसबेला हेटौडास्थित राप्ती होटलमा एउटा स्टूडियो पनि तयार गरिएको थियो । त्यहाँ प्रस्तावित टेलिभिजन परियोजनका लागि समाचार खिचिन्थ्यो । 

निरोधका अनुसार त्यसबेला नेपाल टेलिभिजन परियोजनाका लागि हेटौडाबाट टेलिभिजन ब्रोडकास्ट गरिएको थियो । र केही दिन त्यो प्रारम्भिक समयमा निरोधले पनि टेलिभिजनमा बोलेका थिए । 
पछि निरोधलाई राजा वीरेन्द्रले टेलिभिजनमा काम गर्छौ भनेर सोधेका थिए । उनले यत्तिक्कै टाउको हल्लाए । पछि दरबारका सम्वाद सचिव चिरन शमशेरले उनलाई टेलिभिजनमा जानका लागि भनेका थिए ।
निरोध भन्छन्, “पछि टेलिभिजनमा कुन पोजिसनमा जाने भन्ने कुरा भयो । मैले सोचेँ, राजपरिवारको रिलेसनमा पर्ने नीर शाह टेलिभिजन परियोजनका हाकिम हुन् । आफू परेँ सामान्य नागरिक । कतै नराम्रो भए त गाह्रो हुन्छ । मैले यही कुरा चिरन शमशेरलाई भनेँ, ‘कतै मलाई अन्याय भयो भने हजुरले हेर्ने कि नहेर्ने ?’ भनेर । पछि यस विषयमा कतैबाट कुनै खबर आएन । म पनि टेलिभिजन गइनँ ।”

०००

२०४७ सालमा रेडियोबाट हटाइए उनी । त्यसपछि उनले केही समय बाहिरका कार्यक्रमहरू उदघोषण गरे । पछि ती कार्यक्रम पनि बन्द भए । 
उनले लामो समय ज्ञानेश्वर डिल्लीबजार क्षेत्रको वडाध्यक्ष भएर पनि काम गरे । पछिल्लो समय जनभावना साप्ताहिकका माध्यमबाट पत्रकारितामा सक्रिय रहेका निरोधलाई रेडियो मोहले आज पनि छोडेको छैन । आज पनि उनी रेडियो कार्यक्रम चलाउन पाए हुने सोच्छन् ।

तस्वीरः सरिता खड्का