हजारौंका आँखामा उज्यालो भर्ने व्यक्ति अगाडि खडा थिए । ‘आँखा बा’का नामबाट नेपालका कुनाकाप्चामा परिचित प्रा.डा. रामप्रसाद पोखरेल (८३) सँग पुराना कुराका लागि भाइसाथी नविनका साथ पुग्दा उनी हामीलाई नै पर्खिरहेका थिए । 

प्रा.डा. पोखरेलका अनुसार उनी नाक, कान, घाँटी (ईएनटी) विषयमा विशेषज्ञता (डीएलओ) को तालिम गर्न बेलायत पुगे । केही समय विकसित मुलुक बेलायतको नविनतम प्रविधिहरुसँग खेल्दै नाक, कान, घाँटीको रोगका उपचार बारे विशेषज्ञ तालिम लिँदै गए । 
त्यसैबेला उनलाई लाग्यो, “अब ईएनटीमै एफआरसीएस पनि गर्नुपर्छ ।”

त्यसका लागि पहल गर्दै उनले नेपालको स्वास्थ्य मन्त्रालयसँग अनुमति माग्दै चिठी लेखे । 

तर केही समय पछि यता स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट उनका नाममा एउटा पत्र गयो ‘तपाइँ कस्को अनुमतिले बेलायतमा थप बस्न लाग्नु भएको ? तपाइँलाई किन कारबाही नगर्ने ?’

यस किसिमको पत्रले उनी आश्चर्यमा परे ! त्यसको केही दिन पछि नै उनका नाममा अर्को पत्र गयो । जसमा लेखिएको थियो, ‘तपाइँले ईएनटीमा होइन, आँखा रोगका विषयमा विशेषज्ञताको तालिम लिनुस् ।’ 

स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट केही दिनको अन्तरमा यस्तो दुई किसिमको पत्र किन गयो ? उनले यस विषयमा नेपाल फर्किए पछि सोधखोज पनि गरेनन् । यसको रहस्य उनले आजसम्म पनि थाहा पाएका छैनन् ।   

त्यसपछि उनले आँखा विषयमा ‘डीओ’ तालिम लिन शुरु गरे । त्यस पछि आँखाकै सर्जरीका लागि एफआरसीएस पनि बेलायतबाटै गरे । यसरी नाक, कान, घाँटीको विशेषज्ञता हासिल गर्न बेलायत पुगेका उनी बेलायतबाट फर्किँदा आँखाका विशेषज्ञ सर्जन भएर फर्किएका थिए । 

प्राडा. रामप्रसाद पोखरेलले आफ्नो कामको प्रारम्भिक अवस्था सम्झिए । उनी सम्झिँदै थिए ति दिन, “लखनउमा एमबीबीएस गर्दा नै मैले केही समय आँखा रोगको उपचार सम्बन्धी ज्ञान हासिल गरेको थिएँ । तर जब म धनकुटामा मेडिकल अफिसर भएर गएँ, त्यसैबेला आँखाको अपरेशन गर्नुपर्ने स्थिति सिर्जना भयो । त्यस बेला मैले सामान्य उपकरणहरुको मद्दतले आँखाको अपरेशन गरेको थिएँ । र सफल पनि भएँ ।”

बेलायतमा उनले आँखा सर्जरीमा एफआरसीएस गरे । उनको काम गराइ देखेर बेलायतीहरु पनि प्रभावित भए । तिनले डा. रामप्रसादलाई बेलायतमै बसेर काम गर्न आग्रह गरे । उनलाई त्यहीँको नागरिकता दिन्छु पनि भनियो । त्यसै क्रममा अमेरिकाले पनि बोलायो । अर्थात, आँखा रोगका लागि योग्य चिकित्सकको अभाव पश्चिमा मुलुकहरुमा पनि थियो । तर डा. पोखरेल नेपाल नै फर्किए । उनको मनले भन्यो नेपालमै केही गर्नुपर्छ ।

प्रा.डा. पोखरेलको मुहारमा मुस्कान फैलियो । उनी भन्न थाले, “मलाई दिन त तिनले दिन्छन्, नागरिकता । मैले पैसा पनि कमाउँछु होला । तर विदेशमा त म कहलिने भनेको त दोस्रो दर्जाको नागरिक नै हो । म किन दोस्रो दर्जाको नागरिक भएर बसुँ भन्ने मलाई लाग्यो । म आफ्नै देश जान्छु र आँखा उपचारका क्षेत्रमा सके जति गर्छु भन्ने सोचले नै म नेपाल आएँ ।” 

वास्तवमा राष्ट्रप्रेमले उनलाई नेपाल डोे¥यायो । फलतः सन् १९७१ मा डा. रामप्रसाद पोखरेल नेपालको पहिलो आँखा विशेषज्ञ भएर नेपाल फर्किए । र, वीर अस्पतालमा आँखाको उपचारमा सक्रिय भए । 

उनले त्यसबेला बेलायतबाट फर्किँदा आफूसँगै केही आँखा जाँच्ने उपकरणहरु किनेर ल्याए । त्यसले प्रारम्भिक दिनमा उनलाई काम गर्न केही सजिलो भयो, तर त्यो नै पर्याप्त थिएन् । 

नेपालमा आएर काम शुरु गर्दा उनको यात्रा शून्यबाटै सुरु भएको थियो थिए । अस्पतालमा आँखाका उपकरणहरुको अभावले उपचारलाई प्रभावित पारेको त थियो नै, आँखाका बिरामीहरुको भीड पनि बढ्दो थियो । टाढाटाढाका बिरामीहरु आँखाको उपचारका लागि आउँन थालेका थिए । बिरामी जाँच्न एक वर्षसम्म पनि पालो पर्खनुपर्ने अवस्था थियो । यसले उनलाई बडो चित्त दुख्थ्यो । पीडा हुन्थ्यो, तर एक्लैले कति भ्याउने ? तथापि यो सवालको जवाफ खोज्दै हिँडिरहे, उनी ।

यो दयनीय अवस्था देख्दा कहिले काँही उनलाई लाग्थ्यो, आफूले पढेर आएको केही काम लागेको छैन । त्यसै बीचमा बेलाबेलामा आँखा उपचार शिविर हुन थाल्यो । उनले निरन्तर शिविरहरुमा गएर आँखाको उपचार गर्न सुरु गरे । उनी ठाउँठाउँ पुगे । गाउँगाउँ पुगे, आँखा शिविर लिएर । जेजस्तो साधन स्रोत उपलब्ध थियो, त्यसैको प्रयोग गर्दै आँखाको उपचारमा सक्रिय भइरहे । 

यसरी गाउँगाउँमा शिविर लिएर जाँदा मुलुकको आर्थिक सामाजिक अवस्थाबारे धेरथोर जानकारी मिल्दै गयो । त्यसैबेला उनले आँखा उपचारका क्षेत्रमा धेरै काम गर्न सकिने निक्र्यौले गरे ।

त्यस पछि उनले स्वास्थ्य मन्त्रालयका अधिकारीहरुसँग आँखा अस्पतालको स्थापना गरिनुपर्ने अवधारणा प्रस्तुत गरे । तर मन्त्रालयका अधिकारीले गजबको उत्तर दिए । ति अधिकारीकोे भनाइ थियो, “आँखाको रोगले मानिस मर्दैनन् । त्यसैले अरु रोगका लागि अस्पताल जरुरी छ ।”

अर्थात्, प्राथमिकतामा परेन आँखा अस्पताल । डाइरिया, डिसेन्ट्री र मलेरियामा मात्रै स्वास्थ्य मन्त्रालयका अधिकारीहरुको ध्यान केन्द्रित थियो ।

यसले पनि डा. रामप्रसाद पोखरेललाई नयाँ बाटो निर्माणका विषयमा सोच्न बाध्य बनायो ।

०००

हजारौंका आँखामा उज्यालो भर्ने वरिष्ठ नेत्र रोग विशेषज्ञ तथा आँखा सर्जन प्रा.डा. रामप्रसाद पोखरेलको मूल थातथलो हो पूर्वी पहाडी जिल्लाको धनकुटा । 

उनको प्रारम्भिक शिक्षादीक्षा धनकुटामैै भयो । उनले धनकुटाकै गोकुण्डेश्वर हाईस्कूलबाट एसएलसी पास गरे । उनका अनुसार दरबार हाईस्कूल पछि स्थापना भएको दोस्रो या तेस्रो हाइस्कुलमा पर्दछ धनकुटाको गोकुण्डेश्वर हाइस्कूल । 

डा. रामप्रसाद पोखरेलका माहिलो बुबा पण्डित छविलाल पोखरेलको सक्रियतामा गोकुण्डेश्वर हाईस्कूल स्थापना भएको थियो । शिक्षासेवी छविलाललाई पूर्णलाल लप्टन, गुणराज जोशीलगायतका स्थानीय समाजसेवीहरुले साथ दिएका थिए ।

त्योबेला धनकुटा एककिसिमले दूर्गम ठाउँ नै थियो । धनकुटाबाट धरान झर्दा बीचमा दुई दिन बास बस्नु पर्ने डा. पोखरेलको भनाई छ । एसएलसी गरेपछि उनी थप पढ्न भनेर बनारसको यात्रामा हिँडे, त्यहि पैदल बाटो भएर । 

पहिलो दिन उनी लेउदीको किनारमा बास बसे । त्यस पछि अर्को दिन धारापानीको उकालो भएर साँघुरी हुँदै धरान पुगेको उनलाई आज पनि सम्झना आउँछ । त्यतिबेला बीचमा भेँडेटार पर्थेन् । पछि ठूलो बाटो बनेपछि मात्रै भेडेटार स्थापित भएको हो ।

उनी बनारस पुगे । धनकुटाबाट एसएलसी गरेका उनी राम्रो ठाउँमा आइएससी पढ्नु पर्छ भनेरै बनारस पुगेका थिए । बनारसको क्वीन्स कलेजमा त्यसबेला तीनसय रुपैया खर्च गरेर उनी आइएससीमा भर्ना भए । 

तर उनले एडमिसन लिएर पनि बनारसमा पढेनन् । त्यही समयमा उनका साथी लोकेन्द्र आचार्य पनि कलेजमा भर्ना हुन बनारस आएका थिए । तर उनको एडमिसन बनारसको कलेजमा भएन ।

त्यसैले लोकेन्द्रले इलाहाबाद गएर पढ्ने निर्णय गरे । रामप्रसाद पोखरेलले पनि साथी छोड्न सकेनन् । उनी पनि इलाहाबाद नै गए । बनारसमा गरिएको भर्ना शुल्क तीन सय रुपैया माया मार्दै उनी इलाहाबादको कलेजमा आइएससीमा भर्ना भए । अनि, दुई वर्षमा इलाहाबादको केपी कलेजबाट उनले आइएससी पास गरे । 

अबको यात्रा मेडिकल पढाई तिरको थियो । त्यसका लागि काठमाडौं पुग्नु पर्ने जरुरी थियो । उनी काठमाडौ उक्लिए ।

त्यसबेला काठमाडौं आउँदा उनि चित्लाङको बाटो भएर आएको सम्झिन्छन् । उनी भन्छन्, “त्यसबेला म र लोकेन्द्र रक्सोल हुँदै अमलेखगंजको बाटो भएर चिसापानीगढी पुग्यौंँ । त्यहाँ काठमाडौं प्रवेश गर्नलाई पास लिनु पर्दथ्यो । हामीले पशुपतीनाथको दर्शन गर्न भनेर प्रवेश पास लिएका थियौं ।” 

यति भन्दै गर्दा उनको मुख उज्यालियो । उनी पुराना कुरा सम्झिँदै रमाउँदै थिए ।  

त्यहाँबाट चित्लाङ, चन्द्रागिरी हुँदै हिँड्दै थानकोट आइपुगे उनीहरु । त्यस पछि मात्रै गाडी चढेर काठमाडौं पुगे ।

काठमाडौं पुगेर उनले एमबीबीएसको सरकारी सिटका लागि निवेदन दिए । सरकारी सिटमा एमबीबीएस पढ्नलाई गरिएको उनको प्रयास सफल पनि भयो । कारण, आइएससीमा उनको नम्बर राम्रो थियो । मेरिट लिष्टमा परेकै कारण उनी लखनउ मेडिकल कलेजमा एमबीबीएस पढ्ने गरी छानिए । 

०००

लखनउबाट एमबीबीएस गरेर डा. रामप्रसाद पोखरेल काठमाडौं आए । अब कामको खोजीमा लाग्नु थियो ।  

वि.संं २०१७ साल तिरको कुरा हो । वीपी कोइरालाको नेतृत्वको सरकार थियो । तत्कालिन प्रधानमन्त्री वीपी कोइरालालाई भेट्न उनी त्रिपुरेश्वर स्थित प्रधानमन्त्रीको क्वाटरमा पुगे । वीपी भोलीपल्टै इजरायलको भ्रमणमा जाँदै थिए । त्यसैले उनले तत्कालिन गृहमन्त्री सूर्यप्रसाद उपाध्यायसँग उनको परिचय गराइ दिए । 

बीपीले सूर्यप्रसादलाई ‘उहाँलाई धनकुटा अस्पतालका लागि नै पोस्टिङ हुनेगरी नियुक्ति दिनू’ भने । त्यसबेला स्वास्थ्यका डाइरेक्टर थिए, रघुवर बैद्य । तर बैद्यले हुन्छ हुन्छ मात्रै भनेर टारे । काम गरिदिएनन् । 

प्रा.डा. रामप्रसाद पोखरेल सम्झिन्छन् त्यो क्षण, “मलाई घण्टौ बित्दा पनि बैद्यले नियुक्ति दिएनन् । त्यस पछि म फेरि सूर्यप्रसाद उपाध्याय कहाँ पुगेँ । उहाँले भोली पल्ट बिहानै फस्र्ट आवरमा मन्त्रालयमा बोलाउनु भयो । म बिहानै पुगेँं । उहाँले रघुबर बैद्यलाई फेरि एकपटक भेट्न भन्नु भयो । म गएँ तर बैद्यले फेरि पनि काम गरिदिएनन् । अनि म सूर्यप्रसाद उपाध्यायको कोठामा फर्किएँ र यथार्थ बताएँ । मेरो कुरा सुनेर सूर्यप्रसाद उपाध्यायले बैद्यलाई फोनै गरेर ‘एक घन्टाभित्रमा रामप्रसादको नियुक्ति धनकुटा अस्पतालका लागि तयार गरेर म कहाँ पठाउनू’ भन्नु भयो । यसरी मैले मेरो जागिरको नियुक्ति पत्र तत्कालिन गृहमन्त्री सूर्यप्रसाद उपाध्यायकोे हातबाट बुझेको थिएँ ।”

त्यसको केही दिन पछि उनी हवाईजहाजबाट विराटनगर हुँदै धरान पुगे । एक दुई दिन पर्खेर भरिया खोजेँ । त्यस पछि मात्रै धनकुटा तिर लागेँ ।

उतिखेर धनकुटामा अस्पताल स्थापना भइसकेको थियो । तर अस्पताल पुरानो र अव्यवस्थित थियो । त्यो अस्पताल बिहान र बेलुका गरी दिनको दुईपटक खोलिन्थ्यो ।  

धनकुटामै डा. झा भन्नेले पनि निजी क्लिनिक खोलेका थिए । भारत सरकारको पहलमा त्यो खोलिएको थियो । डा. झा कहाँ बिरामीहरुको खुबै भीड रहन्थ्यो ।

उनलाई लाग्थ्यो सरकारी अस्पतालमा किन आउँदैनन् बिरामी ! अस्पतालको त्यो दुर्दशाले उनलाई पोल्यो । त्यसैले उनले धनकुटा अस्पतालमा रंगरोगन गर्दै अस्पतालकोे रुपरंग फेर्ने काम गरे । अस्पतालका लागि चाहिने सामग्रीहरुको व्यवस्था गर्न थाले । नयाँनयाँ सामानहरु अस्पतालका लागि झिकाए । 

बिस्तारै उनले धनकुटा अस्पतालमा बिरामीहरु तान्न थाले । त्यसका लागि उनले धनकुटाका केही समाजसेवीहरुलाई समाते । उनले तिनलाई अस्पतालका लागि आवश्यक सामानहरु सहयोग गर्न अनुरोध गरेका थिए । स्थानीय समाजसेवीहरुले पनि डा. पोखरेलको कुरा मानेर सहयोग गर्दैगए । 

डा. पोखरेल भन्छन्, “धनकुटाका एक समाजसेवीले तीन हजार रुपैयाँ दिएका थिए, डोनेसन । त्यही रकमले आँखा उपचारका लागि केही सामान र उपकरण मँगाएर मैले धनकुटामै आँखाको अपरेशन पहिलो पटक गरेको थिएँ ।”

उनी आफ्नो कर्मप्रति लगनशील थिए । त्यसैले काममा मात्रै ध्यान दिए । यसरी काम गर्दै जाँदा उनको सरुवा धनकुटाबाट जलेश्वर अस्पतालमा भयो । जलेश्वरमा केही समय काम गरेपछि उनी विराटनगर अस्पताल पुगे । 

त्यसैताका गोरखापत्रमा बेलायत पढ्न जानका लागि स्वास्थ्य मन्त्रालयको विज्ञापन छापिएको थियो । इएनटी अर्थात नाक कान घाँटीको ‘डिएलओ’का लागि आह्वान गरिएको थियो । त्यतिखेर मोहनबहादुर सिंह त्यहाँका बडाहाकिम थिए । उनले गोरखापत्रमा विज्ञापन देखेर डा. रामप्रसादलाई भनेछन्, “ए डाक्टर साहब । विज्ञापन आएको रहेछ नी । एप्लाई गर्ने होइन ?” 

डा. पोखरेलले पनि सोझो पारामा भनेछन्, “मेरो सोर्सफोर्स छैन । म एप्लाई गर्दिनँ ।”

बडाहाकिमले डा. पोखरेललाई भनेछन्, “दुई रुपैयाँको टिकट टाँसेर निवेदन दिने त हो नि । अरु केही गर्नु पर्दैन ।” डाक्टर पोखरेलले पनि दुई रुपैयाँको टिकट टाँसेर निवेदन पठाए स्वास्थ्य मन्त्रालयमा । बाँकी जे होला होला भन्ने सोचेर काममा लागे ।
करिब दुई महिना पछि उनी अन्तर्वार्ताका लागि छानिएको सूचना आयो । उनी आफै छक्क परे । 

इएनटीमा डिएलओको विशेषज्ञ तालिमका लागि भएको अन्तर्वार्तामा उनी सफल भए । र केही साता भित्रै उनी दिल्लीबाट फ्र्याँकफर्ट हुँदै बेलायतको हिथ्रो विमानस्थलमा ओर्लिए । 

त्यहाँ पुगेको केही दिन पछि उनको ईएनटीको तालिम सुरु भयो । 

०००

आँखाको सर्जन भएर फर्किए पछि जतिकै दिक्क लागे पनि उनले काम गर्दै जानुमा नै आफ्नो भलाई हुने सम्झिए । काममा नै ध्यान दिनु पर्छ भन्ने उनलाई लाग्यो । जनविश्वास बटुल्नु पर्छ भन्ने ध्याउन्नमै उनी केन्द्रित भए । यहीँबाट उनलाई लाग्यो, अब आँखाको उपचारका काममा सरकारको मुख ताकेर हुँदैन । आफैले केही गर्नुपर्छ । 

उनले गोरखापत्रमा आँखा रोगका विषयमा लेखहरु लेखे । यस विषयमा जानकारी दिने प्रयास गरे । रोटरी क्लबमा गएर आँखा रोगका विषयमा प्रवचनहरु दिए । 

एक पटक उनी ‘प्रिभेन्सन एण्ड कन्ट्रोल अफ ब्लाइन्डनेस’ विषयक सम्मेलनमा दिल्ली पुगे । त्यसबेला मन्त्रालयबाटै उनी छानिएका थिए । आँखा चिकित्सकहरु र डब्लु एच ओका प्रतिनिधिहरु पनि त्यहाँ थिए । 

उनले त्यस कार्यक्रममा नेपालमा आँखा उपचारको क्षेत्रमा देखिएको समस्याहरुका विषयमा आफ्नो कार्यपत्रमार्फत जानकारी गराए । यसका साथै नेपाललाई आँखा उपचारका क्षेत्रमा सबैबाट सहयोग मिल्ने आशा गरिएको अभिव्यक्ति दिए ।  

त्यो सम्मेलनमा निकोल ग्रासेट नामक फ्रेन्च महिला थिईन । उनी डब्लु एच ओबाट आएकी थिइन । उनी लन्च ब्रेकमा डा. पोखरेलसँग कुरा गर्न आईन् । उनले डा. पोखरेलसँग नेपालका विषयमा सारा कुरा बुझ्ने प्रयत्न गरिन् । केही समय पछि उनी नेपाल नै आईन् । 

नेपालमा आँखा रोगका विषयमा जानकारी मिले पछि उनैले डा. पोखरेलसंग अनुमति लिएर युरोपबाट सहयोग रकम उठाउन शुरु गरिन् । त्यो पैसा नेदरल्याण्ड, नर्वे, फ्रान्स र जमर्नीबाट उठेको थियो । त्यो राम्रो रकम भएको डा. पोखरेल भन्दै थिए ।  

त्यो रकमलाई प्रयोग गर्नका लागि डा. पोखरेलले स्वास्थ्य मन्त्रालयको अनुमति लिएर एउटा संस्था स्थापना गरे । नाम दिए,  ‘प्रिभेन्सन एण्ड कन्ट्रोल अफ ब्लाईन्डनेस प्रोग्राम’ । यसका लागि योजना आयोग र अर्थ मन्त्रालयको सहमति पनि लिइएको थियो ।

यसरी नेपालको तर्फबाट डा. पोखरेल र डब्लु एच ओका तर्फबाट निकोलले सही गरे । त्यस पछि सरोकारवाला निकायसंग अनुमति लिएर ब्लाइण्डनेस सर्भेको काम सुरु भयो । 

प्रा. डा. पोखरेल भन्छन्, “त्यसबेला सर्भे गर्ने जान्ने मान्छे पनि नेपालमा थिएनन् ।”

त्यसैले अमेरिकीहरुले सर्भेमा सहयोग गरे । तिनीहरुले छ महिना नेपालमा बसेर सर्भेको काम गरेका थिए । 

तिनताक हिप्पीहरु भारतमा आएर शरण लिएर बसेका थिए । पछि केही हिप्पी नेपाल पनि भित्रिए । त्यसैमा थिए ल्यारी ब्रिलेन्ट । जसलाई निकोलले नेपाल ल्याइन् । उनी सर्भे गर्ने समूहमा आवद्ध भए । वास्तवमा त्यसबेला अमेरिकन हिप्पीहरुले नेपालको आँखा रोगको सर्भेमा ठूलो सहयोग गरेको प्रा.डा. पोखरेल सम्झिन्छन् । 

त्यसैबेला गरिएको सर्भेले देखायो नेपालमा अन्धोपनको मुख्य कारण मोतीबिन्दु भएको । त्यसपछि आँखा सम्बन्धी रोग ट्रोकोमा पनि देखियो । (केही समय अघि नेपालबाट ट्रोकोमा निर्मुल भएको डब्लु एच ओले घोषणा गरिसकेको छ ।)

त्यसबखत मोतीबिन्दु पूर्वी क्षेत्रमा र ट्रोकोमा पश्चिमि क्षेत्रमा बढी रहेको पाइएको थियो । सर्भेले नै देखाएको अर्को आँखा रोग थियो, जिरोक्स्लोमी । यो कुपोषणका कारण उत्पन्न हुने आँखाको रोग थियो । 

प्रा.डा. पोखरेलका अनुसार यसरी आँखाको रोगका बारेमा सर्भे गरिसके पछि यस विषयमा स्वास्थ्य मन्त्रालयमा कुरा उठाइयो, तर स्वास्थ्य मन्त्रालयले यता तिर खासै ध्यान दिएनन् । 

तथापि, प्रा.डा. रामप्रसाद पोखरेलको कृयाशिलतामा नेपाल आँखा अस्पतालको स्थापना गरियो । त्रिपुरेश्वरका स्थानीय समाजसेवीहरुको सक्रियतामा नेपाल आँखा अस्पतालको थालनी भएको थियो । 

त्यहाँ रहेको एउटा पुरानो खाली धर्मशालामा आँखा अस्पतालको संचालन थालियो । त्यसै अनुरुप आँखा उपचारका लागि चाहिने सामानहरु पनि जोडिँदै गइयो । यहीँबाट सुरु भयो, आँखाका रोगीहरुको उपचार प्रकृया । 

आँखा अस्पतालको स्थापना पछि उदघाट्नका बखत तत्कालीन रानी ऐश्वर्यले डा. रामप्रसाद पोखरेललाई ‘काठमाडौंमा त आँखा उपचारका लागि व्यवस्था गर्‍यौं । काठमाडौंबाट बाहिरका लागि के गर्दैछौ ?’ भन्ने प्रश्न उठाएकी थिइन् । यसले डा. पोखरेलमा नेपालभरि नै आँखा उपचार सेवालाई फैलाउने इच्छा मौलायो । र यहीबाट उनले सुरु गरे यसका लागि थप काम । 

आँखा अस्पतालमा सक्रिय डा. रामप्रसाद पोखरेलले आँखा अस्पतालको समूहलाई नै परिचालित गरि नेपाल नेत्रज्योति संघको स्थापना गरे । नेपाल नेत्रज्योति संघले देशका विभिन्न स्थानमा आँखा अस्पताल स्थापना गर्ने अवधारणा ल्यायो । यसका लागि मास्टर प्लान पनि उनैले तयार गरे । 

त्यहि अनुरुप लहानमा आँखा अस्पतालको स्थापना भयो । डब्लु एच ओबाट आएको पैसा थियो । यसरी लहानमा सगरमाथा चौधरी आँखा अस्पताल स्थापना भयो । त्यहाँका लागि उनले जर्मनबाट डाक्टर हेनिङलाई झिकाए । उनले नेपाल बसेर नेपाली सिके । र लहान गए । उनी लहानमा ३१ वर्ष बसे । आज लहानको आँखा अस्पताल विश्वकै दोस्रो ठूलो आँखा अस्पतालमा गनिन्छ ।

यसैगरी उनले अरु पनि केही विदेशी आँखा विशेषज्ञहरु झिकाएर नेपालका विभिन्न क्षेत्रमा आँखा अस्पतालहरुको स्थापनामा जोड दिँदै गए । 

यसरी नेत्रज्योति संघको पहलमा भैरहवा, नेपालगंज र विराटनगरमा पनि आँखा अस्पतालको स्थापना गरियो । आज हरेक आँखा अस्पतालमा अत्याधुनिक उपकरणहरुकासाथ उपचार सेवा प्रदान गरिँदै आइएको छ । 

०००

त्यसबेला नेपालमा आँखाका डाक्टरहरु कम थिए । उनको प्राथमिकतामा आँखाको उपचारमा दक्ष चिकित्सकहरु बढाउनु पनि थियो । त्यसैले उनले भारतका विभिन्न प्रतिष्ठित व्यक्तिहरुसित सम्पर्क गरेर नेपालमा आँखा उपचारका लागि आँखा रोग विशेषज्ञको संख्या बढाउने प्रयासमा जोड दिनथाले । उनले धेरै डाक्टरहरुलाई आँखाको विशेषज्ञ तालिमका लागि भारतका विभिन्न मेडिकल कलेजहरुमा पठाएर एमडी एमएस लिने व्यवस्था मिलाउँदै गए । आँखा रोगको उपचारमा दक्ष जनशक्ति तयार हुँदै आयो ।

प्रा.डा. पोखरेल भन्छन्, “मैले त्यो समयमा चुनौति स्वीकार गरेरै यो काम थालेको थिएँ । सरकार सकारात्मक थिएन् । तर पनि मैले काम गरिरहेँ । विदेशीहरु सित सहयोग मागेरै पनि आँखाको उपचारमा लागिरहेँ ।”

उनले आँखा अस्पतालका लागि दिएको योगदान र गरेको कामले नै उनी ‘आँखा बा’ का नामबाट नेपालमा चिनिएका छन् । उनले धेरै डाक्टरहरुलाई आँखाका क्षेत्रमा ल्याए । उनका चेला धेरै छन् ।

उनैले ‘ओ.ए.’ (अप्टिमेट्री असिस्टेन्ट) को तालिम दिन सुरु गरे । दक्ष प्राविधिक जनशक्तिको अभावलाई पूर्ति गर्नु उनको मुख्य उद्देश्य भयो । एमडी वा एमएस विशेषज्ञताका लागि डाक्टरलाई विदेश तालिमका लागि पठाउने मात्रै नभएर अप्टीमेट्री सहायकको तालिम दिने नयाँ कामको सुरुआत गर्नु पनि ठूलो कार्य थियो । यसरी नै आँखा उपचारमा दक्ष जनशक्ति तयार हुँदैगए । आज उनको सिको गर्दै धेरै मुलुकहरुले ‘ओए’ तालिम दिँदै आएका छन् । त्यो पनि डा. पोखरेलले नै तयार पारेको पाठ्यक्रमका आधारमा । 

प्रा.डा. रामप्रसाद पोखरेलकै सक्रियतामा तिलगंगा आँखा उपचार कार्यक्रम पनि सुरु भयो । यतिबेला उनका अति विश्वासपात्र चिकित्सक डा. सन्दुक रुईतले तिलगंगाको कमान सम्हालेका छन् । उनी अत्यधिक खुशी छन्, डा. रुईतले तिलगंगा आँखा प्रतिष्ठानलाई यो उचाइमा पुर्‍याएकोमा । 

प्रा.डा. पोखरेल भन्छन्, “आज पनि आँखाका डाक्टरहरुको आवश्यकता छ । आज अन्य रोगका कारण आँखाका रोगी बढिरहेका छन् । सुगर, प्रेसरले आँखालाई असर पु¥याइरहेको छ । त्यसैले रेटिनालगायत अन्य विषयमा आँखाका डाक्टर धेरै चाहिएको छ । त्यसैले यतातिर सरोकारवालाहरुले सोच्ने बेला भएको छ ।”