काठमाडौं । कञ्चनपुरको भीमदत्तनगर–२ कि १३ वर्षीया किशोरी निर्मला पन्तको बलात्कारपछि हत्या भएको बिहीबार छ महिना पूरा भएको छ । तर हत्याराको अझै पहिचान हुन सकेको छैन । गत साउन १० मा साथीको घरमा निस्किएकी निर्मला साउन ११ गते उखुबारीमा मृत अवस्थामा फेला परेकी थिइन् । 

साउन १० मै निर्मला अबेरसम्म घर नफर्किएपछि आमा दुर्गादेवी पन्तले प्रहरीलाई खबर गरेपनि प्रहरीले भोलि खोजौँला भन्दै टारेको थियो ।

गृह मन्त्रालयदेखि प्रहरीका भिन्नाभिन्नै टोलीले घटनाको अनुसन्धान र अध्ययन गरेपनि बलात्कार र हत्यामा संलग्नको पहिचान भने हुन सकेन । हत्याकाण्डको ६ महिना बितिसक्दा पनि नतिजाकै पर्खाइ छ । निर्मलाको शव भेटिएपछि पछिल्लो ६ महिनामा के–के भयो त ?

दिलिप पहिलो अभियुक्त
माघ ११ गते निर्मलाको शव भेटिएपछि स्थानीय प्रदर्शनमा उत्रिए । स्थानीयले निर्मला हत्या अनुसन्धान केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरो (सीआईबी) बाट हुनुपर्ने माग अघि सारे । केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरो (सीआईबी) ले डीएसपी अंगुर जिसीको नेतृत्वमा टोली कञ्चनपुर पठायो । साउन १३ गते कञ्चनपुर पुगेको सीआईबीको टोलीले घटनाको अनुसन्धान सुरु गर्यो । त्यो बीचमा कयौं शंकास्पदसँग सोधपुछदेखि डीएनए विकासका लागि नमुना काठमाडौं पठायो । 

झण्डै एक महिनाको अनुसन्धानपछि सीआईबी र कञ्चनपुर प्रहरीले भदौ ४ गते भीमदत्तनगर–१९ बागफाँटाका ४१ वर्षीय दिलिप विष्टलाई मुख्य अभियुक्तको रुपमा सार्वजनिक गर्यो । दिलिपलाई मुख्य अभियुक्तको रुपमा सार्वजनिक गरेपछि स्थानीयको आन्दोलन चर्कियो । प्रहरीले मुख्य अभियुक्तलाई लुकाउन खोजेको आरोप लाग्यो । आन्दोलन उग्र बन्दै गएपछि भदौ ८ गते प्रहरीले गोली चलायो । गोली प्रहारबाट स्थानीय शनि खुनाको ज्यान नै गयो भने अर्जुन भण्डारा अझै अचेत अवस्थामा उपचाररत छन् । दिलिपको डीएनए म्याच नभएपनि थुनामुक्त भए । 

गृहको छानबिन समिति गठन
आन्दोलन चर्किँदै गएपछि घटनाको छानबिन गर्न सरकारले गत भदौ ७ गते  गृह मन्त्रालयका सह–सचिव हरिप्रसाद मैनालीको संयोजकत्वमा ५ सदस्यीय छानबिन समिति गठन गर्यो । समितिले असोज ९ गते गृहमन्त्री रामबहादुर थापालाई  घटनाबारेको प्रतिवेदन पेश गरेको थियो । प्रतिवेदनले प्रहरी अधिकारीबाट छानबिनका क्रममा गम्भीर त्रुटि र लापरबाही भएको निष्कर्ष निकाल्दै उनीहरुमाथि विभागीय कारवाहीको सिफारिस गर्यो ।

प्रहरीलाई हराएको बेला जानकारी हुँदा पनि घटनास्थल नजानु, घटनास्थलको संरक्षण नगर्नु, प्रमाण नष्ट गर्नु लगायतका आरोप समितिले लगाएपनि हत्यारा को हो भन्ने पहिचान भने गर्न सकेन । 

समितिकै सिफारिसका आधारमा अनुसन्धानमा जोडिएका प्रहरी अधिकारी कारबाहीमा परे भने तत्कालीन कञ्चनपुरका एसपी दिल्लीराज विष्ट र इन्स्पेक्टर जगदिश भट्ट बर्खास्तीमै परे । यो बीचमा प्रहरी अधिकारीमाथिनै अनुसन्धान गर्न भदौमै एसएसपी उत्तम सुवेदी नेतृत्वमा समिति गठन गरिएको थियो । 

पछि त्यही समितिको आकार बढाउँदै एआईजी धिरु बस्न्यातको नेतृत्वमा समिति गठन भयो । त्यो समितिले पनि प्रहरी प्रधान कार्यालयमा प्रतिवेदन बुझाइसकेको छ । 

प्रदीप र विशाल पक्राउ
भदौमा दिलिपलाई मुख्य अभियुक्तको रुपमा सार्वजनिक गरेको प्रहरीले मंसिर २० गते काठमाडौंबाट प्रदीप रावल र कञ्चनपुरबाट २१ गते विशाल चौधरीलाई पक्राउ गर्यो । उनीहरु दुवैलाई सीआईबीले काठमाडौंस्थित आफ्नै हिरासत कक्षमा राखेर अनुसन्धान गर्यो । प्रहरी अधिकारीले विशाल र प्रदीपले नै निर्मलाको बलात्कारपछि हत्या गरेको दाबी गरेका थिए । प्रदीप र विशालको डीएनए प्रहरीको विधि विज्ञान प्रयोगशाला र नास्टमा परीक्षण गरिएको थियो ।  तर उनीहरुको पनि डीएनए ‘भेजिनल स्वाब’ सँग नमिलेपछि छाडियो । दिलिपअघि प्रहरीले स्थानीय चक्र बडुलाई समेत पक्राउ गरेको थियो । उनको पनि डीएनए म्याच नभएपछि छाडिएको थियो । 

९ हजार ‘कलडिटेल’ देखि ‘पेचकस’ समूहसम्मको खोजी

केन्द्रमा अपराध अनुसन्धान विभाग, केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरो, जिल्लामा सीआईबी, प्रदेश प्रहरी र जिल्ला प्रहरी कार्यालय कञ्चनपुरको टोलीले घटनाको अनुसन्धान गरिरहेको छ ।  सुरुवाती चरणमा तत्कालीन प्रहरी नेतृत्व र समूहबाट अनुसन्धानमा भएको कमजोरीका कारण अनुसन्धानमा जटिलता थपिएको अनुसन्धान अधिकृतहरुको दाबी छ । 

तर तत्कालीन समयमा अनुसन्धानमा संलग्न प्रहरी अधिकृत भने कुनै कमजोरी नभएको दाबी गर्दै आएका छन् ।  यो बीचमा प्रहरीले अनुसन्धानका क्रममा ९ हजार बढी ‘कलडिटेल’ हेरेको छ । स्रोतका शंकास्पद ९ हजार सिमकार्डको ‘सीडीआर एनालाइसिस’ गरिएको हो । ५०० जनासँग सामान्य सोधपुछ मात्र गरिएको छ भने १ सय ५० जनाको कागज गरिएको छ । शंकास्पद फेसबुक, इमो, भाइबरमाथि अनुसन्धान गरिएको छ । प्रहरी स्रोतका अनुसार आपराधिक कार्यमा संलग्न रहँदै आएको स्थानीय गुण्डाहरुको समूह ‘पेचकस’ लाई

विशेष निगरानीमा राखेर अनुसन्धान अगाडि बढाएको छ । ‘पेचकस समूह’ मा ४ जना छन् । ३ जना चन्द थरका र एकजना पाल थरका युवा ‘पेचकस’ समूहमा रहेको प्रहरी निष्कर्ष छ । उनीहरु निर्मलाको शव भेटिएको स्थान, खोला किनारलगायतका क्षेत्रमा विभिन्न समयमा लागुऔषध सेवन गर्ने गरेको पाइएको छ । योबाहेक प्रहरीले अन्य शंकास्पदलाई पनि निगरानीमा राखेको बताउँदै आएको छ । 

अनुसन्धान जारी छ – प्रहरी प्रवक्ता
प्रहरी प्रवक्ता एसएसपी उत्तमराज सुवेदी अनुसन्धान जारी रहेको बताउँछन् । ‘‘हामी सुक्ष्म अनुसन्धानमै छौं । प्रमाणमुखी अनुसन्धानमा जुटेका छौं । ढिलोचाँडो नतिजा अवश्य आउँछ,’’ एसएसपी सुवेदीले भने ।  प्रहरीले पछिल्लो समय पनि शंकास्पदको डीएनए परीक्षणका लागि नमुना संकलन, सोधपुछलगायतकै काम गर्दै आएको छ । 

सादा पोशाकका प्रहरी परिचालन गरिएको र प्रविधिको पनि प्रयोग गरिएको प्रहरी अधिकारी बताउँछन् । प्रहरीले अनुसन्धानमा परिवारकै सहयोग नभएको अप्रत्यक्ष रुपमा बताउँदै आएको छ । प्रहरीले गोप्य रुपमा छिमेकी र आफन्तमाथि पनि अनुसन्धान गरिरहेको छ ।

‘‘अनुसन्धानमा कतिपय कानुनी र प्राविधिक जटिलता पनि छन् । प्रमाणको अभावमा त्यसै समात्न सकिने अवस्था छैन । स्थानीयको पनि जति आवश्यक पर्छ त्यति सकारात्मक सहयोग पाइएन । तर पहिलेको तुलनामा भने स्थानीयको सहयोग केही मात्रामा छ,’’ एक प्रहरी अधिकारीले भने । 

प्रहरीले पछिल्लो समयको अनुसन्धानलाई ‘मौन’ अनुसन्धानको रुपमा लिएको छ । 

निर्मलाको परिवारमै कलह
पछिल्लो समय निर्मलाको परिवारभित्रै किचलो देखिन्छ । आन्तरिक रुपमा रहेको किचलो २ साताअघि सकडमै देखियो । निर्मलाको बुबा यज्ञराज पन्तले आफूले भनेको नमाने र राहत रकम बुझे आत्महत्या गर्ने चेतावनी निर्मली आमा दुर्गादेवीलाई दिए ।  यज्ञराजले आफूलाई हातपात समेत गरेको दुर्गाले बताइन् । निर्मलाको परिवारलाई केन्द्र सरकारले १० लाख, प्रदेश सरकारले ५ लाख र भीमदत्त नगरपालिकाले ३ राहत राहत रकम सहयोग गर्ने घोषणा गरेका थिए ।

उनीहरुले हालसम्म राहत बुझेका छैनन् । यज्ञराजले कान्छी श्रीमतीको रुपमा लक्ष्मी भट्टलाई भित्र्याएपछि १२ वर्षदेखि छुट्टै घरमा बस्दै आएका थिए । मजदुरी गरेर दुर्गाले छोरीहरुको व्यवस्थापन गर्दै आएकी थिइन् । राहतकै रकम बाँडफाँटको विषयमा अहिले निर्मलाको परिवारमा विवाद चुलिएको हो । 

परिवारको आन्तरिक विवादको पछाडि अधिकारकर्मी भनिएकाहरुको भूमिका भएको चर्चा छ । आन्तरिक पारिवारिक विवाद सडकमै पोखिएपछि निर्मलाको न्यायको संघर्ष कमजोर हुँदै गएको अडकल पनि गर्न थालिएको छ ।  गत भदौ २५ गतेबाट निर्मलाकी कान्छी आमा लक्ष्मी र यज्ञराज २४ घण्टे धर्नामा छन् । राति पनि यज्ञराज र लक्ष्मी धर्नामा हुन्छन् भने निर्मलाकी आमा दुर्गादेवी घरमा जान्छिन् ।

प्रहरी पनि अनुसन्धानमा आमाको सकारात्मक भूमिका भएपनि बाबुको सहयोग भने नपाएको गुनासो गर्दै आएको छ । २ साताअघि मात्रै प्रहरीले निर्मलाको डीएनए म्याच गर्न आमाबुबाको रगतको नमुना माग्दा आमा दुर्गादेवीले मात्रै दिएकी थिइन् भने बाबुले प्रहरीले हालसम्म क–कसको डीएनए परिक्षण गरियो सबै जानकारी आफूलाई दिनुपर्ने बताएका थिए । 

महिलाका गुटैगुट
निर्मलाको न्यायका लागि भन्दै नागरिक समाजदेखि महिला अधिकारकर्मी, संघ–संस्था सक्रिय छन् । न्यायका लागि संघर्षरत महिला समूह नै एक अर्काकालाई आरोप लगाउनमै व्यस्त देखिन्छन् । न्यायका लागि भन्दै हेलन श्रेष्ठ नेतृत्वको समितिले आन्दोलन सुरु गर्यो । आन्दोलन चर्कँदै गएपछि आन्दोलनमा अधिकारकर्मी शारदा चन्द पनि सहभागी भइन् । त्यतिबेला अधिकारकर्मी माया नेगी, निर्मला भट्ट, लक्ष्मी मल्ललगायतको समूह चन्दसँगै जोडियो । 

यो समूहमा फाटो आयो । माया नेगी लगायतले त्यो समूह छाडे । शारदा चन्द नेतृत्वको समिति र हेलन श्रेष्ठ नेतृत्वको समितिले कञ्चनपुरमा छुट्टाछुट्टै आन्दोलन गर्नुपर्ने स्थिति आएपछि नागरिक समाजले आन्दोलनको अगुवाई गर्यो । त्यो बीचमा श्रेष्ठ नेतृत्वको समितिले निर्मलाको न्यायका लागि केही महिला अधिकारकर्मीले डलरको खेती गर्न खोजेको आरोप लगाउँदै विज्ञप्ती जारी गर्यो । अहिले माया नेगी र मिना भण्डारीहरुको छुट्टै समूह छ । निर्मलाकै न्यायका लागि भन्दै सावित्री सुवेदी काठमाडौंबाट कञ्चनपुर पुगिन् । उनले वम दिदीबहिनी वविता र रोशनीलाई काठमाडौं ल्याइन् ।

निर्मला हत्याको विषयलाई लिएर प्रतिपक्षी कांग्रेसले राजनीति गरेको स्थानीय सत्तारुढ दलका नेता कार्यकर्ताको आरोप छ भने कांग्रेसले भने ठूलै अपराधी जोगाउन सरकार लागेको आरोप लगाउँदै आएको छ । कांग्रेसले त निर्मला हत्याको स्थलगत अनुसन्धान गर्नका लागि केन्द्रीय सदस्य बीरबहादुर बलायर र दिलेन्द्रप्रसाद बडुलाई खटाएको थियो । उनीहरुले स्थलगत अध्ययनपछि पार्टीलाई प्रतिवेदनसमेत बुझाएका थिए । 

डीएनए परीक्षण नै शंकाको घेरामा
प्रहरीको भनाइलाई आधार मान्ने हो भने हालसम्म पक्राउ परेका दिलिप, प्रदीप, विशाल र चक्रले आफूले नै निर्मलाको बलात्कारपछि हत्या गरेको साविती बयान दिएका थिए ।  उनीहरुले अभियोग स्वीकार त गरे तर निर्मलाको शरीरबाट निकालिएको ‘भेजिनल स्वाब’ सँग डीएनए मेल खाएन । प्रश्न उठ्छ– अपराध स्वीकार गर्नेको डीएनए किन मिल्दैन ? निर्मला हत्या प्रकरणमा सकसमा रहेको प्रहरीभित्र पछिल्लो समय डीएनएबारे फरक–फरक तर व्यक्तिगत धारणा चर्चामा छन् ।

प्रहरी प्रवक्ता एसएसपी उत्तमराज सुवेदी अभियुक्तको डीएनए नै अन्तिम कुरा नभएको दाबी गर्छन् । ‘‘घटनासँग मिल्ने अन्य प्रमाणका आधारमा पनि अनुसन्धान अगाडि बढ्छ । डीएनए नै सबै कुरा भने होइन,’’ सुवेदीले भने । निर्मलाको शरीरबाट निकालिएको ‘स्वाब’ बाट डीएनए परीक्षणका लागि प्रहरीको केन्द्रीय विधिविज्ञान प्रयोगशालामा भएको थियो । जसबाट निर्मलाको बलात्कार एकजनाबाट मात्रै भएको देखिन्छ । तर राष्ट्रिय विधिविज्ञान प्रयोशाला नाष्टका डीएनए विज्ञ जीवन रिजाल डीएनए नै अचूक प्रमाण भएको दाबी गर्छन् ।
उनले भने, ‘‘डीएनए विज्ञानबाट पुष्टि भएको कुरा हो । विज्ञानलाई मान्दिनँ भन्न पाइन्नँ ।’’ 

निर्मलाको योनीबाट महाकाली अञ्चल अस्पतालका चिकित्सकको टोलीले ‘भेजिनल स्वाब’ झिकेको थियो । त्यही संकलित स्वाबलाई प्रहरीले काठमाडौंस्थित आफ्नो ल्याबमा पठाएको थियो ।  निर्मलाको शरीरबाट स्वाब संकलन र परीक्षणमा चिकित्सक र प्रहरीको विधिविज्ञान प्रयोगशालामा केही कमजोरी त भएन कि भन्ने चर्चा पनि प्रहरीभित्रै छ । 

कतिपय अवस्थामा मानवीय त्रुटिका कारण पनि डीएनएको रिपोर्ट नमिल्न सक्ने तर त्यसलाई पटक–पटक परीक्षण गर्नुुपर्ने विज्ञको सुझाव छ ।

‘भेजिनल स्वाब’ परीक्षण गरिएको ‘इलोक्ट्रोफेरोग्राम’ आवश्यक परेको अवस्थामा अन्य स्वतन्त्र प्रयोगशालामा पनि पठाउनुपर्ने अवस्था रहेको विज्ञको सुझाव छ ।  ‘‘यो घटना संवेदनशील छ । यस्तो बेला प्रहरी र सरोकारवाला निकाय ‘इलोक्ट्रोफेरोग्राम’ चेकजाँचका लागि अन्य निकायमा पठाउन तयार हुनुपर्छ । नत्र सरकारले विज्ञ समूह गठन गरेर यसको निक्र्योल गर्न पनि सक्छ,’’ एक प्रहरी अधिकृत भन्छन् ।