जलवायु परिवर्तनको विश्वव्यापी समस्याबाट नेपाली पनि आक्रान्त हुन थालेका छन् । वातावरणीय ह्रासमा नेपालीको भूमिका भन्दा बढी नै मूल्य नेपालीले चुक्ता गर्नु परेको छ । यसैले होला नेपालमा पनि वातावरणीय ह्रासप्रति चिन्ता पनि व्यक्त हुन थालेको छ । यद्यपि, यस्तो चिन्ता प्रकट गर्न पनि विदेशी सहयोग र उत्प्रेरणाको भूमिका अहिलेसम्म निर्णायक रहिआएको छ । यहीक्रममा सिन्धुपाल्चोकको गुफाडा“डामा जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख, उपप्रमुखहरूको सहभागितामा राष्ट्रिय जलवायु सम्मेलन आयोजना गरिएको छ । सम्मेलन मूलतः जलवायु परिवर्तन र त्यसबाट परेको असरका सम्बन्धमा केन्द्रित रह्यो । सम्मेलन आयोजकबाहेक अरूले घोषणापत्र जारी हुनुमात्रैलाई उपलब्धि मान्न पक्कै सक्तैनन् । जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख, उपप्रमुखको वातावरणका सम्बन्धमा दृष्टिकोण स्पष्ट बनाउन सक्यो र स्थानीय तहमै सही त्यसको प्रभाव पर्न गयो भने सम्मेलन सफल भएको मान्न सकिन्छ । 

नेपालका सन्दर्भमा जलवायु परिवर्तनको असर त हिउँ पग्लने, नदी र तालका पानी सुक्ने, लालीगुराँस बेलै नहुँदै फुल्नेसम्म देखिन थालेको छ । तर, नेपालले चाहँदैमा विश्वव्यापी वातावरणीय ह्रास कम गर्न खासै योगदान गर्न सक्तैन । यसैले विश्वस्तरमा कार्यसूची र नारा नेपालका लागि कति सान्दर्भिक हुन्छ भन्ने विषयमा ध्यान दिएरमात्र कार्यक्रम तर्जुमा गर्नु जरुरी हुन्छ । अहिले अपनाइएको विकास ढाँचा र समृद्धि सपना भने वातावरण मैत्री देखिँदैन । चुरेको दोहन रोक्न नखोज्ने तर तराईमा पानीको स्रोत सुकेकोमा जलवायु परिवर्तनलाई दोष दिएर ‘पानीमाथि ओभानो’ हुने प्रवृत्ति रहुन्जेल वातावरणका विषयमा जति ठूलो कार्यक्रम गरे पनि उपलब्धिहीन हुनेछ । भूकम्पले पनि नसुकाएको रानीपोखरीको पानी सुकाएर तमासा देखाउने सरकारले वातावरणको चिन्ता गरेको देखाउनु पाखण्डमात्र हुन्छ ।

यथार्थमा अहिलेको वातावरणीय ह्रासको समस्या गरिबीले नभएर मूलतः धनीहरूको उपभोक्तावादले निम्त्याएको हो । विकसित भनिएका मुलुकका उपभोक्ताको जीवनशैलीमा परिवर्तन हुने हो भने वातावरणमाथिको चाप कम गर्न सकिन्छ । पृथ्वीलाई औद्योगिकक्रान्ति भन्दा पहिलेजस्तै स्वस्थ र स्वच्छ बनाउन त सायद सम्भव छैन तर पश्चिमी मुलुकहरूले चाहने हो भने अहिलेको अवस्थामा धेरै सुधार हुनसक्छ भन्ने पुष्टि भइसकेको छ । पृथ्वीलाई अहिलेको अवस्थासम्म पुग्नेगरी वातावरण बिगार्ने पश्चिमी मुलुकहरूले अहिले आफ्नो देशमा दिगो विकासको अवधारणा अपनाएका छन् र प्राकृतिक स्रोतको संरक्षणलाई प्राथमिकता दिएका छन् । तर, नेपालमा भने शासकहरूले वातावरण संरक्षणको नारा दिने र बिगार्ने कामलाई प्राथमिकता दिने गरेका छन् । वातावरणप्रति चिन्ता प्रकट हुन थालेको बितेको ३ दशकमा नेपालका सहरमात्र हैन गाउँमा समेत वातावरण बिगार्ने काम धेरै भएको छ । राज्यले नीतिगतरूपमै उपभोक्तावादलाई प्रोत्साहित गरेको छ । उपभोक्तावादलाई पछ्याएर वातावरणको संरक्षण कसरी हुन्छ ? विकास भनेको ज्यानमारा सडक  ‘ भ्यु टावर’ ठान्ने मानसिकता नै त हो बाटो खन्ने नाममा सधैँका लागि वन र वातावरण विनाश गर्न नहिचकिचाउने । काठमाडौंका गल्ली, चोक, बहाल र हिटीहरू मासेर अपार्टमेन्ट बनाउने हठका पछाडि कमिसनको लोभमात्र हैन वातावरणप्रतिको द्रोह पनि हो । यसैले अहिले नेपालमा देखाइएको चिन्ता वास्तवमा पाखण्डमात्रै हो ।

काठमाडौंमा होस् वा दुर्गम कुनै गाउँमा वातावरण बिगार्ने काम बेग्लाबेग्लै प्रकृतिको भए पनि बिगार्नेहरूको सोच र प्रवृत्ति एउटै हो । संसारकै प्रमुख प्रदूषकमध्येका दुई ठूला मुलुक चीन र भारतको बीचमा रहेका नेपाललाई जलवायु परिवर्तनको प्रतिकूल प्रभाव  यथार्थमा ‘नखाएको विष लागेको’ हो । अन्तर्राष्ट्रिय कारणले भइरहेको जलवायु परिवर्तनको प्रभाव रोक्न नेपालले जति नै प्रयास गरे पनि सक्तैन । यसैले ठूला विषयहरू अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा उठाउँदै जानुपर्छ तर जनजीवनमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने क्रियाकलाप कम गर्न ध्यान दिनुपर्छ । शासकहरूको इच्छाशक्ति बलियो हुने हो भने देशको वातावरण जोगाउन धेरै काम गर्न सकिन्छ । वन जोगाउने वा बनाउने हो भने पानीको स्रोत जोगिन्छ र पहिरो रोक्न सकिन्छ । गुराँस फूल्ने समय पहिलेकै याममा फर्काउन नसकिएला तर ठूला नदीहरूको जलाधार संरक्षण गर्ने हो भने बाढीको विनाश कम गर्न सकिन्छ । हिउँ पग्लने गति, मात्रा र समय नियन्त्रण गर्न नसके पनि नेपालले आफ्नै प्रयासमा स्थानीय पानीका मूलहरू जोगाउन त सकिन्थ्यो । सबैभन्दा बढी त उपभोक्तावादी जीवनशैलीलाई नीतिगतरूपमै निरुत्साहित गर्न सके विकास दिगो बनाउन सकिन्छ । सम्मेलनका सहभागीले फर्केर गएपछि ‘भ्यु टावरे’ विकास रोक्न र सडकहरू वातावरणमैत्री बनाउन लगाउन सके भने सम्मेलनले नेपालीमात्र हैन विश्वकै हितका ठूलो योगदान गरेको सिद्ध हुनेछ ।