अठ्ठाइस वर्ष भयो नारायणगोपाल (१९९६–२०४७) को इहलीला समाप्त भएको । यसबीचमा नारायणगोपालका बारेमा थुप्रै लेख लेखिए । सकारात्मक नकारात्मक टिप्पणी, आलोचना वा चर्चा परिचर्चा पनि भइरहे । कुनै पनि व्यक्तिको सबल र दुर्बल दुवै पाटो हुन्छ । यस अर्थमा नारायणगोपाल मात्र अपवाद हुने कुरै आउँदैन । कतिपय लेखकले आफ्ना पुस्तकादिमा लघु टिप्पणी पनि गरेको पाइयो । नारायगोपाल तुच्छ र आफू महान् भएको उल्लेख पनि गरेका छन् कतिपयले । तर, नारायणगोपालको कीर्ति, कृति वा सुकर्म सिर्जनादिले ती दुर्बल, दुरुह अनि दारुण आलोचना सर्लक्कै छिमली दिएको देखिन्छ ।  

कतिपयले नारायणगोपाललाई दानव त कतिपयले देवकै दर्जामा हेर्ने वा राख्ने गरेका छन् । कतिपयले रक्स्याहा, मत्थु वा दुव्र्यसनी ठानेका छन् । र उनको असली सिर्जनशील ब्यक्तित्व ओझेलमा पर्ने वा पार्ने प्रयास गरिएको छ । उनलाई जस्तै प्रसिद्ध कवि गीतकार हरिभक्त कटुवाललाई पनि ‘बोन्साइ’ बनाउने प्रयास गरिएको देखिन्छ । त्यसप्रकारका आलोचना प्रतिभा र सिर्जनाले उनलाई जित्न नसक्ने हुलको कुत्सित चालमात्र थियो । हिजोआजका नवसुरकर्मीहरू नारायणगोपाल हुने वा उनलाई उछिन्ने होडमा तल्लीन अनि लालायित छन् । तथ्याङ्क सङ्कलन गर्ने हो भने नारायणगोपाल नेपाली सङ्गीतका धरोहर र धराहरा भएर उठिसकेका छन् ।

वि.सं. २०१२ साल अघिसम्म नेपालका सङ्गीतकर्मीले गीत रेकर्ड गर्न कलकत्ता वा बम्बै जानुपर्ने वाध्यता थियो । सेतुराम, मेलवादेवी, मित्रसेन वा उस्ताद साहिँला, धर्मराज थापा, नातिकाजी, शिवशङ्कर, पुष्प नेपाली, बच्चुकैलाश, प्रेमध्वज, तारादेवी, कृष्णमान डंगोल, अम्बर गुरुङ आदिका पहिलो चरणका नेपाली गीत गायनका रेकर्डहरू भारतीय भूमिमै बनेर आएका हुन् । त्यही कारण उसबेलाका गीति रेकर्डमा बाजा र वादनशैली कलकत्ता र बम्बैया शैली संयोजनमा आए । ती सङ्गीत रेकर्डका केन्द्रहरू दोस्रो विश्वयुद्धलगत्तै खुलेका थिए । भारतमा इस्ट इन्डिया कम्पनीको व्यापार प्रवद्र्धन र प्रशासन थालिएसँगै नेपाली गीत सङ्गीतमा त्यसको प्रभाव अनि परिवर्तन देखापर्छ । त्यसताका सङ्गीतकार तथा सङ्गीत योजक भी बल्सरा चर्चित थिए । 

नारायणगोपालकै हकमा भन्ने हो भने उनी विसं २०१६ सालदेखि गायनमा देखा परेका हुन् । खासमा भन्ने हो भने नारायणगोपाललाई विभिन्न कोणबाट हेरिनु जरुरी छ । नारायणगोपाल एक व्यक्तिमा धेरै वटा व्यक्तित्व पाइन्छ । प्रतिभा, सिर्जना, दृष्टिकोण र सामथ्र्य सबैसँग हुने कुरा होइन । तर, उनीसँग यी सबै सबलरूपमा थिए । 

नाराययणगोपाल बौद्धिक व्यक्तित्व, मिलनसार र प्रज्ञानी थिए । यसको एउटै प्रमाण हो, ‘बागीना’ (२०३०–२०३५) पत्रिकाको प्रकाशन । विद्वानादिसँग पनि उनको सघन संंगत थियो । त्यसैले उनले ‘बागीना’ त्रैमासिक पत्रिकाको सम्पादन प्रकाशन गरेका थिए । अनुज कलाकर्मीहरूलाई प्रेरणा दिँदै व्यावहारिकरूपमा सरल संगत गर्नु । हरेक नवीन कृति सिर्जनासँग ताजगीपूर्ण जानकारीमा रहनु उनको स्वभाव थियो । त्यो पुस्तक होस् वा साङ्गीतिक कृति अनि देशको होस् या विश्व परिवेशको । उनको दृष्टि सर्वत्र पुगेको थियो । 

नेपाली गायनको गोरेटोमा उनले पहिलो पाइला राममान तृषितको रचना र प्रेम माणिकको सङ्गीतबाट राखेका थिए । नारायणगोपालको उल्लेख्य साङ्गीतिक कृति ‘द ब्लु नोट्स’ पनि हो ।  

‘मलाई नसोध कहाँ दुख्छ घाउ, म जे छु ठीकै छु बिथोल्न नआऊ’ 

नारायणगोपाल मिथक बनेका छन् यसबेला । उनका साङ्गीतिक कृति, सुकीर्तिहरू नेपाली जनमनमा ऋचाझैं अभिलिखित छन् । जसले नेपाली सङ्गीत जगतलाई निर्देशक सिद्धान्तजस्तै मार्ग निर्देश गरिरहको छ । यस अवधिमा नेपाली सङ्गीतका कतिपय प्रशंसकहरू वा उनको गायकी शैलीलाई अवलम्बन गर्नेहरू पनि स्थापित गायक बनिसकेका छन् । यसो हुनुमा सुरकर्मी नारायणगोपाल प्रभावशाली सङ्गीतकर्मी थिए भन्ने नै हो । यसले ‘नारायणगोपाल स्कुल अफ थट्स’ पनि स्थापित गरेको देखिन्छ । 

‘मेरो गीत म उभेको धुलोले सुनोस्, मेरो गीत यहीँको चुपचापले सुनोस्’ 

नेपाली सङ्गीतका साधक नारायणगोपालको योगदान अतुलनीय रहिआएको छ । उनले के आधुनिक, के लोकगीत वा के देशभक्ति गीत सबै किसिमका गीतहरू गाएका छन् भने ती सबै चर्चित पनि भएका छन् । देशभक्तिले ओतप्रोत भएका थोरै गीत हुन् वा नेपाली चलचित्रका गीतहरू ती सबै चर्चित, लोकप्रिय र प्रसिद्ध बनेका छन् । पाश्र्वगायनमा पनि उनी उत्तिकै चर्चित र स्थापित बन्न सकेका छन् । यसो हुनुमा स्वरमाधुर्य मिठास, शब्द उच्चारण र ओजपूर्ण आवाज नै हो । जसको ओजनदार आवाज रहन्छ, त्यसको प्रभाव र आकर्षण पनि हुन्छ । सङ्गीतकर्मी नारायणगोपालसँग ती सबै गायकी गरगहनादि थिए र त्यसको प्रभाव वा जनआकर्षण नेपाली जनमनमा रहन गयो । उनले गाएका प्रायः सबै गीतहरू प्रसिद्ध र चर्चित छन् । 

‘दुईटा फूल देउरालीमा सँगै राख्यौँ जस्तो लाग्छ, कतै टाढा जाँदाखेरी सँगै हिँड्यौ जस्तो लाग्छ’

प्रसिद्ध सुरकर्मी नारायणगोपालले आफ्नो गायन यात्रामा गीतकारभन्दा गीत छनोट गरेको पाइन्छ । सङ्गीतकारभन्दा नवीन सङ्गीत रचना उनको रोजाइमा परेको देखिन्छ । उनी शास्त्रीय साङ्गीतिक घरानाबाट उठेका थिए । उनीमात्र होइनन् उनका सहोदर भाइहरू गायक हेमगोपाल, रामगोपाल आदि पनि सुरकर्मी हुन् । यतिबेला दुवै भाइहरू ओझेलमा परेका छन् । ठूलो रुखमुनिका साना बोटबुट्यानादि झैँ भएका छन् । उनका बुबा र पितामह पनि शास्त्रीय सङ्गीतका धुरन्धर साधक थिए । यस अर्थमा पनि नारायणगोपाल वंशानुगत साङ्गीतिक रगत सञ्चरण भएका गायक मानिन्छन् । 

‘‘सधैँ म हाँसे तिमीलाई रुवाइ, आज सारा खुसी दिन म चाहन्छु’ 

सङ्गीत साधक नारायणगोपाल सरल अनि अलिअलि रौसे पनि थिए । उनी मुडी पनि थिए । वाग विहार, वन उपवनादि अवलोकन गर्न उनलाई खुबै मन पथ्र्याे । उनी प्रकृति प्रेमी थिए । सुन्दर पार्क वा बगैँचा अर्थात् फूलबारीका सौखिन थिए उनी । पार्टी पिकनिक वा साथी सङ्गतीसँग घुम्नडुल्न र रचनात्मक काममा लाग्न उनी लालायित हुन्थे । 

‘मैले गाएको गीतमा तिम्रै रसिलो प्यार छ’

शक्ति वा सत्ताका ताबेदार अथवा पिछलग्गु थिएनन् । जनसाधारणको मनोविज्ञान बुझेका उनी चाकरीमा भन्दा श्रमशालीनतामा विश्वास राख्थे । सर्जनामा विश्वास थियो उनको । विभेदका बिरोधी, समानताका समर्थक थिए उनी । त्यसैले उनको जीवनशैली सामान्य थियो । सरल, सहज र आकर्षक थियो । त्यसैले उनी सफल थिए । नेपाली समाजको धरातलीय अवस्थाको ज्ञान थियो उनीसँग । समाजसँगै नेपाली लोकसंस्कृतिको पनि भरपुर जानकारी थियो । त्यही कारण उनले लोकशैलीका वा शब्दले भरिएका गीतहरू लोकका लागि गाएका हुन् । र, लोकले सुने,

‘सिरीमा सिरी नि कान्छी बतासै चल्यो’

सुरकर्मी नारायणगोपाल शास्त्रीय कुशल तबलावादक पनि थिए । पाश्चात्य सङ्गीतको ज्ञान पनि उनीसँग भरपुर थियो । सोह्रौं शताब्दीको पश्चिमा सङ्गीतकार तथा प्रसिद्ध गायकादिको यथेष्ट जानकारी उनीसँग थियो । पूर्वीय शास्त्रीय र पाश्चात्य हर्मोनाइजेसन वा प्रोग्रेसन आदिको विशेष ज्ञान उनीसँग रहेको थियो । यसैले उनको गहन संगत विशिष्ट सङ्गीतकर्मी गोपाल योञ्जनसँग हुन पुगेको हो । गोपालद्वयको साङ्गीतिक साइनो सेतुले नै नेपाली सङ्गीत रचना वा सिर्जनालाई विशेष उचाइ दिलाएको हो । गोपालद्वय सिर्जित सङ्गीतकृति नेपाली जनमन वा मनमन्दिर गाढा अनि अमिट भएर रहनुको तात्पर्य पनि यही हो । नेपाल र नेपाली सङ्गीतको रूप, स्वरूप अनि शैली, गन्तव्य परिवर्तन भइसकेको छ । यस अवस्थामा पनि नारायणगोपाल नेपाली जनमनका ध्वजा धरोहर बनेका छन् । 

‘सम्हाल घुम्टोहरू सजाऊ केशहरू म आएँ आँधी बोकेर सम्हाल डेगहरू’  

bulumukarung@gmail.com