site stats
बाह्रखरी :: Baahrakhari
ब्लग
Nabil BankNabil Bank
Sarbottam CementSarbottam Cement
Ghorahi CementGhorahi Cement
भोलाजीसँगको सम्झना र सम्बन्ध

भोलाजी र मेरो भेट विसं २०५८ तिर ‘सेभ द चिल्ड्रेन’मा भएको हो । त्यतिबेला ‘प्रो पब्लिक’ छाडेर म भर्खरै सेभ द चिल्ड्रेन, युकेमा बालन्यायसम्बन्धी कार्यक्रम हेर्ने गरी प्रवेश गरेको थिएँ । भोलाजी हरेक प्रश्नको सहज र पूर्ण विश्वासका साथ उत्तर दिन सक्नुहुन्थ्यो । मलाई सम्झना छ – कुनै बैठकपछि मैले बालअधिकारका बारेमा सोध्दा भोलाजीले बालअधिकारलाई त्रिकोण र चर्तुभुज बनाएर मलाई बताउनु भएको थियो । विश्वविद्यालयमा कानुनको अध्ययन पनि त्यति सहजताका साथ हुँदैनथ्यो । हाम्रो शिक्षा सरल रूपमा सिकाउनेतर्फ हैन जटिल विश्लेषणतर्फ उन्मुख जो हुन्छ । सेभ द चिल्डे«न, नर्वेमा युकेको कार्यक्रम र कर्मचारी समाहित भएपछि मैले भोलाजीसँग प्रत्यक्ष काम गरेँ । त्यस बेला सेभ द चिल्ड्रेनको बालन्याय कार्यक्रम साँगुरिएको थियो र हामी द्वन्द्व प्रभावित बालबालिका बचाउ एवं संरक्षण अभियानमा लागेका थियौँ । सिविन नेपाललगायत अन्य साझेदार संस्थासँग मिलेर बालबालिका शान्ति क्षेत्र अभियानको सुरु त्यसै बेला भएको थियो । कार्यक्रमको न्वारन जसले जहाँ गरेको भए पनि उक्त कार्यक्रमका आधारभूत ढाँचा भने सेभ द चिल्ड्रेन, नर्वे नेपालका कर्मचारीहरूले सामूहिक छलफलपछि तय गरेका थियौँ । यो राष्ट्रिय अभियान थियो र यसै अभियानलाई साथ दिन बालबालिका शान्ति क्षेत्र अभियान नामक सञ्जाल बन्यो र हालसम्म काम गरिरहेको छ । यो अभियान सञ्चालन गर्ने क्रममा मलाई भोलाजीको राजनीतिक आस्था थाहा भएको थियो । उहाँ त्यतिबेला तत्कालीन नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले) सँग आफूलाई नजिक ठान्नुहुन्थ्यो । त्यतिखेर हामीसँग साझेदारीमा काम गर्ने गैरसरकारी संस्थाका तर्फबाट मीनबहादुर शाही, गौरी प्रधान, शोभा दाहाल गौतम र सायद सेभ द चिल्डे«नका साथीहरू सानुलाल महर्जन, चन्द्रिका खतिवडा र सीता घिमिरेजीले यसलाई अझ राम्ररी बुझ्नुभएको थियो होला । भलै पार्टीले उहाँलाई कसरी हेर्छ त्यो अर्को कुरा हो । कांग्रेसी राजनीतिक आस्था भएको परिवारबाट आए पनि मलाई राजनीतिभन्दा अध्यात्मतर्फ धेरै आकर्षण थियो । अझैसम्म पनि अध्यात्म र लौकिक गुरुत्वाकर्षण बीचको रनभुल्लमा छु म । त्यसैले मेरा लागि राजनीति न त्यतिबेला न त अहिले नै पनि खासै चासोको विषय हो । तर, यससँग जोडिएका दुईचारवटा घटना भने हालसम्म सम्झनामा छन् ।  

तत्कालीन सेभ द चिल्ड्रेन, नर्वेका नर्वेजियन डाइरेक्टर भाल्टर टिन्डरहोल्ट एमालेको पार्टी अफिसमा चियापानमा जान हुने वा नहुने भन्ने विषय उठ्यो । मैले अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले आफ्नो तटस्थता कायम गर्नुपर्ने भएकोले जान नहुने तर्क राखेको थिएँ ।  तर, भोलाजी भाल्टरलाई लिएर चियापान कार्यक्रममा सरिक हुनुभयो । चियापान आफैँमा सामान्य कुरा थियो तर नेपाली समाजको दलीय संकीर्णतामा यसको प्रतिकूल प्रभाव कार्यक्रममा पर्ला कि भन्ने डर मलाई थियो । अर्को डर, सेभ द चिल्ड्रेनका केही  साझेदार गैससको कम्युनिस्ट पार्टीसँगको आबद्धताले समग्र कार्यक्रममा प्रतिकूल प्रभाव पार्छ कि भन्ने पनि थियो ।

दोस्रो, सायद दाङ जिल्लामा साझेदार गैसस छान्ने क्रममा भोलाजीले गैससका पदाधिकारीको राजनीतिक आस्था पनि सोध्नुभएछ । त्यसको खबर डिल्ली बिनाडीजी मार्फत् मलाई आयो । हामीले यसमा विरोध जनायौँ र त्यस समयदेखि राजनीतिक आस्थालाई आधार बनाएर साझेदार संस्थासम्बन्धी कुनै पनि निर्णय नगर्ने भनी संस्थागतरूपमा नै हामीले सहमति गर्‍यौँ । यस सहमतिले उहाँलाई कति प्रभाव पार्‍यो त्यो अलग्गै कुरा हो । तर, उहाँले आफ्नो गल्ती स्वीकार गर्नुभयो । 

Agni Group

कांग्रेस पृष्ठभूमि भएका सदस्य भएको  गैससहरुले म (हामी)लाई सबै कम्युनिस्टलाई पैसा बाँड्यौ भनेर त्यतिखेर आरोप लगाउँथे । सहारा नेपालसँगको गैसस सम्बन्ध अन्त्य हुँदा सायद भानुभक्त ढकालजीलाई पनि त्यस्तै लाग्यो होला तर मलाई त्यस्तो लाग्दैन । भोलाजीले इह्रिकन नामक संस्थालाई स्थापना कालदेखि नै सहयोग गर्न निकै उत्साह देखाउनु भयो र सशस्त्र द्वन्द्वकालमा शोभाजी अदम्य सहासका साथ जिल्ला जिल्लामा जानुभयो । उहाँको हिम्मत देख्दा मलाई भोलाजीको त्यो निर्णय निकै उपयुक्त लाग्थ्यो । द्वन्द्व पछि सेभ द चिल्ड्रेनसँग आर्थिक स्रोत कम हुँदा र सशस्त्र द्वन्द्वमा बालबालिकाको संरक्षण कार्यक्रमका प्रायः सबै गैसससँगको सम्बन्ध अन्त्य हुँदा पनि इह्रिकनसँग सेभ द चिल्ड्रेनको सहयोग निरन्तर भयो र यसमा भोलाजीको हात थियो । मैले यसै कुरालाई लिएर उहाँलाई ‘राजनीति जारी छ’ भनेर पछिसम्म जिस्काउने गर्थेँ । भोलाजी पूर्णरूपमा राजनीतिक पूर्वाग्रही हुनुहुन्थ्यो भन्नु उहाँप्रति अन्याय हुन्छ । उहाँले गाजा युवा क्लब, बाग्लुड, बेस, पाल्पासँगको सम्बन्धमा राजनीतिक आस्थाको आधारमा पूर्वाग्रही भएको मैले कहिल्यै पाइन । 
देशमा शान्ति प्रक्रिया सुरु भएपछि मैले भोलाजीलाई उहाँकै हरिसिद्धिको घरको छानामा उभिएर चुनाव लड्ने हो भने एकलाख चन्दा मेरो तर्फबाट दिन्छु भनेको थिएँ । उहाँसँग समाज परिवर्तन गर्ने क्षमता छ भन्ने विश्वासका आधारमा मैले त्यसो भनेको थिएँ । मित्र र सहकर्मीका बीचमा राजनीतिक आस्था महत्त्वपूर्ण होइन । महत्त्वपूर्ण त ऊ स्वार्थी छ कि उसले समाजको बृहत्तर हितलाई आफ्नो लक्ष्य बनाउँछ भन्ने विषय हो । समाज परिवर्तनप्रति कति दृढताका साथ ऊ लागेको छ, ऊ कति इमानदार छ, ऊ भ्रष्ट छ कि छैन भन्ने पहिलो सवाल हो । 

भोलाजीसँग २४ सै घन्टा काम गर्ने धैर्य र क्षमता थियो । हामी सेभ द चिल्ड्रेनका धेरैजसो सहकर्मीलाई यो महसुस भएको हुनुपर्छ । परिआएको बेलामा राति ११ बजेसम्म पनि अफिसमा बसेर काम गर्नसक्ने हुनुहुन्थ्यो उहाँ । बिहान ७ बजे नै अफिसमा आइपुग्ने । शनिवार, आइतबार नभन्ने । काम गर्ने सबै क्षेत्र (बालशिक्षा, बालसंरक्षण, प्रकोप र उद्धार) मात्र नभएर, फिल्ड अफिस व्यवस्थापन, तालिम तथा लेखा परीक्षणसम्मका हरेक क्षेत्र तथा विषयमा उहाँ सक्रिय हुन चाहनुहुन्थ्यो । र, ती क्षेत्रमा औसतरूपमा अरूभन्दा राम्रो दखल पनि राख्ने भएकाले भोलाजीलाई मित्रहरूले ईर्ष्या गर्ने तर प्रश्न गर्न नसक्ने परिस्थिति खडा हुन्थ्यो । पहिले खेम थापा, जगत खड्का र पछि गुनार एन्डरसनले पनि यो कुरा व्यक्त गर्नुभएको थियो । (अब हामी जीवित साथीहरूले आफ्नो स्वास्थ्यप्रति अनुत्तरदायी भई अत्याधिक काम गर्ने, सबै कुराको नेतृत्व आफैले लिई तनाव बढाउने काममा भने पुनर्विचार गर्नुपर्छ होला ।) 

Global Ime bank

पछिल्लो चरणमा अर्थात् सन् २००८/२००९ तिर उहाँ डिपुटी कार्यक्रम निर्देशक भएपछि सबै कार्यक्रमहरूको अन्तिम सिफारिस  भोलाजीले गर्नुपर्ने भयो । उहाँकोे काम तुलनात्मकरूपमा बढ्यो र यसको नकारात्मक प्रभाव उहाँको स्वास्थ्यमा पनि देखियो । भोलाजीको काम गर्ने बेग कम भएको थिएन । उहाँ, कार्यक्रम डाइरेक्टर भए पनि उहाँ अझ माथि जान चाहनुहुन्थ्यो । उहाँको क्षमतामा प्रश्न थिएन तर उहाँले आफूलाई निःस्पृह राख्न सक्नुभएन । पदीयरूपमा माथि पुगेपछि क्रमशः आफूले प्रत्यक्षरूपले गर्ने काम अरूमार्फत गराउनुपर्ने, पूर्णरूपमा राम्रो नभए पनि समूहकार्यमा जोड, अरूलाई प्रोत्साहन गर्ने कौशल वा सीप उहाँमा थिएन । अर्को शब्दमा उहाँ ‘रिल्याक्स’ हुन नसक्ने हुनुनुहन्थ्यो । सायद यसै कारणले भोलाजी सेभ द चिल्ड्रेन छोडेर फिनिस दूतावास जानुभयो । त्यतिखेर म सेभमा थिइन क्यार । तर, मैले उहाँलाई यस्तो निर्णय पुनर्विचार गर्न भनेको थिएँ ।

सेभबाट उहाँको बहिर्गमन असन्तुष्टिको अभिव्यक्ति थियो । तर, दुईवटा राजदुतावासको अनुभवले उहाँको व्यक्तित्वलाई झन् तिखार्यो । उहाँले दातृ निकायका दृष्टिकोणहरूबारे धेरै बुझ्नुभयो र उहाँमा थप परिपक्वता आयो । उहाँले पिएचडी पनि सक्नुभयो । शिक्षा प्रशासन र गुणात्मकता अभिवृद्धिमा बालबालिकाको सहभागिताको विषयले उहाँलाई शिक्षाको अझ बढी विशेषज्ञ बनायो । 

भोलाजीको सबैभन्दा ठूलो क्षमताः मेहनत, तत्परता र आत्मविश्वास थियो । उहाँ हरेक समस्याको जवाफ खोज्न सक्नुहुन्थ्यो । त्यसैले, उहाँ राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगको स्पष्ट सहमति नपर्खीकन डोटी घटनाको ‘फ्याक्ट फाइडिङ्ग मिसन’का निमित्त टोली लिएर हिँडिहाल्नु भयो । कार्याक्षेत्र भएको आधिकारिक संस्थाले निर्णय नगर्दै त्यस्तो काममा तम्सनु आत्मविश्वासको परिचायक हो । पछिसम्म डोटी घटना लगायत मानवअधिकार घटनाको उल्लंघनको रिपोर्टिङमा यो प्रसंग उठिरहन्थ्यो । 

बालबालिकालाई द्वन्द्वबाट जोगाउन सेभ द चिल्ड्रेनको नेपाली सेनासँगको सहकार्य, शान्ति समझौता भएको अवधिमा बाबुराम भट्टराईसँग भाल्टरलाई भेटाई बालबालिकाको सैन्यदस्तामा भर्तीलाई रोक्ने वकालत यसैका परिणति थिए । सेभ द चिल्ड्रेन छाडेपछि म केन्द्रीय बालकल्याण समितिमा बालन्याय कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने गरी गएँ । त्यसक्रममा समिति र सेभबीच साझेदारी भएकोले उहाँसँग भेटघाट कुराकानी हुने गथ्र्यो । सहकार्य टुट्यो, भेटघाट पातलियो तर मित्रता निरन्तर भयो । म देश बाहिर पनि भएँ । 

दिपकराज सापकोटाजीले स्वीजरल्यान्डबाट बालअधिकारमा स्नातकोत्तर गरेपछि उहाँको सक्रियतामा बालअधिकारको स्नातक र स्नातकोत्तर पढाइ सुरु गर्ने क्रममा हामीलाई लाग्यो भोलाजीलाई यस अभियानको प्रमुख छानेपछि उहाँले पार लगाउन सक्नुहुन्छ ।

काठमाडौं विश्वविद्यालयले धेरै समय आनाकानी गरेपछि अन्त्यमा शिक्षा संकायको तर्फबाट डीन टंक शर्मा यस कामलाई अघि बढाउन सहमत हुनुभयो । तर, विश्वविद्यालयमा प्राध्यापकको रूपमा भर्ना भएर बालअधिकारको कोर्सलाई अगाडि बढाउने विशेषज्ञ थिएनन् । चन्द्रिकाजी, दिपकजी, प्रल्हाद दाइ, उद्धव दाइ हामी जो जो भए पनि शिक्षा संकायभित्र प्रवेश गर्ने शैक्षिक पृष्ठभूमि उहाँकोमात्र थियो । अझै पनि लाग्छ बालअधिकारको त्यो कोर्स चल्न सक्छ तर त्यसका निमित्त विश्वविद्यालयभित्र नै विशेषज्ञ शिक्षक हुनु अपरिहार्य छ । पछि म आफैँ नै काठमाडौं विश्वविद्यालयको कानुन संकायमा प्रवेश गरंँ । त्यसपछि र पहिले पनि भोलाजीलाई विश्वविद्यालयमा पूर्णकालिकरूपमा प्रवेश गर्न मैले धेरै पटक हौस्याएँ । बालचन्द्र लुईँटेलजीले पनि धेरै पटक अनुरोध गर्नुभयो क्यार ! स्वभावले भोलाजीको व्यक्तित्व शिक्षकमा सीमित हुने प्रकारको थिएन । शिक्षकको निमित्त समाजभन्दा कक्षा कोठा प्राथमिक हुन्छ । उहाँ समाजका हरेक पक्षमा सक्रियता देखाउन चाहनुहुन्थ्यो ।

सर्च फर कमन ग्राउन्डमा गएपछि म र चन्द्रिकाजीले उहाँसँग पुनः छोटो काम गर्यौँ । उमेरको प्रभाव शरीरमा देखिए पनि उहाँसँग काम गर्ने जुझारुपनामा कुनै कमी भएको थिएन । अमेरिका जानुभन्दा दुईतीन दिन अगाडि फोनमा कुरा गर्दै हामीले उहाँ फर्केपछि “समाजमा युगान्तकारी प्रभाव छाड्ने नयाँ काम प्रारम्भ गर्ने कुरा गर्‍यौँ र त्यसमा सहमति जनाएका थियौँ ।” भोलाजीको देहावसानले हाम्रो जीवन रहेसम्म दुःख र अभावको प्रभाव छाडि नै रहन्छ । सायद नियतिले भोलाजीमार्फत थोरै समयमा धेरै काम गराउन चाहन्थ्यो र ऊ विफल हुने कुरै रहेन । 

जीवन र सम्बन्धको अन्त्यको बारेमा कसलाई थाहा हुन्छ र तर पनि जीवन र सम्बन्ध रहिरहोस् भन्ने इच्छा त रहन्छ नै । भोलाजीको मृत देहमा आगो बल्दाबल्दै हामी उनका सन्तानलाई करिअर प्रारम्भ गर्न सहयोग गर्ने कुरा गर्दै थियौँ । मैले भने – भोलाजी आफूले ठूलो नेटवर्क बनाउनु भयो । दातृसंस्था वा आईएनजीओको प्रतिनिधिका रूपमा धेरैलाई सहयोग गर्नुभयो । अब ती साथीले सहयोग गरिहाल्छन् नि ! प्रतिउत्तरमा इन्दु तुलाधरले भन्नुभयो – “मान्छे बितेर गएपछि उसले बनाएको नेटवर्कले के देला र ? नेपाली समाज यही हो ।” आशा गरोैं इन्दुजीको कुरा गलत साबित होस् ।


(कसैको सम्झनामा लेखिएका पंक्तिमा पूर्ण सत्य जाहेर हुँदैन । यस किसिमका लेखनका कम्तीमा दुई प्रकारका कमजोरी हुन्छन् । पहिलो, परलोक भइसकेको व्यक्तिसँगको सम्बन्धको आयामले लेखनलाई निर्देशित गर्छ । दोस्रो, समयसँगै मानिससँगका स्मृतिहरु धमिलिँदै जान्छन् र घटनाको विवरण पनि तलमाथि हुने जोखिम हुन्छ । यस लेखले कसैलाई दुःख नलागोस् भन्ने चाहना छ । दुःख लाग्यो भने माफी चाहन्छु । )

NIBLNIBL
प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक २०, २०७५  ०७:३३
Sipradi LandingSipradi Landing
worldlinkworldlink
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
Ncell Side Bar LatestNcell Side Bar Latest
Bhatbhateni IslandBhatbhateni Island
Kumari BankKumari Bank
Shivam Cement DetailShivam Cement Detail
Maruti cementMaruti cement
ICACICAC