राजदरबारमा एउटा युवक आयो, दरबारियाहरू चिच्याउन थाले, “ओहो, यी त तिनै सन्यासी युवक हुन् जसले त्यस दिन दरबार अगाडि गाइरहेका थिए ।”
राजाले सोधखोज गरे, “यी युवक को हुन् ?”

राजदरबारअगाडि भीड लागिरहेको थियो । एउटा नवयुवक सन्यासी बिन बजाउँदै प्रेम–राग अलापिरहेको थियो । उसको मधुर स्वर गुञ्जिरहेको थियो । उसको आवाजमा दया र सहृदयताको भाव प्रकट भइरहेको थियो । स्वरको उतारचढाव र बिनको झंकारको मिश्रणले आनन्ददायी माहोल सिर्जना गरिरहेको थियो । दर्शकहरू संगीतको तालमा झुमिरहेका थिए ।

गाना–बजाना समाप्त भएसँगै दर्शकहरू उठ्न थाले ।नोटको वर्षाहुन लाग्यो ।एक–एक गर्दै भीड कम हुँदै गइरहेको थियो ।नवयुवक सन्यासी अगाडि रहेको पैसाहेर्दै मुस्कुरायो । उसले छरपस्ट रहेको नोटहरूलाई मिलायो र फेरि छरपस्ट बनायो । त्यसपछि ऊबिन उठाएर हिँड्यो ।

२
राजकुमारी मायाले पनि त्यो नवयुवक सन्यासीको गीत सुनेकी थिइन् । दर्शकहरू दिनहुँ आउँथे तर त्यस सन्यासीलाई दरबार अगाडि नदेखेपछि निराश हुँदै फर्कन्थे । राजकुमारी माया पनि दरबारको अगाडि घन्टौँसम्म हेरेर बस्दथिन् । जब रात छिप्पेर चारैतिर चकमन्न अँध्यारो छाँउथ्यो, राजकुमारी झ्यालबाट उठेर जान्थिन् ।

उठ्नुभन्दा पहिले उनमा एक किसिमको निराशाको भाव देखिन्थ्यो । यसैगरी दिन, हप्ता र महिना बिते । वर्ष पनि बित्यो तर त्यो सन्यासी युवक देखा परेन । उसलाई खोज्दै आउनेहरू पनि बिस्तारै आउन छाडेका थिए । उनीहरूले त्यस घटनालाई बिर्सिसकेका थिए तर राजकुमारी माया...। राजकुमारी मायाले त्यस युवकलाई आफ्नो हृदयबाट हटाउन सकेकी थिइनन् । उनको आँखामा हमेसा उसकै तस्बिर घुमिरहन्थ्यो । हुँदा–हुँदा राजकुमारीले पनि गायनको अभ्यास गर्न थालिन् । उनी प्रतिदिन उद्यानमा जान्थिन् र गीत गाउन थाल्थिन् । जुन समय रातको नीरवतामा राग सोहनी गुञ्जिदा सुन्नेहरू पनि मन्त्रमुग्ध हुन्थे ।

३
राजकवि अनंगशेखर युवक थिए । उनका कविताहरू प्रभावशाली र जोडदार हुन्थे । जब उनले दरबारमा आफ्ना कविता वाचन गर्दथे, श्रोताहरूमा एक किसिमको मादकता छाउँदथ्यो । हरतरफ शुन्यताको लहर फैलिन्थ्यो । राजकुमारी मायालाई कवितासँग औधी प्रेम थियो । सम्भवतः उनी पनि अनंगशेखरका कविता सुन्न दरबारमा आउने गर्दथिन् । राजकुमारीको उपस्थितिमा अनंगशेखरको जिब्रो लटपटाउँथ्यो । उनी निःशब्द नै हुन्थे तर पनि यसैका कारण उनको भावना जागृत हुन्थ्यो । उनी झुमी–झुमी उदाहरण पेस गर्थे । सुन्नेहरू उनको आवाजमा लठ्ठिन्थे । राजकुमारी मायाको हृदयमा प्रेमको नदीले तरंग पैदा गर्दथ्यो । राजकुमारीलाई अनंगशेखरसँग प्रेममा परेको आभाष हुन्थ्यो तर उनको मानसपटलबाट सन्यासी युवकको तस्बिर हट्न सकेको थिएन । उनको आँखामा आँसुछचल्किन्थ्यो । अनंगशेखर जब राजकुमारीको आँसु भरिएको आँखामा नजर पुऱ्याउँथे, उनको आँखाबाट पनि अश्रुधारा बग्न सुरु गथ्र्याे । त्यस समय उनमा आत्मसर्मपणको भाव पैदा हुन्थ्यो र उनको अन्तर्मनले भनिसकेको थियो, “मैले आफ्नो पराजय स्विकार गरिसकेँ ।”

कवि आफ्नै धुनमा मस्त थिए । चारैतिर प्रशन्नता र आनन्द छाएको थियो । उनी यति ध्यानमग्न थिए कि प्रकृतिको आँचलमा रमाइरहेका छन् । उनी एक्कासि अचम्ममा परे । उनी आँखा ठूला पारी चारैतिर हेर्न थाले र लामो श्वास लिए । अगाडि एउटा कागज थियो । त्यसमा केही पंक्ति लेखिएको थियो । रातको अँध्यारो छिप्पिरहेको थियो । उनी फर्के । उनी राजदरबारको नजिक थिए र त्यससँगै बगैँचा थियो । अनंगशेखर लडखडाउन थाले । राजकुमारीलाई खोज्दै उनी बगैँचाको भित्रसम्म पुगे ।

चन्द्रमाको किरण नदीको लहरसँग क्रिडामग्न थियो ।जुही र मालतीको सुगन्ध बगैँचाभरि फैलिएको थियो । कवि आनन्ददायी दृष्यहरू हेर्नमा तल्लिन थिए । डर र शंकाले उनलाई घेर्न थाल्यो । उनको कदम अगाडि बढ्न सकेन । नजिकै एउटा घना वृक्ष थियो । त्यसैको छायाँमा बसेर उनले बगैँचाको बाहिरको दृष्यको आनन्द लिन थाले । यसैबीच हावाको सानो झोँक्का आयो । उनले शरीरमा कम्पन महसुस गरे । त्यसपछि बगैँचामा मधुर स्वर गुञ्जियो । कसैले गाइरहेको थियो ।उनी आफैँमा हराइरहेका थिए । थाहा छैन, उनी यसरी नै कति समय उभिइरहे । जब उनी होसमा आए, उनले आफ्नो अगाडि कोही उभिइरहेको देखे । उनी अचम्मित हुँदै उठे, उनको अगाडि राजकुमारी माया थिइन् ।

अनंगशेखरले शिर निहुऱ्याए । राजकुमारीले मुस्कुराउँदै सोधिन्, “अनंगशेखर, तिमी यहाँ किन आयौ ?”

कविले शिर उठाउँदै हल्का लजालुभावले राजकुमारीलाई हेरेपनि केही बोलेनन् । राजकुमारीले फेरि सोधिन्, “अनंगशेखर, तिमी यहाँ किन आएका ?” यसपल्ट कविमा अलिकति साहस आयो । उनले आफ्नो हातमा भएको पत्र राजकुमारीको हातमा थमाइदिए ।राजकुमारीले कविता पढिन् । त्यस कवितालाई आफूसँग राख्न खोजिन्, तर पत्र हातबाट झऱ्यो । राजकुमारी त्यहाँबाट तीरजस्तै भागिन् । अब कविलाई झन् छटपटी महसुस भयो । उनी उठेर जोडले चिच्याउन थाले, “माया, माया ।” तर अब माया कहाँ थिइन् र ?
४
राजदरबारमा एउटा युवक आयो, दरबारियाहरू चिच्याउन थाले, “ओहो, यी त तिनै सन्यासी युवक हुन् जसले त्यस दिन दरबार अगाडि गाइरहेका थिए ।”
राजाले सोधखोज गरे, “यी युवक को हुन् ?”

युवकले उत्तर दिए, “महाशय, म कवि हुँ ।”

राजकुमारी त्यस युवकलाई देखेर दंग परिन् । राजकविले पनि त्यस युवकमाथि

नजर पु¥याए, उनी अवाक भए । सँगै एकजना बसेका थिए, उनले भने, “यी त भिक्षु हुन् ।”

राजकविले भने, “होइन, उसको अपमान नगर, उनी कवि हुन् ।”

चारैतिर सन्नाटा छायो । महाराजले त्यस युवकलाई भने, “आफ्नो कुनै कविता सुनाऊ ।”

युवक अगाडि बढ्यो, उसले राजकुमारीलाई र राजकुमारीले उसलाई देखिन् । स्वाभिमान अनुभव गर्दै उसले आफ्नो कदम अगाडि बढायो ।राजकविले पनि यो दृष्य हेरे र असिनपसिन भए । युवकले आफ्नो कविता सुनाउन सुरु गरे । प्रत्येक शब्दमा ‘वाह–वाह’ र ताली बज्न थाल्यो । आजसम्म कसैले पनि यस्तो कविता सुनेको थिएन । युवकको अनुहार स्वाभिमान र प्रशन्नताले उज्यालिएको थियो । ऊ मत्ता हात्तीजस्तै झुम्दै आफ्नो स्थानमा आएर बस्यो । उसले फेरि एकपटक राजकुमारीलाई हेऱ्यो अनि फेरि राजकविलाई ।

राजाले राजकविलाई भने, “तिमी पनि आफ्नो कविता सुनाऊ ।”

अनंगशेखर शून्यतामा थिए । उनको अनुहारमा निराशा र असफलताको भाव झल्किरहेको थियो ।राजाले फेरि भने, “ अनंगशेखर, कुन चिन्तामा डुबेका छौ ? कि यी युवककविको प्रतिस्पर्धा तिमीबाट सम्भव छैन ?”

यो अपमान कविको लागि असहनीय थियो । उसको आँखा क्रोधले रातो भएको थियो । त्यस समय उसको कदम डगमगाउँदै थियो । अगाडि गएर ऊ टक्क अडियो । हृदय खोलेर यसले आफ्नो काव्यप्रतिभाको प्रदर्शन गऱ्यो । चारैतर्फ शून्यता नै शून्यता छायो, श्रोताहरू मूर्तिझँै उभिएका थिए । एक पल्ट उसले चारैतर्फ आफ्नो नजर डुलायो । त्यस समय राजकुमारीको अनुहार पहेँलो भएको थियो । त्यस युवकको घमण्ड टुटिसकेको थियो ।बिस्तारै सबै दरबारियाहरू नीदबाट ब्युझे । सबैतिर “धन्य, धन्य” को आवाज गुञ्जिँदै थियो । राजा सिंहासनबाट उठेर कविसँग अंकमाल गरे । यही नै कविको अन्तिम विजय थियो ।
राजाले निवेदन गरे, “अनंग !माग के माग्छौ ? जे माग्छौ दिन्छु ।”

राजकवि केही समय सोच्न लागे । त्यसपछि उनले भने, “महाराज, मलाई अरु केही चाहिँदैन, म त केवल राजकुमारीको इच्छुक हुँ ।”

यो कुरा सुनेर राजकुमारी बेहोस भइन् । कविले फेरि भने, “महाराज, हजुरको वचनअनुसार राजकुमारी मेरी भइसकेकी छन्, अब म जे चाहन्छु, त्यही गर्न सक्छु ।” यति भनेर उनले युवककविलाई आफ्नो नजिक बोलाएर भने, “मेरो जीवनको मुख्य उद्देश्य राजकुमारीको प्रेम प्राप्त गर्नु थियो । तिमीलाई थाहा छैन कि म राजकुमारीको सुख र खुसीको लागि आफ्नो अन्तिम श्वास रहेसम्म लड्न तयार छु ।हो, युवक ! तिमी यो कुरासँग परिचित छैनौ तर केही समयपछि तिमीले थाहा पाउनेछौ मैले ठिक भनेको रहेछु कि नाइँ भनेर ।” कविको बोली बन्द भयो, उनको स्वर भारी भयो । सिलसिला जारी राख्दै उनले भने, “के तिमीलाई थाहा छ कि मैले के देखेँ ।थाहा छैन र यो थाहा पाउनु पनि तिम्रा लागि राम्रो हुने छैन । सोच्दथेँ कि जीवन सुखमा नै व्यतित हुन्छतर यो आशा व्यर्थ सिद्ध भयो ।जोसँग मलाई प्रेम थियो, उसले आफ्नो हृदय कसैलाई सुम्पिसकेकी रहेछ । थाहा छ म राजकुमारीलाई पाएर पनि खुसी हुनेछैन किनकि राजकुमारी खुसी हुने छैनन् । आऊ युवक, अगाडि आऊ । तिमी मलाई घृणा गर्दछौ भनेपनि चिन्ता नलेऊ । आऊ आज म आफ्नो सम्पूर्ण सम्पत्ति तिमीलाई सुम्पनेछु ।”
राजकवि मौन भए । उनको मौनता क्षणिक थियो ।

उनले महाराजसँग भने, “एउटा बिन्ती छ महाराज, मेरो स्थानमा यो युवकलाई राजकवि बनाइयोस् ।”

राजकविको कदम लडखडाउन थाल्यो । हेर्दा हेर्दै उनी पुथ्वीसँग लड्दै थिए । अन्तिम पल्ट उनले राजकुमारीमा आफ्नो दृष्टि पु¥याए । उनको यो हेराइ अर्थपूर्ण थियो । उनले राजकुमारीसँग भन्दै थिए कि, “मेरो खुसी यही हो कि तिमी खुसी होेऊ । बिदा ।”
यति भन्दै कविले आफ्ना आँखा बन्द गरे, जुन आँखा सदाका लागि बन्द भए ।

अनुवादः उपेन्द्रराज पाण्डेय