सरोज जीसी

सामान्यता जुइनोले घाँसको भारी÷मुठा कस्छ । तर, नायिका र कृषि व्यवसायी विनीता बरालले ‘जुइनो’ले प्रेमको भारी कसिन् ।

सान्दर्भिक पनि छ– जुइनोले प्रेम कस्ने प्रयास । किनकि, प्रेम अक्सर चिप्लिन्छ । कहिले परिस्थितिले, कहिले विवशताले वा अन्य कुनै कारणले । त्यसैले यसलाई अपेक्षित गन्तव्यमा पुर्‍याउन गाह्रो हुन्छ । पुरातन समाजमा प्रेमलाई बर्जित गरिए पनि प्रेमी, प्रेमिका भने सधैं थिए । समयले सय वर्षका एक्काइसौं खुड्किला काट्यो । कति समाजमा प्रेमले समयझैं खुड्किला उक्लिन सकेको छैन । त्यसैले यसलाई परिस्थिति वा समयअनुसार आत्मीयताको जुइनोले कहिले कस्नुपर्छ, कहिले डोर्‍याउनु पर्छ । ‘जुइनो’ले परिपक्व साहित्यिक मार्कामा प्रेमको बलियो भारी कस्न सकेको त छैन तर किशोरवयका पाठकलाई प्रेमको पिल्साइ, पर्खाइ, रोदन तथा सुखद अनुभूतिको आभास भने दिन्छ ।

कथावस्तु प्रेम भए पनि ‘जुइनो’मा प्रेमी–प्रेमिकालाई जोड्ने जुइनो भने कृषि व्यवसाय हो । व्यावहारिक कृषिलाई नै जीवनको अन्तिम लक्ष्य बनाएकी एक युवती कथाले प्रयोगशालाको खोजीमा मामाघर (मदानपुर) पुग्दै गर्दा आफ्नो प्रेमरेखा पनि कोर्छे । विदेश जाने सपनाको असफलताले कञ्चट सेकेपछि रन्थनिँदै आफ्नै गाउँ फिरेको पात्र अशोक उही कथासँग ठोक्किन्छ । अशोकलाई ‘लभ एट फस्र्ट साइट’ हुन्छ, जुन घटना वा परिस्थति प्रेमकथा परम्परामा नयाँ पटक्कै होइन । यो घटनाबाटै अशोकको एकतर्फी प्रेमावतार सुरु हुन्छ । धेरै समयको लुकाछिपीपछि दुई फरक–फरक लक्ष्यको जुइनो समाएका पात्र प्रेमको एउटै जुइनोको दुई किनारा समाउन पुग्छन् । त्यही प्रेमको आरोह—अवरोह नै ‘जुइनो’को वस्तुतः गुदी हो ।

प्रेमबाहेक अशोकको आफ्नो परिवार र विशेषगरी बुवासँगको द्वन्द्व पनि एउटा विषय हो । यसको असर कथा र अशोकको प्रेमिल संसारमा प्रत्यक्ष छ ।

नेपाल कृषिप्रधान देश भन्दै आएको सदियौं भयो तर यो जहिल्यै सामान्यज्ञानमा मात्रै सीमित भयो । विनीता कृषि व्यवासायमा आबद्ध भएकैले होला– उपन्यासले उक्त कथनलाई औपन्यासिक रूपमै भए पनि शाश्वत बनाएको छ । उत्साह, जाँगर र दृढ इच्छाशक्ति भए युवाहरूले देशमै विकास गर्न सक्ने आत्मविश्वास जगाउँछ । कृषि र प्रेमको संगम नवीन लाग्छ ।

पुस्तकमा सबैभन्दा खड्किएको पक्ष हो– प्रेमकथाको क्लाइमेक्स । एक कल फोन नउठाउँदा अशोक—कथाको संसारमा ल्याउने उतारचढाव अपत्यारिलो त छँदैछ, यसका साथै उक्त प्रसंगले एक पात्रको रूपमा अशोकको विश्वसनीयतामा पनि प्रश्न गर्छ, वास्तवमा कमजोर पार्छ । अशोक उपन्यासमा परिवारको विद्रोही, हक्की स्वााव भएको र परिपक्व पात्रका रूपमा स्थापित छ । दाइको एक कल फोनको प्रतिउत्तर समयमै पठाउन नसक्दा प्रेम संसारमा आउने छाल अलि अपत्यारिलो लाग्न सक्छ । यो सानो कम्पनको प्रभाव— उसलाई करिब दुई वर्षसम्म हुने आत्मउपेक्षा, ग्लानी र वियोगको संयोग अलि अतिरञ्जित नै लाग्छ । उसको यो चरित्र समग्र (उसको) कथामा देखिने चरित्रसँग मेल खाँदैन । तर, जीवन अपवादहरूको पिरामिड हो ।

कथावस्तुका केही प्रसंग अस्पष्ट छन् । अशोकले आफ्नो परिवारको पृष्ठभूमि बढी रुढीवादी, परम्परागत र कडा भएको जानकारी गराएपछि कथा अशोकसँग रुष्ट हुन्छे, जसलाई ऊ औधी माया गर्छे । तर, ऊ रुष्ट हुनुको कारण खुलस्त छैन । उपन्यासको कथावस्तुबाट पनि बुझिँदैन । आफ्नो कामप्रति लगाव छुट्छ भनेर, प्रेमको भावले पुरिएर वा परिवारप्रतिको नकारात्मक धारणाले ?

प्रेमालापका कुरा उपन्यासको मध्यतिर धेरै दोहोरिएका छन् । मध्यभागतिर अशोक र कथाबीचको प्रांगारिक प्रेमलाई व्यावहारिक कृषि प्रोजेक्टले लगभग पूर्ण रूपमा विस्थापित गरेको छ । त्यो भागमा हुने क्रियाकलापको वर्णन सपाट र अरोचक छ । केही पृष्ठलाई छाडे पनि कथासारमा कुनै फरक आउँदैन । त्यस अर्थमा उपन्यासको प्लट अलि फितलो छ । प्रेमकथा त अझै बढी कसिलो हुनुपथ्र्यो ।

उपन्यासको रूपमा ‘जुइनो’मा परम्परागत सरल र सरस कथा छ । कथाभित्रका केही उपकथा तथा प्रसंग प्रष्ट छुट्टिएका छैनन् । कतिपय अवस्थमा मूल कथामा जोडिन आउने उपकथा बढी सशक्त हुन्छन् । यिनले पाठकलाई अल्झ्याउने भन्दा पनि कथालाई बढी सुबोध बनाउने र मूल कथामा बेतोड औपन्यासिक आयाम थप्ने काम गर्छन् । राम्रोसँग सम्हाल्न सके कुनै पुस्तकलाई पृष्ठभूमिका कथाले बढी बल प्रदान गर्छन् । यो पक्षमा लेखकको ध्यान कम गएको जस्तो लाग्छ । ‘जुइनो’मा कथाको जुइनो नितान्त एक्लो छ ।

पढ्दै जाँदा हाँसो, आँशु, मिलन–बिछोडका अवस्थामा पाठकीय संवेगको ग्राफ बढाउने भाषिक शिल्प खड्किएको छ । जस्तो ः अशोकले छोटो समयमा भोग्ने दुई दुखद घटनामा प्रयोग भएको भाषाले मानवीय संवेदनालाई तान्दैन । प्रेम संवेदनात्मक विषयवस्तु हो, पाठकलाई प्रेमिल संवेगले बाँध्न सक्नुपथ्र्यो । छोटो कदको पुस्तकमा पनि भाषिक सम्पादनको जाँगर मरेको छ । जस्तो : दोस्रो पेजमै स्त्रीलिंगवाचक सर्वनाम प्रयोग र आदरार्थी क्रियापदबीचको विषमताले बिझाउँछ ।

समग्रमा ‘जुइनो’ नेपाली साहित्यको आख्यानिक गर्मागर्मीमा एउटा मध्यम प्रवेश हो । पुस्तक साहित्यिक परिपक्वतामा भन्दा पनि पाठककेन्द्रित छ । यसका निमित्त पाठक उत्तरकिशोर अवस्थाका युवा हुन् । गाउँले परिवेश, प्रेम, मिलन, बिछोड, शंका, प्रतीक्षा, अपेक्षा आदिको मिश्रणले यो उमेर समूहलाई काउकुती भने अवश्य लगाउँछ ।