त्यस्तै २०५६ सालतिर महोत्तरीको जिल्लाको सीडीओ छँदाको कुरा । प्रशासन कार्यालय बसेको घर झन्डै सय वर्ष पुरानो रहेछ । प्रजिअ निवास रहेको जलेश्वर दरबार पनि सँगसँगैजस्तो बनेको रहेछ ।

त्यही दरबारबाट भारतीय सीमा नाकापारि सुरसन्ड जिल्लाका राजाकी छोरीसँग रामशमशेर जबराको विवाह भएको थियो । पछि तिनै रामशमशेर महोत्तरीको बडाहाकिम नियुक्त भएका थिए ।

उनकै विवाहपूर्व बनेको रहेछ, जिल्ला प्रशासन बसेको अफिसघर पनि । अरू भाग कामचलाउ भए पनि शौचालय ज्यादै जीर्ण भइसकेकोले पुरानो संरचना भत्काएर नयाँ रूपमा पुनर्निर्माण गर्नैपर्ने थियो । त्यसैका लागि जिल्ला प्राविधिक कार्यालयले पुनर्निर्माण गराउने ठेक्का लगाएको रहेछ ।

अक्सर आमनिर्वाचन सम्पन्न भएपछि सीडीओहरूको पनि आमसरुवा हुने चलन पुरानै हो । ०५७ वैशाखको संसदीय निर्वाचन शान्तिपूर्ण रूपमा सम्पन्न भएपछि यो पंक्तिकार पनि सरुवाको प्रतीक्षामा दिन गन्दै थियो । सरुवा पुर्जी भने हात परेको थिएन ।

प्रतीक्षाका दिनरात बितिरहेका थिए । सदाझैँ त्यस दिन पनि १० बजे कार्यालयमा उपस्थित भएर कामकाज गर्दै थिएँ । पल्लो कवलमा स्थानीय प्राविधिक कार्यालयका इन्जिनियर, ठेकदार र मिस्त्रीहरूले शौचालय पुनर्निर्माणको काम सुरु गर्दै रहेछन् ।

इन्जिनियरकै निर्देशन मुताबिक पहिलो चरणमा १०÷८ फिट क्षेत्रफलको पुरानो शौचालय खण्डखण्ड गरेर भत्काउन लागेका थिए, मिस्त्रीहरू । त्यता यसो एक दृष्टि दिएर आप्mनै कार्यकक्षतिर फर्कंदै मात्र थिएँ, एकाएक डरलाग्दोसँग गड्याम् ड्याम्म आवाज गर्दै पूरै घर लगलग कामेर थर्कियो ।

केके न दुर्घटना भयो भन्ठान्दै हत्तपत्त त्यता गएको त न सोचेको भयावह दृश्य पो देख्नुपर्यो । के डोठ्याङ पर्न गएछ कुन्नि, बाथरुम–शौचालय दुवै जोडिएको सिंगै कोठाको पूरै ढलान एकसाथ आफ्नो ठाउँ छोडेर तल झरेछ । अनि, दुईतर्फी गाराको बीचमा होडे परेर जर्जर बनेको स्ल्याब अड्किएछ ।

खस्दै गरेको स्ल्याबले कोल्टे परेर वारपार भित्तोमा अड्किँदा काम गर्न लाागेका तीनैजना मिस्त्रीलाई तीन छेउतिर हुत्याएर सबैका आधा हर च्यापिदिएछ । कम्मरसम्मको आधा शरीर विशाल स्ल्याबले थिचिएका बबुरा मिस्त्रीहरू ‘मरेँ मरेँ, बचाऊ बचाऊ’ भनेर रुँदै चिच्याउँदै आर्तनाद गर्न थाले ।

स्ल्याबले थिचिएका मिस्त्रीहरू तीनतिर गारामा च्यापिएको दृश्य हेरी नसक्नु दर्दनाक थियो । अफिसका कर्मचारी तुरुन्तै जम्मा भए । फसेका मिस्त्रीलाई हात समातेर माथितिर तान्ने कुरा चल्यो ।

घटनाको खबर पाउनेबित्तिकै गुल्मपति मदनबहादुर थापा र एसपीहरू गंगा पाण्डे, वसन्त राई दलबलसहित तुरुन्तै आए । सबैले आ–आप्mनै तरिकाले गौर गरेर हेर्नुका साथै उद्धारका अनेक उपायबारे चर्चा, विश्लेषण गर्न थाले । तर, छिरिक्क केही वस्तु चलाउनेबित्तिकै पूरै स्ल्याब गर्लम्मै तल भुईँमा झर्ने सम्भावना देखियो । त्यसो भएको खण्डमा च्यापिनेहरू पूरै तल झरेर किचिने र छियाछिया बन्दै स्ल्याबमुनि दबिने थिए ।

स्ल्याब नचलाई उनीहरूलाई सरक्क निकाल्ने बारे चाहिँदो माथापच्चिसी गर्यौँ । फलामका पोल या बाँसका घनामा स्ल्याब अड्याएर निकाल्न सकिन्छ कि भन्ने दोस्रो उपाय पनि सोचियो । तर, स्ल्याबमुनि उद्धारक केटाहरू पठाउने ठाउँ नै भएन ।

आर्मी, पुलिस पर्याप्त तैनाथ थिए । तर, सोझो बल प्रयोगले केही गर्न सकिने छाँट देखिएन । सीडीओ अफिसमा स्ल्याब भत्किएर मान्छे मारिए रे भनेर बेपत्तै हल्ला भएछ । कार्यालय आएका सेवाग्राहीको भीडमाथि बजारिया र गाउँलेहरू थपिएर क्षणभरमै कम्पाउन्ड, पर्खाल र वरपर नरनारी खचाखच भरिए ।

जिल्लाका नेता–कार्यकर्ता, विद्यार्थी, मास्टर अनि हाटबजार गर्न देहातबाट आउने नरनारीहरू अगाडि सडक र चोकभरि कुएर लागे । लफंगा र उत्ताउला कार्यकर्ताजति निहुँ झिकेर प्रशासनविरुद्ध हल्ला मच्चाउन थाले ।

धमिलो पानीमा माछा मार्ने असामाजिक तत्त्वले अफिसमा तोडफोड र आगजनी गर्ने आशंका थपियो । आर्मी, प्रहरी केटाहरू लगाएर उत्ताउला नारा लगााउने जमातलाई बल्लबल्ल कम्पाउन्डबाहिर पठायौँ ।

तर, बाहिर निकालेपछि तिनीहरू झनै उत्तेजित हुन थाले । प्रशासनविरुद्धका नारा–जुलुसले उतिबेरै बजार घन्की पो हाल्यो !

जनकपुरबाट दूरसञ्चारको क्रेन झिकाएर स्ल्याब तान्ने सोचाइ पनि आएको थियो । तर, ज्यादै पुरानो अनि मक्किएको आरबीसी स्ल्याब सरक्क उठाएर अन्त पन्छाउने हालतमा थिएन । उल्टै कडा वस्तुले छोयो कि त बाङबुङ भत्किने र चताचुन्ड खलबलिने डर थियो ।

यसो हुँदा च्यापिएका मिस्त्रीहरूलाई स्ल्याबले पूरै दबाइदिन पनि बेर थिएन । यो झन् डरलाग्दो परिणाम हुन सक्ने दुष्प्रयास मात्र ठहर भयो । किचिनेहरू ‘ऐया ऐया’ आर्तनाद गरिरहेका थिए ।

विवश, थकित र गलित त्यो आवाज झन्झन् हृदयविदारक बन्दै गयो । हामी त्यो आर्तनाद केवल सुन्न मात्र समर्थ थियौँ र विवश पनि । सेना, प्रहरी, हातहतियार केहीले पनि किचिनेहरूको तत्काल उद्धार गर्न न सकेर पूरै राज्यशक्ति निकम्मा सावित भइरहेको थियो ।

सत्ता, शक्ति र हातहतियार भन्ने चिज पनि बेलाबखत कति चुत्थो र बेकम्मा सावित हुँदो रहेछ ! अस्ति मात्रै त्यत्रो आमनिर्वाचन दर्बिलो र सशक्त सुरक्षा शक्तिकै कारण शान्तिपूर्ण रूपमा सम्पन्न गरेर मक्ख परेका थियौँ । आजै फेरि यत्रो दुर्घटना आफ्नै अफिसघरभित्र हुन गयो । देख्तादेख्तै आफ्नै कार्यालयभित्र ती तीनजनाको एकैसाथ लास पर्ने डरको कालो छाया आँखाअगाडि तेर्सिन आइपुग्यो ।

यस्तै प्रसंग निकालेर केके सोच्तै गन्थन गर्दै थियौँ, हामी सुरक्षा प्रमुखजति । थिचिएका घाइतेहरू भरपुर जिजीविषा र इच्छाशक्ति लिएर बाँच्ने प्रयासमा थिए ।

घाउ लागेका अंगहरू निदाएपछि दुखाइ कम भएर होला, अलि बौरिएछन् । अरू उपाय नदेखेपछि आ–आफ्नो छेउछाउमा अडिएको स्ल्याबलाई गैँती र छिनाले विस्तारै टुक्राटुक्रामा काटेर धुलो पार्दै उद्धार गर्न कामदाहरूलाई सिकाउँदै गए ।

डोरीमा झुन्डिएका कामदारहरू होसियारीपूर्वक त्यसै गर्न खटिए । त्यो विशालकाय स्ल्याब चलाउँदा अडिएको भित्ताबाट तलतल घर्किएर सबै मिस्त्रीलाई च्याप्न र दबाउन बेर थिएन । विचराहरूको जीवनका प्रत्येक क्षण असाध्य कष्टकर बनिरहेको थियो ।

आफ्नै आँखाअगाडि कार्यालय भत्कँदा र मान्छे किचिएर मर्न लागेको दृश्य हाम्रा लागि पनि असह्य पीडादायी र अत्यन्त त्रासद बनिरहेको थियो । अलिअलि गरेर बजार हुँदो फेरि हल्ला फैलँदै गयो । वरपर जम्मा भएका जनसमुदायको आक्रोश पनि बढ्दै गयो ।

बेलाबेला अलि परको बजारतिर प्रशासनका विरुद्ध मुर्दावादका नारा घन्किएको सुनिन थाल्यो । पीडितहरूको सकुशल उद्धार गरिछाड्ने आश्वासन दिँदै सेना, प्रहरी, प्रशासनकाहरू एकैमुख भएर सम्झाइबुझाइ अभियानमा लागिपरेका थियौँ ।

जनकपुरबाट दूरसञ्चारको क्रेन मगाउने काम पनि चल्दै थियो । केही जानी स्ल्याब तल झरेको खण्डमा किनारमा फसेका ती मान्छेलाई उखेल्नुपर्ने पनि हुनसक्छ भन्नेमा थियौँ । त्यसो गर्नुपरे अत्यन्त कष्टकर र घातक परिणाम आउने सम्भावना प्रबल थियो ।

अफिसबाहिर जम्मा भएका तमासेहरूको भीड बेलाबेला उत्तेजनापूर्ण नारा लगाउँदै पनि थियो । साधारण मजदुरलाई ज्यानै जाने खतरनाक काम लगाएर प्रशासनले नकाम गरेको भन्ने उनीहरूको आक्रोश थियो । समयमै होस पुर्याएर उद्धार नगरेको आरोप लगाउँदै थिए, कोही ।

वास्तवमा कामको इस्टिमेट, टेन्डर गर्ने, ठेक्का लगाउने, ठेक्का दिने लिने, यावत् कामहरू जिल्ला प्राविधिक कार्यालयबाट भएका थिए । भवन जीर्णोद्धारका लागि मिस्त्री कामदारको खोजी, खटनपटन गर्ने र कार्यादेश दिनेमा पनि जिल्ला प्रशासनको कतै कुनै हात थिएन ।

इन्जिनियर, ठेकदार जलेश्वरकै पुराना रैथाने बासिन्दा थिए । उनीहरू सबै आफ्नै परिवार र कुटुम्बभित्रैका पनि रहेछन् । स्ल्याबले किचिनेहरू पनि ठेकदारकै भाइ–नातेदार र पूर्णकालीन मिस्त्री कामदार रहेछन् ।

देखावटी र क्षणिक आवेशका रूपमा बाहिर उत्तेजना फैलिए पनि त्यहाँका बासिन्दालाई यथार्थ कुरा थाहा रहेछ । यसले गर्दा केही भइहाले पनि हामीलाई नचाहिँदो अवगालबाट बच्नमा अलि सजिलो पर्ने अनुभव भइरहेको थियो ।

आखिर च्यापिने मिस्त्रीहरूकै निर्देशन मुताबिक माथिपट्टि डोरीमा दुईजना झुन्डिएर स–साना टुक्रा पार्दै विस्तारै स्ल्याब काट्ने काम चल्दै गयो । रौँ प्रमाणले मात्र यताउति छोइएर घरक्क घर्किए पूरै स्ल्याब नै गर्ल्यामगुर्लुम झर्ने खतरा थियो । च्यापिनेहरू नै स्ल्याब काट्नेहरूलाई यसो गर, उसो गर भनेर सिकाउँदै र निर्देशन पनि दिँदै थिए ।

अत्यन्त अशक्त अवस्थामा पनि जिजीविषाले उनीहरूलाई ताजा बनाइरहेको थियो । उनीहरूकै निर्देशनानुसार कामदारहरू सतर्कतापूर्वक स–साना गैँतीछिना चलाएर स्ल्याब टुक्रा पार्दै गए ।

करिब घण्टाभर लगाएर स–साना टुक्रामा त्यो विशाल स्ल्याब तीन छेउमा टुक्र्याएपछि घाइतेहरू भग्नावशेषबाट बल्लतल्ल उत्रिए । पहिले त उनीहरू बाँचेको खुसीमा हाँसेजस्तो गर्दै थिए, तर पानी पिउनेबित्तिकै खुट्टा नचलेको दर्दमा मरणासन्न अवस्थामा झन्झन् व्यथित बन्दै गए । सबैका कम्मर, तिघ्रा र नली खुट्टाहरू क्षतविक्षत भएछन् ।

जख्मी तिघ्रा, घुँडाहरूबाट भलभल्ती बगेको रगत भर्खर मात्र थामिएको रहेछ । सुकेको रगतका काला फाल्सा टाँसिएका देखिन्थे गोडा र कम्मरमुनि, जताततै । नसानाडी थिलथिलो भएर संवेदना हराउँदा आफ्ना अरूका अंग नचिनिने भएछन् ।

रक्ताल्पताले नीलाकाला र नाजुक बनेका उनीहरूको हालत देखेर हामी कसैले पनि आँसु थाम्न सकेनौँ । वरिपरि जम्मा हुने पीडितका आफन्त र परिवारजनमा झनै रुवाबासी चल्यो । त्यति लामो समयसम्म स्ल्याबले च्यापिएर थिचिँदा कसो प्राणपखेरु उडेन ! तै भगवान्ले जीवितै राखेथे । हामीले पनि यत्तिमै चित्त बुझाएका थियौँ ।

एम्बुलेन्स झिकाउने काम भइसकेको थियो । रगत दिने उनीहरूकै परिवारका मान्छे पनि पहिल्यै तयार भइसकेका थिए । स्ल्याबबाट मुक्त हुनेबित्तिकै घाइतेहरूलाई स्लाइन चढाउँदै तुरुन्तै अस्पताल पुर्याएर राखियो । केही बेर अस्पतालको शय्यामा थप स्लाइन, रगत दिने र घाउ ब्यान्डेज गर्ने काम भयो ।

विशेष जाँचबुझ र सघन उपचारको व्यवस्था त्यहाँ न बराबर थियो, प्लेनको समय पनि मिलेन । त्यसैले एम्बुलेन्समै राखेर स्लाइन दिँदै बेलुकी नै हतारहतार काठमाडौं पठाएका थियौँ ।

फोनबाटै गृह मन्त्रालय गुहारेर महाराजगन्जको शिक्षण अस्पतालमा सघन उपचारको व्यवस्था मिलाइएको थियो । उनीहरूलाई काठमाडौं पठाएपछि हामीले पनि बल्ल शान्तिको लामो सास फेरेका थियौँ ।

दिनभरको दुश्चिन्ताले होला, मलाई भने रातमा राम्ररी निद्रा पनि लागेन । सपनामा पनि श्रीमद्भागवत पुराणमा वर्णन गरिएको प्रह्लाद कशिप्पुको कथाले झझल्को दिइरह्यो । काल नआई यो संसारमा कुनै मनुष्य पनि मर्दैन भन्ने उक्तिले चिमोटिरह्यो ।

अझै मेरो सरुवा भइसकेको थिएन । बारम्बार तिनीहरूको खबर लिँदै गरेको थिएँ र खतरामुक्त भएको खबर पाएपछि अलि मन हलुंगो हुँदै थियो । दुई महिनापछि नली खुट्टा, तिघ्रा, ढाडलगायत शरीरका विभिन्न भागमा स्टीलका रड राखेर स्वास्थ्यलाभसहित सबै मिस्त्रीहरू डिस्चार्ज भएर जलेश्वर फर्किएका थिए ।

भोलिपल्टै मेरो अफिसमा भेट गर्न आए । देख्तै खुसीले गदगद भएँ म । बेलैमा उपचार गराइदिएकामा उनीहरू पनि मप्रति औधी आभार र कृतकृत्य रहेछन् । यता आफूलाई भने उनीहरू उपचार गरेर सद्दे हालतमा फर्किएको देख्तै देउता आएजस्तो लागिरहेको थियो ।

अपांगता नै सही, तै कोही ज्यान गुमाउनेमा त परेन भन्दा पनि खुसी पो लाग्दो रहेछ । तर पनि आधासरो अपांगता थिए सबै । काम गरेर पेट पाल्ने लक्काजवान मान्छे एकाएक त्यत्रो भयावह दुर्घटनामा परेर जीवनभरको लागि अपांग बनेको देख्ता भने बेपत्तै नरमाइलो पनि लागिरहेको थियो ।