शहरमा एउटा विधुर सर्जन थियो ।

चिकित्सा क्षेत्रमा प्रतिष्ठित ऊ आफ्ना दौँतरीहरूमाझ लोकप्रिय थियो । उसको विनम्रता तथा शीलस्वभावको सर्वत्र प्रशंसा गरिन्थ्यो । उसकी पत्नी मास छर्न गएको पनि अब त युगौँ भइसकेको थियो । उसका केशमात्र नभई दाह्री र जुँगा पनि आरुका फूलझैँ सेताम्मे भइसकेका थिए ।

सर्जनको जीवन समग्रमा भन्नुपर्दा सन्तोषजनक नै थियो । 

यद्यपि उसको अवकाश–जीवन बडो एकान्तमय भइदियो । ओल्ड दौँतरीहरू प्रायः एकेक गरी वाकिङ–स्टिक टेक्दै स्वर्गका सिँढीतर्फ लम्की गए र जो–जो बाँकी थिए, ती पनि सम्पर्कदेखि टाढा कतै जीवनको एकान्त टापुमा बसोबास गर्थे । सन्तानको जायजन्म नभएकाले नाति–नातिनाको प्रेमिल छत्रछायाँमा बुढ्यौली काट्ने सुविधा पनि उसलाई थिएन । स्वर्गबासी पत्नीको जीवन्त हाँसो, स्पर्श तथा नोकझोकको अभावचाहिँ उसलाई खट्किरहन्थ्यो । पत्नीको स्मृतिले डस्न थालेपछि ऊ आफ्नो सम्झनाको संग्रहालयतिर लुरुलुरु छिथ्र्यो ।

संग्रहालय बङ्गलासितै जोडिएको एकतले भवनमा थियो । यो म्युजियम उसले आफ्नी पत्नीको स्मृतिमा बनाएको थियो, जहाँ पत्नीसित सम्बन्धित सारा चिजविजहरूलाई उसले जतनसाथ सम्हालेर राखेको थियो । म्युजियम छिर्दा उसलाई आफ्नो बूढो शरीरमा युवाकालको स्मृति र ताजगी पुनरागमन भएझैँ लाग्थ्यो । पत्नीले प्रयोग गरेका वस्त्राभूषण, गरगहना, टिकुली, पोते र चुराहरूलाई ऊ स्पर्श गथ्र्यो । पट्याएर मिलाइवरी राखिएका सारी, स्कार्फ र खास्टोहरूमा पत्नीको दिवङ्गत गन्ध सुँघ्थ्यो । 

काँचको ठूलो कफिनमा प्रिजर्भ गरी राखिएको स्वर्गबासी पत्नीलाई ऊ घण्टौँसम्म धीत नमरुन्जेल हेरी बस्थ्यो । मृत शरीर नओइलाओस् भनी समय–समयमा कफिनको ढक्कन खोली सुगन्धित केमिकल्स स्प्रे गथ्र्यो । कफिन आडैको कुुर्सीमा उपरखुट्टी लगाउँदै ऊ न्युज पेपर्सका हेडलाइनहरू जोडजोडले उच्चारण गथ्र्यो ताकि पत्नीको कानमा ती परून् । पत्नीको खातिर ऊ जलालुद्दिन रुमीका पोयट्रीहरू बडो मनोयोगका साथ वाचन गथ्र्यो । 

कहिलेकाहीँ जब घनघोर बर्सात हुन्थ्यो, त्यस्तो बेला ऊ पत्नीसित अम्ब्रेला र रेनकोटहरूका रुमानी चर्चा गर्न रुचाउँथ्यो । बादलमा ठूला–ठूला भ्वाङ परेकाले आज यस्तो बर्सात भइरहेको छ भनी मृत पत्नीको मन बहलाउने प्रयास गथ्र्यो । 

यदाकदा ऊ ड्रिङ्क्स बनाउँथ्यो । आफ्ना लागि सेभेन्टिन यिअर ओल्ड सिङ्गल मल्ट ह्विस्की विथ् टु क्युब्स अफ् आइस र पत्नीका लागि बम्बे सफायर विथ टनिक वाटर एन्ड अ स्लाइस अफ् लाइम । पत्नीको फ्रजाइल गिलास कफिनमाथि थपक्क राख्थ्यो र त्यसमा आफ्नो गिलास ठोक्काउँदै भन्थ्यो– चियर्स ! हल्का रमरम भइसकेपछि ऊ आफ्नो ऐकान्तिक पीडाको दास्तान–ए–बयाँ व्यक्त गथ्र्यो, एकालाप अन्दाजमा । 

लामो–लामो एकालाप गर्दा ऊ कहिल्यै पनि दिवङ्गत पत्नीको मुहार हेर्दैनथ्यो । त्यस्तो बखत ऊ प्रायः पत्नीको कुर्कुच्चासित बात माथ्र्यो । 

एक साँझ सर्जनले पुष्प पसलमा फोन गर्‍यो र भन्यो :

–मलाई शहरको सबैभन्दा सुन्दर फूल चाहियो । फ्रेस फूल । पचपन्नऔँ जन्मदिनको कार्डसितै । कार्डमा शुभकामनाका अक्षरहरू सुनौलो देवनागरीमा कुँदिएका हुन् । 

भोलिपल्ट एकाबिहानै स्नान गरेर ऊ चोखो भयो । पुष्प–पसलेले होम डेलिभरी गरिदिएको फूल र कार्डको प्याकेजलाई रिसिभ गर्‍यो । बगैँचामा निस्क्यो । घाँसमा शीतका फेब्रुअरी–थोपाहरू कलिलो घाममा चम्किरहेका थिए । आज पत्नीको पचपन्नऔँ जन्मदिन थियो । आजको दिन उसले दिनभर पत्नीसितै सेलिब्रेट गर्नेछ । वाल्ट ह्विटम्यानको कविता वाचन गर्नेछ र भक्तराज आचार्यको ईश्वर वल्लभियन गीत –हजार सपनाहरूको माया लागेर आउँछ– गुनगुनाउनेछ । उसको मन उमङ्गको काव्य तथा गीति उत्सवमा नृत्यमग्न थियो । 

सर्जनले संग्रहालयको द्वार खोल्यो । चाल मारेर भित्र छिर्‍यो तर एक्कासि ऊ स्तब्ध भयो । उसको मन खंग्रङ्ग भयो । म्युजियममा काँचको कफिन थिएन । काँचको कफिन चोरी भएको थियो । पचपन्नौँ बर्थ–डेमा सर्जनकी दिवंगत पत्नीलाई कफिन बक्ससितै कसैले म्युजियमबाट रहस्यमय तरिकाले गायब गरिदिएकोे थियो ।

–त्यो काँचको कफिनसित तपाईँको जन्मकैद कसरी कनेक्टेड छ ? 

–बीचैमा किन प्वाक्क बोल्नु परेको ? सोमत छैन तपाईँको ? साहित्यिक संवाददाताले अवलम्बन गर्नुपर्ने अलिकति पनि पेसन्स छैन तपाईँसित ? 

–तैपनि...

–केको तैपनि ? 

–यो कथा र तपाईँको जेल सजायबीच कस्तो सम्बन्ध छ ? 

–तपाईँलाई कसले भन्यो कि यो कथा हो भनेर ? 

–किन र ? यो कथा होइन ? 

–होइन ।

–कथा नभए के हो त उसो भए ? 

–उपन्यास । 

–अच्छा–अच्छा, आई सी ! तर तपाईँले सुनाउँदै गरेको यो प्रसङ्गलाई उपन्यासको कथा भन्न मिल्दैन ? 

–मिल्दैन । 

–किन मिल्दैन ? 

–मैले मिल्दैन भनेपछि मिल्दैन । 

–अलराइट ! यो उपन्यासको नामचाहिँ के हो नि ? 

–काँचको कफिन । यो एक मेटाफिक्सनल उपन्यास हो । 

‘काँचको कफिन’ दुई अध्यायमा विभाजित उपन्यास हो । जुन प्रसंग मैले तपाईँलाई भर्खरै सुनाएँ, त्यो उपन्यासको प्रथम अध्याय हो । यसलाई एक जना लामकाने साहित्यकारले लेखेको हो अथवा त्यो उपन्यासकारले लेखेको हो, जसका कान गर्दनसम्म झुन्डिएका छन् । सर्जनको अवकाश–जीवनको प्रसंग उल्लेख गरिएको उक्त च्याप्टर प्रमुख प्रोटागनिस्टको म्युजियमबाट काँचको कफिन हराएको विवरणसँगै सक्किन्छ । यो च्याप्टरको शीर्षक हो– सर्जन । 

अब म तपाईँलाई दोस्रो च्याप्टरको प्रसंग सुनाउँछु । 

–एक छिन, एक छिन ।

–के भयो फेरि ? केको एक छिन ?

–यो दोस्रो अध्यायको शीर्षकचाहिँ के हो ? 

–सर्जक । 

–अच्छा ?

–दोस्रो च्याप्टरमा सर्जक अर्थात् उपन्यासकार आफैं उपन्यासभित्र प्रवेश गर्छ । 

–हाउ इन्ट्रेस्टिङ ! एउटा सर्जन, अर्को सर्जक ! तपार्इँको दुवै च्याप्टरका शीर्षकहरू श्रुतिमधुरसम्पन्न रहेछन् । एम आई राइट ?

यु आर शत्प्रतिशत् राइट । अब सुन्नुस्, सर्जक अर्थात् उपन्यासकारको कारुणिक व्यथा । जस्तो कि मैले अघि नै बताएँ, यो एक मेटाफिक्सनल उपन्यास हो । यस्तो उपन्यासमा– लेखक, सर्जक अथवा उपन्यासकार जे भन्नुस्– उपन्यासभित्र छिर्छ र आफ्नो पात्रको जीवनमा प्रशस्त जटिलताहरू क्रियट गरिदिन्छ । तर आश्चर्य यहाँ के भइदियो भने पात्रको जीवनमा नभई जटिलता सर्जकको जीवनमा उत्पन्न भयो । 

उपन्यासको दोस्रो च्याप्टर लेखक अर्थात् सर्जकको मानसिक त्रासदी वरपर घुम्छ । उसलाई डिप डाउन, भित्र कताकता के लाग्न थाल्छ भने आफ्नै सर्जन पात्रद्वारा कुनै दिन ऊ मारिइनेछ । उसको दिमागमा के सोचाइले जरा गाडेर बस्छ भने सर्जन उसको हत्या गर्ने षडयन्त्र रच्दै छ । 

हलुसिनेटरी स्वप्न तथा कल्पनाद्वारा ऊ मानसिकरूपमा भताभुंग हुँदै जान्छ । साहित्यिक सर्कल र जमघटहरूमा उसको उपस्थिति पातलिँदै जान्छ । लिट्रेचर फेस्टिभलको एउटा प्यानल डिक्सकसनमा मोडरेटरले उसलाई ‘नेपाली उपन्यासको भविष्य तपाईँ कस्तो देख्नुहुन्छ ?’ भनी सोधिएको प्रश्नमा उसले यस्तो जवाफ दिएको थियो–

“नेपाली उपन्यासको भविष्य काँचको कफिनभित्र बन्द छ र त्यो काँचको कफिन कवि, निबन्धकार तथा समालोचकजस्ता गैर–आख्यानकारहरूको झुन्ड सरदारहरूले चोरेका छन् ।”

एउटा फेल्लो उपन्यासकारले आफ्नो नयाँ उपन्यासको विमोचन कार्यक्रममा उसलाई शुभकामना मन्तव्य व्यक्त गर्न मन्चमा निम्तो गर्‍यो । फेल्लो उपन्यासकारलाई हेर्दै उसले माइकमा यस्तो भन्यो–

“निज उपन्यासकारलाई काँचको कफिनभित्र बन्द गरी भोटे ताल्चा लगाइदिनुपर्छ र त्यो काँचको कफिनलाई बाग्मती या विष्णुमती जता पायक पर्छ, त्यतै बगाइदिनु पर्छ ।”

साहित्यिक फेल्लाज् तथा कमरेडहरूबाट ऊ टाढिँदै गयो ।

आफू वरपरका सम्पूर्ण सब्जेक्ट तथा अब्जेक्टमा ऊ सर्जन देख्थ्यो । यो एक लेखकको अकल्पनीय पात्रभय थियो । आफ्नै पात्रसित असीमित भय, डर, त्रास । यो एक लेखकको त्यस्तो भयावह मानसिक स्थिति थियो, जसको कुनै मनोवैज्ञानिक उपचार थिएन ।

उपन्यासको दोस्रो च्याप्टर ‘सर्जक’मा यिनै प्रसंगहरूको रोचक वर्णन छ । 

–सर्जक आफ्नै पात्र सर्जनसित किन यतिबिघ्न डराएको थियो ? 

–किनभने काँचको कफिन म्युजियमबाट उसैले चोरी गरेको थियो । त्यो साँझ सर्जनले दिवंगत पत्नीका लागि शहरको सबैभन्दा सुन्दर फूल र बर्थ–डे–कार्ड अर्डर गर्दा सर्जक दुई सहयोगीसहित म्युजियमभित्र छिरेको थियो । 

–उफ् ! कस्तो अफसोसजनक कुरा !

–सर्जकलाई के लाग्थ्यो भने चोरको खोजी गर्दै सर्जन कुनै दिन उसको घरमा आउनेछ । बेडरुममा पुग्नेछ र चक्कुले घोची–घोची या घाँटी थिचेर या रिभोल्भरले उसको खोपडी उडाएर हत्या गर्नेछ । 

–किन ?

–किनकि सर्जकले सर्जनकी पत्नीलाई काँचको कफिनबाट निकालेर आफ्नो घरको छिँडीमुनि गाडिदिएको थियो । 

–सर्जकले किन त्यस्तो गरेको थियो ? 

–किनकि ऊ ठान्थ्यो, म्युजियममा दिवंगत पत्नीसामु सर्जनले काव्यवाचन गर्नु, ह्विस्की चियर्स गर्नु तथा भावुक एकालाप गर्नु विसङ्गत तथा अप्राकृतिक हुँदै गइरहेछ । मृत्युको अपमान भइरहेछ । लास गन्हाउँदै गइरहेको कुरा सर्जनलाई थाहै थिएन । कहाँसम्म भने म्युजियमको प्रसंग उल्लेख गरिएको उपन्यासको पेज, पाना, पृष्ठ –तपाईँ जे भन्नुस्– पनि लासको दुर्गन्धले गन्हाउन थालेको थियो । तर यो कुराप्रति सर्जनले आँखा र नाक बन्द गरेको थियो । त्यसैले लासको अन्तिम संस्कार गर्नका निम्ति त्यो साँझ सर्जकले काँचको कफिन चोरेको थियो । 

–सर्जकले सर्जनकी डेड वाइफलाई घरको छिँडीमा गाडिदियो । ओके, इट्स फाइन । तर काँचको कफिनचाहिँ के भयो ?

–काँचको कफिनलाई सर्जकले बुइँगलको पूजाकोठामा राख्यो ।

–योचाहिँ खास्साको कुरा भयो । काँचको कफिन चोर्नुको पछाडि सर्जकको उद्देश्य त खास्साको रहेछ । होइन त ? इजन्ट इट सो ?

यस् अफकोर्स माई फ्रेन्ड ! यो त मैले आफ्नो उपन्यासबारे तपाईँसमक्ष बताएको सङ्क्षिप्त कथानक मात्रै हो । मौखिक कथांश मात्रै हो तर मौलिक खालको थ्रिलिङ अनुभव गर्नका निम्ति त तपाईँले यो मेटाफिक्सनल उपन्यास –काँचको कफिन– नै आद्योपान्त पढ्नुपर्ने हुन्छ । 

यति भन्दै अब म उपन्यासको डेड एन्डतर्फ जान्छु, है त ? सुन्नुस् ।

वर्षौँपछि एक दिन सर्जकलाई बुइँगलको पूजाकोठाको याद आयो । वास्तवमा उसको स्मृति च्यूत भइसकेको थियो तर त्यो दिन उसलाई कसरी पूजा कोठाको एकाएक याद आयो, यो एक चामत्कारिक कुरो थियो । एउटा हथौडा लिई ऊ बुइँगलमा गयो र पूजाकोठाको ढोकामा झुन्डिएको, खिया लागेको ताल्चा तोड्यो । 

पूजा कोठामा काँचको कफिन थियो । 

सर्जकले कफिनको ढक्कन कापबाट अलिकति उघार्‍यो । त्यसपछि बडो जतनका साथ काँचको कफिनभित्र छिर्‍यो । सीधा लम्पसार परी ढल्यो । उसले फेर्ने श्वासले कफिनको काँच क्रमशः बाफिँदै गयो, बाफिँदै गयो । अन्ततः काँचको कफिनमा बाफको पत्रपत्र जम्दै गयो । सर्जक बाफभित्र यसरी अदृश्य हुँदै गयो, जसरी घना कुहिरोमा कुनै भिक्षु अदृश्य हुँदै जान्छ । जसरी कुहिरोमा काग हराउँछ ।

मलाई सर्जन र सर्जकको यस्तो निराशाजनक मेटाफिक्सनल उपन्यासको रचना गरेकोमा तथा आफ्ना पात्रहरूप्रति कुनै दयाभाव नराखी पाशविक क्रुरताका साथ निजहरूसित व्यवहार गरेकोमा यहाँ यो जेलमा राखिएको छ । महिला पात्रलाई उचित सम्मान नगरेको तथा उपन्यासकी एकमात्र लेडी क्यारेक्टरलाई काँचको कफिनमा बन्द गरिदिनुको पछाडि लेखकको पितृसत्तात्मक अहङ्कारले काम गरेको छ भन्ने अभियोग लगाई मलाई जन्मकैदको सजाय दिइएको छ । 

यो कुरा जायज हो कि होइन, उपन्यास पढेपछि कृपया मलाई बताइदिनुहोला । 

 

(नगरकोटीको ‘घाटमान्डु’ आज शनिबार विमोनच हुँदैछ)