जुझारू, सङ्घर्षशील अनि आँटिली महिला । यी सबै परिचयसँग जोडिएको नाम हो, चमेली वाइवा । मकवानपुरको थाहा नगरपालिकाकी ४७ वर्षीया चमेलीले बनाएको यी परिचयले उनलाई प्रेरणादायी पात्र बनाएको छ । १३ वर्षको कलिलो उमेरमा विवाह गरेकी उनै चमेलीको जीवन परिवर्तनसँग संघर्ष, मेहनत र निरन्तर सक्रियताको अनेकौं कथाहरू जोडिएका छन् । 

मकवानपुरको दुर्गम र पिछडिएको बस्तीकी चमेलीको जीवनलाई प्रौढ शिक्षाले परिवर्तन गरिदिएको हो । १३ वर्षको उमेरमा विवाह गरे पनि उनको वैवाहिक जीवनले निरन्तरता पाउन सकेन । श्रीमान्ले दोस्रो विवाह गरेपछि उनी माइतीमा फर्किन् । अर्को विवाह गर्ने रहर उनमा पलाएन । गाउँघरमा प्रौढ शिक्षा शुरू भएपछि उनले २०५१ साल माघबाट पढ्न थालेकी हुन् । त्यसअघिसम्म उनलाई आफ्नो नामसमेत लेख्न आउँदैनथ्यो । प्रौढ कक्षामा गएको तेस्रो दिनमा उनले आफ्नो नाम लेख्न सिकिन् । प्रौढ शिक्षाको निरन्तरताले आफ्नो जीवनलाई सहज र प्रेरणादायी बनाएको उनको अनुभव छ । उनी भन्छिन्, “प्रौढ शिक्षाले मेरो जीवनमा नसोचेको फाइदा पुर्यायो, अहिले समाजमा जे गरिरहेको छु, त्यसैबाट सम्भव भएको हो ।” 

प्रौढ शिक्षाका कारण अक्षर चिनेपछि उनले पढाइको महत्व बुझिन् र आफ्नो समुदायमा परिवर्तन ल्याउन सक्रिय भइन् । त्यसपछि उनकै सक्रियतामा स्थानीय तसर खोलामा पुल निर्माण भएपछि गाउँका बालबच्चाहरू विद्यालय जान थाले । अहिले उक्त पुललाई चमेली पुल भनेर चिनिन्छ । आफ्नो अगुवाइमा भएको यो परिवर्तनले उनलाई सामाजिक कार्यहरूमा सक्रिय रहन प्रेरणा मिल्यो । 

फलस्वरूप, आफ्नो समुदायमा महिलाहरूका लागि उनले सामाजिक सेवाको काम गर्न थालिन् ।  प्रौढ शिक्षा पूरा गरेपछि चमेलीले आफ्नै गाउँमा अन्य महिलाहरूलाई पढ्न र लेख्न सिकाउन थालिन् । आफ्नो जीवनमा विद्यालय जान नपाएकी उनै चमेली अहिले स्थानीय दुर्गादेवी स्कुलकी व्यवस्थापन समितिकी अध्यक्ष छिन् । उनको सक्रियतालाई देखेर स्थानीयले चमेलीलाई सर्वसम्मत निर्णय गरी व्यवस्थापन समितिको जिम्मेवारी दिएका हुन् । उनी अहिले दैनिकजसो प्लान इन्टरनेशनल नेपालको सहयोगमा निर्माण भइरहेको विद्यालय भवन पुगेर रेखदेख गर्ने गरेकी छिन् । 

आफ्नो जीवनमा थुप्रै कठिनाइ भोगेकी चमेलीले आफ्नो जीवनलाई गाउँघरमा अन्य महिलाहरूलाई सहयोगका लागि समर्पित गर्ने निर्णय लिएकी हुन् । १० वर्षयता उनी गाउँमा महिला स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाको रूपमा क्रियाशील छिन् । मकवानपुरको बज्रबराहीमा महिला स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाको रूपमा काम गर्न शुरू गरेकी चमेलीले सुरक्षित प्रसूति र नवजात शिशुको स्याहारसम्बन्धी चेतनामा फैलाउन केन्द्रित छिन् । उनले आफ्नो समुदायमा थुप्रै गर्भवती महिला र उनीहरूका बच्चाहरूको जीवन बचाउन सफल भएकी छिन् ।

प्लान इन्टरनेशनल नेपालको सहयोगमा गठित गर्भवती महिला समूहमा आवद्ध भएर उनले महिला स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाको काम गर्न थालेकी हुन् । उनले प्रसूतिका लागि अस्पताल जान र सुरक्षित प्रसूतिका सीप सिकाउने गरेकी छिन् । गर्भवती महिलालाई अस्पताल भन्दा पनि धाँमीझाक्री लैजाने प्रचलन तोड्न निकै मेहनत गर्नुपरेको अनुभव उनको छ । उनले सुनाइन्, “त्यतिवेला गर्भवती महिलालाई अस्पताल लैजानुपर्छ भन्दा कसैले सुन्दैन थिए तर अहिले भने प्रसूतिका लागि अस्पताल जानुपर्छ भन्ने सबैलाई थाहा भइसकेको छ ।”

यी र यस्तै सामाजिक कार्यक्रममा सक्रिय चमेली समाजमा उदाहरणीय बन्न पुगेकी छिन् । उनको असाधारण योगदानका लागि सन् २०१३ मा चमेलीलाई प्लान इन्टरनेशनलले ग्लोवल अवार्ड प्रदान गरेको थियो । उनी अहिले विभिन्न जिम्मेवारी सम्हालिरहेकी छिन्– विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष, महिला स्वास्थ्य स्वयम्सेविका, बज्रबराहीस्थित साना किसान कृषक सहकारी संस्थाकी उपाध्यक्ष र थाहा नगरपालिकाकी वडा महिला सदस्य । जनप्रतिनिधिको हैसियतमा अहिले उनी वडास्तरीय योजना निर्माण, महिलाविरुद्ध हुने हिंसाविरुद्धको अभियान लगायतमा सक्रिय छिन् ।