काठमाडौं । मेलम्चीको खानेपानीका लागि काठमाडौं उपत्यकाबासीले अझै केही समय कुर्नुपर्ने भएको छ । सिन्धुपाल्चोकको मेलम्ची खोलादेखि सुन्दरीजलमा रहेको पानी प्रशोधन केन्द्रसम्म २७.५ किलोमिटर खन्नुपर्नेमा अझै ३३० मिटर बाँकी रहेकाले उपभोक्ताको धारामा पानी आउन समय लाग्ने देखिएको हो ।

एक दिनमा ३ देखि ७ मिटरसम्म सुरुङ खन्ने काम भइरहेको मेलम्ची आयोजनाले बताएको छ । यो हिसाबले ३३० मिटर सुरुङ खन्न करिब ३ महिना लाग्ने देखिन्छ । सुरुङ बनिसकेपछि पनि ‘फिनिसिङ’को काम सक्न थप ६ महिना लाग्ने आयोजनाका अधिकारी बताउँछन् । सुन्दरीजल प्रशोधन केन्द्रमा आइसकेपछि पनि प्रशोधन गरी पाइपमा पानी पठाउन कम्तिमा ६ महिना लाग्ने बताइएको छ । 

आयोजनाका लागि ७० किमि पहुँच मार्ग निर्माण, कार्यालय स्थापना, आर्थिक व्यवस्थापन र अन्य पूर्वतयारीका लागिमात्रै ८ वर्ष समय लागेको छ । 

यसरी भयो विलम्ब
सन् २००१ बाट काम सुरु गरिएको मेलम्ची खानेपानी आयोजनाले सन् २०१६ को अन्त्यमा उपत्यकामा पानी आउने बताउँदै आएको थियो । सन् २००९ को फेबु्रअरीमा एक चिनियाँ कम्पनीले पहिलो पटक आयोजना निर्माणको ठेक्का लिएको थियो । २०१० अप्रिलबाट सुरुङ खन्ने काम सुरु गरेको सो निर्माण कम्पनीले सन्तोजनक काम गर्न नसकेपछि २०१२ सेप्टेम्बरमै ठेक्का रोक्का गरिएको थियो । त्यसपछि सेप्टेम्बर २०१६ मा सक्ने गरी अक्टोबर २०१३ बाट डीईसीसी नामक कम्पनीले काम सुरु गरेको थियो ।

“भूकम्पले कार्यस्थलमा पुर्याएको क्षति र लगत्तैको भारतीय नाकाबन्दीका कारण मिति लम्बिएको हो,” मेलम्ची खानेपानी आयोजनाका इन्जिनियर लिडर तथा परामर्शदाता शिव शर्माले बाह्रखरीसँग भने, “यही मार्च २६ मा सुरुङको सम्पूर्ण काम र फिनिसिङ गरीसक्ने हाम्रो लक्ष्य छ ।” भूकम्पका कारण आयोजनासम्म पुग्ने सडक भत्किएको र खुकुलो बनाएको पहाडमा वर्खाको पानीका कारण निरन्तर पहिरो गएको, सिमेन्ट, छडलगायत निर्माण व्यवसायीहरुको बारम्बारको हड्ताल आदिका कारण सम्पन्न मिति लम्बिँदै आएको आयोजनाको भनाइ छ ।

भूमिगत तहमा रहेको चट्टानको कडापनमा  आइरहने फेरबदलले यन्त्र उपकरणको पूर्वतयारीमा समस्या भएकाले सुरुङ खन्न चुनौती रहेको सुरुङमा कार्यरत इन्जिनियरहरु बताउँछन् । अहिले काम भइरहेको कल्लेरी गाउँ क्षेत्रमा खुकुलो चट्टान रहेकाले बम ब्लास्ट गरी सुरुङ खन्न प्राविधिक कठिनाइ रहेको त्यहाँ कार्यरत इन्जिनियरले बताएका छन् । 

प्रशोधन केन्द्र तयार
मेलम्ची खोलाबाट सुरुङमा ल्याइएको पानी शुद्धिकरणका लागि सुन्दरीजलमा पानी प्रशोधन केन्द्र तयार भएको छ । जाईकाको ८५ प्रतिशत ऋण सहयोग र नेपाल सरकारको १५ प्रतिशत लगानीमा ८.५ करोड लिटरको पानी प्रशोधन केन्द्र निर्माण भएको हो ।

मेलम्चीको १७ करोड लिटर पानी सुन्दरीजल आउने मितिसम्ममा अर्को प्रशोधन केन्द्र पनि बनिसक्ने मेलम्ची खानेपानी आयोजनाका कार्यकारी निर्देशक रामचन्द्र देवकोटाले बताए । “सुरुङको फिनिसिङ भइसक्दा ८.५ करोड लिटर क्षमताको अर्को प्रशोधन केन्द्र निर्माण सम्पन्न भइसक्ने लक्ष्य छ,” देवकोटाले बताए ।

सुन्दरीजलमा रहेको यस प्रशोधन केन्द्रले सुरुङबाट आएको धमिलो पानीलाई सङ्लो बनाउने, धातु र रसायनयुक्त हानिकारक पदार्थलाई छान्ने, पानीमा मिसिएको बालुवा र माटोलाई हटाई पानीलाई पिउन योग्य बनाउने काम गर्छ । प्रशोधन केन्द्रले विश्व स्वास्थ्य संगठनले शुद्ध खानेपानीमा जारी गरेको निर्देशिका र नेपाल सरकारले तोकेको गुणस्तरको खानेपानी उपत्यकाका उपभोक्ताका धारामा पठाउने आयोजनाले जानकारी दिएको छ । 

धारा जडान ५० प्रतिशतमात्रै
उपत्यकाका ३ वटै जिल्लामा जडान गरिने ८५ हजारमध्ये हालसम्म ५० प्रतिशत धारा जडान भइसकेको मेलम्ची खानेपानी आयोजना कार्यान्वयन निर्देशनालका आयोजना निर्देशक तिरेसप्रसाद खत्रीले बताए । पुरानो बानेश्वर, सोह्रखुट्टे, जमल, त्रिपुरेश्वरलगायत स्थनमा खानेपानीको पाइप पुर्ने र धारा जडान गर्ने काम भइरहेको उनले जनाए । धारामा पानी आएको केही हप्तापछि पाइप क्लियर हुने र त्यसपछि मात्र धारामा मिटर जडान गरिने उनले बताए । 

“पाइप पुरिसकेका स्थानमा दिउँसो ट्राफिक जामको समस्या र राति चिसोका कारण सडक कालोपत्रे गर्न समस्या छ,” खत्रीले भने, “मेलम्चीको पानी सुन्दरीजलमा आउँदासम्म पाइप पुर्ने, सडक कालोपत्रे गर्ने र धारा जडानको काम सम्पन्न गरिसक्छौं ।” 

याङ्ग्री र लार्केको डीपीआर बन्दै
१७ करोड लिटरका दरले सिन्धुपाल्चोकका याङ्ग्री र लार्के खोलाबाट पानी ल्याउने योजनाको पनि डीपीआर तयार भइरहेको छ ।

आगामी वर्षभित्रमा याङ्ग्री र लार्के खोलाको डीपीआर तयार हुने आयोजनाले बताएको छ । लार्के र मेलम्ची खोलाबीचको ११ किमीमा सुरुङ निर्माण गरी ती दुवै खोलाको पानी अहिले निर्माण भएको मेलम्चीको सुरुङबाट काठमाडौं उपत्यकामा ल्याउने योजना छ । 

अहिले बन्दै गरेको सुरुङको क्षमता दैनिक ५१ करोड लिटर हो । 

सन् २०२४ सम्ममा काठमाडौं उपत्यकाको खानेपानीको समस्या हल गर्ने लक्ष्यका साथ आयोजनाले काम गरिरहेको छ ।

काठमाडौं उपत्यकामा अहिले दैनिक ४० करोड लिटर खानेपानीको माग छ । यसमध्ये दैनिक १२ करोड लिटर केयुकेएलले वितरण गर्दै आएको छ । बाँकी माग भने इनार, ढुङ्गेधारा, पोखरी र पम्पलगायत भूमिगत स्रोतबाट पूर्ति हुँदै आएको छ ।