२० कथा, २० प्रश्न

 

 

भुलेको हैन । यसअघिका मेरा सबै किताबहरूमा समर्पण छ । सबै किताबमा समर्पण राख्नुपर्छ या हिन्दी टेलिसिरियलतिर देखिने जस्तो यसका पात्रहरू÷कथा काल्पनिक हुन्, कसैसँग मिल्न गएमा संयोगमात्र मान्नुहोला भनेर भन्नुपर्छ जस्तो मलाई लाग्दैन । लेखनको यो ३१–३२ वर्ष भयो, तर लेखनमा मेरो काल्पनिक पात्रतिर ध्यान जाँदैन । ती पात्रहरू, जसलाई म कथामा मेरै वरिपरिको समाजबाट र मेरै माटोबाट टिपेको हुन्छु, ती काल्पनिक पात्र हुँदैनन् । म कथामा जो पात्रलाई प्रयोग गर्छु, ती कथामा जस्तै पूरै त्यही अभिनयमा हुन्छन् भन्नचाहिँ म सक्दिनँ । तर, कहीँ न कहीँ ती पात्रहरू जीवन्त पात्र हुन् । त्यसकारण पनि यी काल्पनिक घटना या कथा भनेर भनिरहनुपर्छ भन्ने मलाई लाग्दैन । यसको अर्थ मेरो कथामा कल्पनाशीलता छैन भन्न खोजेको चाहिँ हैन । चाहे सानै घटना किन नहोस्, जब त्यसले झिल्का दिन्छ, तब म त्यस झिल्कालाई मिल्ने पात्र खोज्न थालिहाल्छु । त्यसैले पनि मेरा कथाहरू यथार्थका निकै नजिक हुन्छन् । 

 

एकदिनको कथा भएको हुनाले त्यो दैनिकी भन्न खोजेको होला । यो कथा मैलेस्त्री पात्रमाथि केन्द्रित गरेको छु । त्यो कथा कुनै कल्पनामात्र हैन । घटनाहरूलाई अलिकति कल्पनाशक्तिले थिच्ने प्रयास गरेको हँु । त्यो एकदिनको एउटा घटनाको कथा हो । 

 

दैनिकी लेखेर त्यसलाई कथा भन्न सकिन्छ भन्ने भ्रममा चाहिँ नपरेको राम्रो । दैनिकीलाई पनि कथात्मकता त दिनुपर्छ नि । मैले कथात्मकता दिने प्रयास गरेको छु । मैले दैनिकी लेखेको हैन, कथा नै लेखेको हुँ । 

 

त्यो मेरो हैन, मैले कथामा उठाएको पात्रको दर्शन होे । कथामा आएका सबै पात्रहरूको दर्शन मेरो दर्शन हैन । जुन पात्र मैले ‘गोस्ट राइटर’मा बाबाजीको स्वरूपमा उतारेको छु, उसको मनोवृति हो त्यो । उसको मनोवृति यो समाजमा चलेको निकृष्ट सोचाइको पराकाष्ठा हो । त्यस्तो सोचाइ राख्ने मानिस पनि हाम्रो समाजमा छन् भनेर मैले कथामार्फत् भन्न खोजेको हुँ ।

 

मैले कथाको रचनागर्भ लेख्या’थें अलि अगाडि ‘नागरिक’मा । त्यो सबै कथाका विषयमा लेख्दाखेरि यी कुनै पनि कथाहरू मेरा निजी घाउ हैनन् । म चाहे प्रेमकथा, युद्धका कथा, राजनीतिका कथा या भूकम्पका कथा लेखुम्, ती कुनैमा पनि मैले आफ्नो निजत्वलाई स्थान दिएको छैन । मैले त तिनै कथा लेखें, जुन घटनाले मलाई झिल्का दिएका छन् । मैले अघि पनि भनें, घटनाले झिल्का दिएपछि म पात्र खोज्न थाल्छु र सो पात्रले कतिसम्म सोच्न÷बोल्न सक्छ, सोचेर म त्यसलाई कथामा उतार्छु ।

 

मैले मेरो लिगेसी, मेरो सिद्धान्त हैनन् भनें । तर, कथामा कहीँ न कहीँ लेखकले लेख्दाखेरि आफ्ना कुरा छुँदैनन् भनेर भनेको पनि हैन । सम्पूर्ण मेरै सिद्धान्त, मेरै विचारद्वारा निर्देशित कथा हैन । माओवादीको कुरा गर्दा ०४६ सालको मुभमेन्टपछिको केही समय छोड्ने हो भने अधिकांश समय वामपन्थीहरूको बहुमतमा सरकार निर्माण भएका छन् । २६ वर्षमा २४ सरकार परिवर्तन हुँदा एमाले भन्ने पार्टी ९ पटक हो या ११ पटक सरकारमा गइसक्यो । उसले सर्वहारा जनताको पक्षमा काम गर्छु भनेकै हो । उसको घोषणापत्र नै त्यही हो । पछि १० वर्षे युद्धबाट आएको माओवादीले भुइँमान्छेलाई शासनका माध्यमबाट धनी बनाउछौं पनि भनेकै हो । यसरी राजनीतिका माध्यमबाट सबैभन्दा बढी भ्रम बामपन्थीहरूले छरे, जुन स्पष्ट रूपमा जनताले बुझिसकेका छन् । नत्र एकचोटि त्यत्रो मत दिएर जिताएको माओवादी एकाएक दोस्रो संविधानसभाको चुनावबाट कसरी तेस्रो पार्टी हुन पुग्यो ? त्यसकारण जनताका नाममा काम गर्छु भन्नेले नै जनतालाई बढी दमन गरेको कारणले त्यो दल, त्यो राजनीतिप्रति आमजनताको जस्तै मेरो पनि वितृष्णा हो, मेरो पनि प्रहार हो ।

 

मैले आजसम्म कुनै पनि राजनीतिक पार्टीको सदस्यता लिएको छैन । जवानीमा २२–२३ को हुँदा देशका गरिब निमुखाहरूको हित गर्ने भनेका वामपन्थी हुन् भनेझैं लाग्थ्यो, तर त्यो भ्रम त्यही समयतिरै पूर्णतः टुटिसकेको थियो । यसो भनिरहँदा म कांग्रेसप्रति लचिलो बनेको हैन । ‘राजनीति’ भन्ने कथा हिमालमा छापिएको छ । त्यो पूर्ण रूपमा कांग्रेसको कार्यशैलीप्रति प्रहार गरेर लेखिएको कथा हो । 

 

पत्रकारितालाई देखाएर दाम बटुल्ने काम अर्थात् पित पत्रकारिता । अहिले त देशमा एनजीओ÷आईएनजीओ च्याउसरि छन् । तिनलाई सहयोग गरिदिएर पैसा कमाउनेहरू पनि छन् । यद्यपि, त्यो क्रम अहिले कम भएको छ । मेरो हकमा चाहिँ म काठमाडौंको रैथाने । पत्रकारिता र साहित्य मेरो रोजाइका क्षेत्र हुन् । म जाँगरका कारण यो क्षेत्रमा आएको हुँ, पैसाको कारण हैन । त्यसैले यी दुई क्षेत्रबाट मेरो अपेक्षा भनेको मैले जिन्दगी रमाइलोसँग बिताऊँ भन्ने हो र म रमाइरहेको पनि छु ।

 

हाहा ... । हो, मेरो जिन्दगी प्रेमिल छ । यसलाई यसरी बुझौं, ‘प्रेम–मूर्दावाद’ भन्ने एउटा कथामात्र हो, जसमा पैसावालसँग चाहिँ प्रेम ‘इन्जोय’ हुने तर गरिबसँग चाहिँ ‘हाफ हार्टेड’ हुने भनेर देखिएको सन्दर्भ उठाउन चाहेको हुँ । मैले प्रेमलाई नै सम्पूर्णतः गलत भन्न खोजेको हैन । 

 

मैले मधेस आन्दोलनको अन्तर्यमा पुगेरै यो कथा लेख्ने कोसिस गरेको हुँ । चार पटक त मोरङ र वीरगन्ज छेउछाउका मुसहर बस्तीमा पुगेको छु । आन्दोलनमा तिनै गरिबहरू हुन्थे । तिनका नाममा राजनीति गर्नेहरू कि भारत हुन्थे कि काठमाडौं । त्यो समयमा एउटा गर्भभित्रको बच्चाले यसरी पो सोच्ला कि भनेर त्यो कथा लेखें । यद्यपि, त्यो कथाको पृष्ठभूमि, त्यो आन्दोलन देशभित्र दोस्रो दर्जाको नागरिक हुनुपर्ला कि भन्ने चिन्ताले ग्रसितहरूको आन्दोलन थियो र तिनै नागरिकहरूको कुरा मैले एउटा भ्रुणमा लगेर राखेको हुँ । राज्यले त्यो वर्गमाथि गरेको उपेक्षा असह्य थियो जबकि तिनको मुक्तिका लागि भनेर लड्ने मधेसका नेताहरूले गरेको क्रियाकलाप झनै नाजायज थियो । 

 

मैले धेरै पटक भोगेको छु ।

 

अहिले त धेरै ‘प्रोफेसनल’ हुँदै जाँदैछ । स्वाभिमानी पत्रकारलाई स्वाभिमानपूर्वक काम गर्न नदिइएको अवस्थाको कथा हो ‘समयान्तर’ । अहिले अवस्था थोरै सुधार भएको छ । सम्पूर्णतः सुधारचाहिँ भएको छैन । 

 

म मीनभवन क्याम्पस पढेको । ४०–४२ सालमा नेविसंघ र अखिलबीच त्यो समय त्यहाँ असाध्यै बढी झगडा हुन्थ्यो । नेविसंघका मेरा एकजना उग्र मित्र थिए । उनी अखिलले कही नारा लेखेको देख्यो कि गएर पिसाब फेरिदिन्थे । त्यो प्वाइन्टलाई समातेरै यो कथा लेखेको हँु । 

 

हाहा.. । यो कस्तो छ भने गाउँका साथीहरू भेला हुँदा कहिलेकाहीँ मलाई ‘ए कवि !’ भनेर बोलाउँछन् । म बोलिनँ भने ‘ए बहुला !’ भन्छन् । हाम्रो समाजमा अहिलेसम्म पनि कवि भनेको पावरवाला चश्मा लगाउने, फोहोरी, रुन्चे, झुत्रे, चुस्स दाह्री पालेको, थोत्रो झोला बोकेको हुन्छ भन्ने मान्यता छ । मैले त्यो कथामा त्यही समाजलाई प्रतिनिधित्व गरेको हुँ ।

 

अहिलेको नतिजा र परिणति हेर्ने हो भने त्यो गलत सिद्ध भइसकेको छ । त्यसका नेतृत्वकर्ताहरूले ‘कन्फेसन’ गर्न आवश्यक छ । बाबुरामले ‘कन्फेसन’ गरेको भए उनको नयाँ पार्टी ठूलो र राम्रो हुनेथियो । तर, अहिलेसम्म कसैले ‘कन्फेसन’ गरेका छैनन् ।

 

त्यस्तो कहीँ प्राविधिक गडबडी भएको होला । तर, यसको चाहिँ स्पष्टीकरण दिइराख्न मन लाग्दैन । ऊचाहिँ बिहानदेखि खान्थ्यो भन्ने कुरा बुझाउन खोजेको हुँ मैले । बिहानदेखि खाने मान्छेले अलिअलि खाँदा पनि त धेरै नै हुन्छ नि ! खाली पेटमा खाएको पनि प्रसंग छ । यद्यपि, त्यसलाई सच्याउन सकिन्छ ।

 

मलाई सबै कथाको माया लाग्छ । तर, अरुले भनेजस्तै यी सबै मेरा सन्तान हुन् भनेर भन्दिनँ । पाठकको ‘पर्सेप्सन’ अनुसार ‘वृद्धाश्रम’ कथा ‘मधुपर्क’मा छापिएपछि एकजना नजिकका साहित्यकार÷पाठक दाइले ‘तेरो यो कथाचाहिँ मलाई कमजोर लाग्यो’ भन्नुभयो । तर, संग्रह आइसकेपछि ‘वृद्धाश्रम’ फरक स्वादको कथा भनेर धेरैले मन पराए । पक्कै पनि २० वटा कथामा सबै एउटै उचाइका छैनन् । तथापि, मेरो ‘कन्फेसन’ यी सबै कथामा अझै बढी रिसर्च गरेर अझ राम्रो बनाउन सकिन्छ भन्ने नै हो ।

 

म सकेसम्म एकपछि अर्को गर्दै अब आउने किताबमा झन् बढी मेहनत गर्ने स्वभावको मान्छे छु । तुलनात्मक रूपमा अघिल्ला किताबभन्दा बढी मैले यसमा मेहनत गरेको छु । त्यसकारण पनि मलाई यही ‘शुक्रराज शास्त्रीको चश्मा’ नै अझ बढी प्रिय लाग्छ । फेरि पनि माया त सबैको लाग्छ । 

 

बिक्री त हुनुपर्छ । नत्र त प्रकाशकले किन मेरो किताब छाप्थे ?

 

समीक्षाको विश्वास भन्ने एउटा आर्टिकल लेखेको छु ‘कान्तिपुर’मा । नेपालको हकमा चाहिँ खासै समीक्षकले विश्वास कमाएको म देख्दिनँ । समीक्षकले झुर भनेको किताब पनि बिक्री भएका छन् र समीक्षकले महान् भनेका किताब पनि ‘डम्प’ भएर बसेका छन् । मुख्य कुरो लेखनप्रतिको इमानदारी, समर्पण र निरन्तरता नै हो । म पहिलाका संग्रहहरू एकदमै बिक्री भएको लेखक हैन । औसतमा मेरा किताब हजार–पन्ध्र सय प्रति बिक्री भएका छन् । ती छापिएकै त्यत्ति थिए । मेरो पहिलो कथासंग्रह ‘विकल्प यात्रा’ ५ सय प्रति छापिएको थियो । ‘कान्तिपुर’ले पढ्नैपर्ने कथाहरू भनेर लेखिदियो । त्यो ५ सय प्रति हारालुछ भयो । हारालुछ यो अर्थमा कि आठ–दश महिनामा मेरा किताब सकिए । अहिले निजी प्रकाशन गृहहरू एकदमै व्यावसायिक भएर आएको बेला छ । प्रकाशकले यो किताब कसरी बढी बिक्री गराउने भनेर सोचेकै होला । तर, मेरो निजी विचारमा चाहिँ कति बिक्री होला भन्ने चिन्ताले बिल्कुलै ग्रस्त छैन । 

 

यो पूर्वप्रकाशित कथा हो । संयोग भनौँ या दुर्भाग्य, यो कथा दुई पटक छापियो । केही प्राविधिक मिस्टेक भयो होला । आफैंलाई दोष दिऊँ या पेज संयोजकलाई ? यो ‘नागरिक‘ र ‘नेपाल’ साप्ताहिकमा एक–डेढ हप्ताको अन्तरालमा छापिएको छ । त्यसैले पनि यो कथा धेरैले पढे र धेरैले राम्रो रेस्पोन्स पनि दिए । अर्को कुरा, मलाई किताबको शीर्षक के राख्ने भनेर अन्योल भइरहेको थियो । आफ्नो कथाको शीर्षक राख्न धेरै गाह्रो पनि लाग्छ मलाई । गाह्रो लाग्दालाग्दै झ्याप्पै यही राखौं जस्तो लाग्यो, यही राखेँ । कुनै सुनियोजित हैन । 

 

मेरो लेखनको सबैभन्दा ठूलो शक्ति भनेकै मेरो इमानदारी हो । तर, म बढी इमानदार हुन खोजेर होला, मेरा कतिपय कथामा कलात्मकता अलिकति कम भएको हो कि जस्तो महसुस हुन्छ । म कलम चलाउने मान्छे, पत्रकारिता गर्छु, त्यसैले मैले बेइमानी गर्नु हुँदैन । आफैंलाई ढाँटेर, आफैंलाई महान् बनाएर अरुलाई तुच्छ पनि बनाउन हुँदैन । म समाजप्रति उत्तरदायी हुनुपर्छ भन्नेचाहिँ अलि बढी नै सोच्छु । 

 

म आग्रहसम्म गर्न सक्छु पाठकलाई । मैले आफू बाँचेको समाजको, मैले भोगेको देश दुनियाँको, अभावको, सीमान्तकृत वर्गका पीडा, छटपटी, यो समयको र यो माटोको कथा लेख्ने प्रयास गरेको हुँ । म अनुरोध गर्छु, यो समयलाई बुझ्नका लागि पनि मेरो किताब पढ्दा घाटाचाहिँ लाग्दैन कि ?