– अक्षर काका
धान समृद्धिको प्रतीक हो । मेहनतको प्रतिविम्ब हो । र, खुसीको स्थूल स्वरूप पनि ।
हेमन्त ऋतु समुन्नतिको याम पनि हो । त्यसो त मंसिरलाई रोपेको मानो मुरी बनाएर थन्क्याउने र धुरीसरह खुसी चुलिने मास भनेर पनि चिनिन्छ ।
किसानका खेतमा धान झुलेका छन् भने किसानको अनुहारमा हाँसो फुलेका छन् । फाँटहरूमा हावाले बयली खेलेको छ भने गरिबका अनुहारमा सुखको उजेली मुस्कुराएको छ ।
तराई मुलुककै ‘अन्न भण्डार’ हो । उर्वरताको पर्याय हो । र त, मधेसका समथर फाँटहरूमा सुनका मालाजस्ता धानका बालाहरू लहलह झुलेका छन् । धानको सुवासले फाँट होइन, गावैँ बसाएको छ । र, निमुखा, निम्झरा, दीनहीनहरूको मन हँसाएको छ ।
एकछाक रुखो र एकछाक पीठोको सहरामा जीवन व्यतीत गरेका किसानहरूले केही छाक नै सही मीठो–मसिनो खान पाउने आशमा छन् । शीला खोजेर धोक्रा होइन, पेट भर्ने मुसहरहरूको मुहारमा पनि गुलाफ उन्मुक्त फक्रिएको छ, यतिबेला ।
आन्दोलन, बन्द, हड्ताल, नाकाबन्दीले तराई–मधेस लामो समय आक्रान्त बन्यो । सिंगै देशले दुःख बेहोर्यो । तर, बारादेखि सप्तरीसम्मको जनजीवन बेसी अशान्त बन्यो ।
केही समय भयो आन्दोलनको राप सेलाएको । र, मधेसमा अहिले चुनावको ताप छ । चुनावी गर्मीले हेमन्तको ठिहीलाई पत्तै नपाई विस्थापित गरिदिएको छ ।
किसानहरू जसरी असारमा रोपेको मानोलाई मनमा बदल्ने चेस्टामा छन्, त्यसैगरी आन्दोलनको उपलब्धिलाई आफ्नो पोल्टामा पार्न राजनीतिक दलहरू किसानका खेत खलियानमा पुगेका छन् । र, हात जोड्दै बिन्ती बिसाइरहेका छन् ।
० ० ०
तराई उब्जनीको जननीमात्र होइन, गरिबीको ‘अर्धाङ्गिनी’ पनि हो । घरमा खाने अन्न नहुँदा चिसै चुल्हो सुत्ने र साल, कटुसका पातको छानो हालेर शीत छल्ने परिवार कति छन् कति !
तराई–मधेसका जमिनमा साहुमहाजनकै अधिपत्य छ । भरदिन दुःख गरेर अधियाँ कमाउँछन् तर बाली उठाउने बेलामा मालिक आइपुग्छन् । र, खान पुग्ने समेत नछाडी धोक्रा भरेर लैजान्छन् ।
ठीक त्यस्तै नियति छ, राजनीतिमा पनि । हरेक परिवर्तनको आन्दोलनको अग्रपंक्तिमा छन् तराई–मधेसका निमुखा । खेत–खलियानमा पसिना खन्याउन होस् या सडकमा बलिदानीको रगत बगाउन, कहीँ पछि पर्दैनन् उनीहरू । तर, दुःख, पीडा, अभाव र विभेद उनीहरूको ‘प्रारब्ध’ बनेको छ । सरकारको विभेदकारी नीति उनीहरूको नियति बनेको छ, हरसमय ।
राजनीतिक परिवर्तनको लडाइँ तिनै निमुखा लड्छन् । छातीमा गोली तिनै निम्छरा थाप्छन् । तर, बाली उठाउन ‘महाजन’ आइपुग्छन् र सदनदेखि सत्तासम्मको रसस्वादन पालैपालो गर्छन् । अविकास तिनै गरिबलाई थमाउँछन् । आन्दोलनमा कोटी हुन्छन् । सत्तामा सय पुग्छन् । र, तिनले ‘जुठोपुरो’ समेत जनतालाई दिन तयार हुँदैनन् ।
पछिल्लो समय संविधान बन्यो । पहाडमा दीपावली भयो । तर, रोग, भोग र शोकले अभिशप्त मधेस अन्धकार भयो । पहाडले क्रान्तिकारी संविधान जारी भयो भनेर दियो जगायो । मधेसले पश्चगामी भन्दै सङ्घर्षको मसाल सल्कायो । ०६२/६३ को परिवर्तनपश्चात होस् या संविधान जारी भएपछिको सङ्घर्ष– व्यवस्था परिवर्तनका लागि देश र मधेस सँगै लड्नुपर्छ तर जब आफ्नो हकहित र अधिकारको कुरा उठाउँछ, तब एक्लै पर्छ मधेस । यसो भनौँ, आफ्नो आवाज काठमाडौँसम्म पुर्याउन शहादत प्राप्त गर्नु मधेसको ‘आदत’ भइसक्यो ।
०६२/६३ यता मधेस आन्दोलनको नाममा मृत्युवरण गर्नेको संख्या शतक नाघिसक्यो । तर, विकासका हिसाबले तराई शताब्दी पछाडि रहेको प्रतीत हुन्छ ।
० ० ०
शुक्रबार स्थलगत रिपोर्टिङका लागि म सप्तरीको मलेठ पुगेको थिएँ । मलेठ त्यही भूमि हो, जहाँ एमालेले सञ्चालन गरेको मेचीकाली अभियानका क्रममा सभा बिथोल्न खोज्ने आन्दोलनकारी र सुरक्षाकर्मीबीच झडप हुँदा प्रहरीको गोली लागी पाँच जनाको मृत्यु भएको थियो । र, मलेठ आँशुमा डुबेको थियो त्यतिबेला ।
अहिले त्यही मलेठका फाँटमा धान झुलेको छ भने मलेठबासी पीडा भुलेर निर्वाचनमा होमिएका छन्, आफ्ना अधिकार प्राप्तिका लागि ।
मलेठमा गोली चलेको फागुन २३ गते हो । त्यसयता सप्तकोसीमा धेरै पानी बगिसकेको छ । र, मुलुकको राजनीतिमा धेरै उतार–चढाव आइसकेको छ ।
विभेदकारी र त्रुटिपूर्ण संविधान बनेको र संशोधनमार्फत त्यसलाई सच्याउन माग गर्दै मधेसमा आन्दोलनको आँधिबेहरी ल्याउने शक्ति मुठभेड छाडेर निर्वाचनमा होमिएको छ । र, तराई–मधेसका जनता मतमार्फत आफ्ना विचार÷भावना अभिव्यक्त गर्न आतुर छन् ।
शीतयाममा तराई मधेसको आकासमा आन्दोलनको तुँवालो उघ्रिएको छ र निर्वाचनको पारिलो घाम लागेको छ ।
० ० ०
एउटा वर्ग छ, जसले मधेसका उत्पीडित, उपेक्षितलाई ‘कालो छाला, कालै चाला’को देख्छ । तर, ती सरकारले पुरस्कार दिएको ‘अन्धकार’ हो भनेर मान्न तयार हुँदैनन् । मधेसमा गरिबी छ, अभाव छ भनेर नथाक्ने तर दिन मुठ्ठी बाँध्ने स्वभाव छ सरकारको ।
छानो र मानोविहीन मधेसीहरूको आङ होइन, सरकारको नियतचाहिँ उदांगो देखिन्छ, तराईमा ।
काठमाडौँमा बस्नेहरूलाई ‘राष्ट्रियता’ बेस्करी दुख्छ । तर, तिलाठीबासीले हरदिन टाउको फुटाएर जंगेपिलर जोगाइदिनुपर्छ । र, तिनै सीमाका सिपाहीहरू हकअधिकारको ‘अंशबण्डा’मा भित्ता र उस्तै परे ‘बिहारी’को कित्तामा पुर्याइन्छन् ।
हर सालको बाढीले मधेसकै निमुखाको छानो बगाउँछ, तराईमै अभाव जगाउँछ । उर्वर फाँटहरूमा मरुतुल्य माटो थुपार्छ । मधेसका लाखौँ दीनहीनलाई घरको न घाटको पार्छ ।
लाखौँ मधेसी बालबालिका सरकारको ‘भैँसी गोठालो’ बनेका छन् । विद्यालय जाने उमेरमा चउरमा सिम्किनो हल्लाउन अभिशप्त छन् । विद्यालय जाने उमेरमा दुलाहाको घर जान बाध्य छन् किशोरीहरू । मागेजति दाइजो नदिएको निहुँमा मट्टितेलसँगै सल्कन विवश छन् महिला । गाउँ छाडौँ– सहरी क्षेत्र डेंगु, मलेरिया, आउँ फैलाउने कारखाना बनेका छन् । दूरदराज होइन, सदरमुकामले समेत पिच बाटोको अनुहार देख्ने कहिले हो, यकिन छैन ।
तर, चुनावमा यस्ता विषय एजेन्डा बनेका छैनन् । मासु, च्युरा र रक्सीकै भरमा चुनाव जितिने भएपछि यस्ता गह्रुँगा विषय उठाउने लेठो किन गरिरहनू ? उमेदवारको अनुहारको दुःख र चिन्ताको क्लेशसमेत छैन ।
० ० ०
आन्दोलनको रापताप र पुस्तैनी अभावको धूपले खारिएका निमुखा मधेसी समुदायमा चेतनाको लहर आएको छ । यसपटक उनीहरू आफूले लगाएको बाली आफैँ थन्क्याउने ध्याउन्नमा छन् । र, बिहान उदयाचलदेखि साँझ अस्ताचलसम्म खेतखलियानमा मात्र होइन, चुनावी आँगनमा पनि उसैगरी पसिना बगाइरहेका छन् । शुभकामना !
