“सन्तान आँखाबाट ओझेल पर्दा मुटु चोइटिएजस्तो हुँदो रहेछ !” त्रिभुवन विमानस्थलभित्र टर्मिनल भवनको पहिलो गेटअगाडि तामाकी मुनाजस्ती छोरीलाई बिदाइ गरेपछि उनी धेरै बेर भक्कानिइरहिन् ।

अझै मनले नमानेपछि शौचालयभित्र छिरिन् र डाँको छोड्न थालिन् ।

करिब आधा घण्टापछि बाहिर निस्किँदा उनका अनुहारमा काला डोरा बसेका थिए– शायद गाजलको धर्सा थियो ।

उनी अर्थात् सिन्धुपाल्चोककी वर्ष ५८ की माइली तामाङ ।
२१ वर्षीया छोरी पार्वतीलाई मलेसिया पठाउन त्रिभुवन विमानस्थल आएकी रहिछन् । ओठमा पैयुँको नीलिमा थियो– कलेटी परेको । बूढी औँलामा अस्ति चुनावमा भोट हाल्दा लगाएको मसीको दागजस्तो निख्खर निलो ।

मुख उघारिन् उनले, “यी अस्ति यही हातले भोट हालेँ । तर, नेताहरूले केही गर्दैनन् र गर्छन् भन्ने विश्वास पनि छैन । छोरीलाई बाहिर पठाएपछि सुखका दिन आउँछन् कि !”

अस्ति चुनावमा भोट माग्न आउँदा नेताहरूले भनेको नसुनेकी पनि होइनन् उनले– २० वर्षपछि चुनाव हुन लागेको छ, अब गाउँको मुहार फेरिन्छ !

तर, उनको अनुहारमा कुनै चमक थिएन । बरु भनिन्, “अहिलेसम्म यही हातले आठ पटक भोट हालेँ तर हाम्रा दुःखका दिन सकिएनन् । यसपटक फेरिन्छ भन्ने आश छैन । बरु छोरी बाहिर पठाए बुढेसकालमा दुःख पाइँदैनथ्यो कि !”

छेवैमा थिइन् आयुष्मा बम्जन । उनी पनि माइलीकी छोरीसँगै मलेसिया उड्न ठिक्क परेकी । वर्ष २२ की उनी भर्खर स्नातक पहिलो वर्षमा अध्ययन गर्दै रहिछिन् । तर, पढाइ चटक्कै छोडेर बाध्यतावश विदेश उड्न लागेकाले उनको आँखा पनि सिमखेतझैँ रसिलो थियो । दाजुभाइहरू रुमालले मुख छोप्दै बिदाइ–पीडा पोख्दै थिए ।

“देशको राजनीतिक अवस्था देख्दा दिक्क लाग्छ । देश सम्झन्छु– यहीँ बस्न मन लाग्छ । जब परिवारको अवस्था देख्छु– मन भक्कानिएर आउँछ र कतिखेर विदेश उडौँ हुन्छ,” अनुहारमा छत्तीस मुजा पार्दै मनको दुःख खन्याइन् उनले ।

उनीलगायत २२ युवतीहरू नेपाली एजेन्टमार्फत मलेसियाको सोम्लिङ गार्मेन्टमा जान लागेका रहेछन् । 

“मनमा डरले डेरा जमाएको छ । मलेसिया जानु हुँदैन भनेर धेरैले नसुझाएका पनि होइनन् । बाध्यताले लखेटेपछि के गर्नु,” उनको अनुहारमा अझै विस्मयभाव पोतियो । टाउकाको स्कार्फले मुख छोपिन् ।

० ० ०

‘टर्मिनल ए वन’को पछाडि ‘टर्मिनल ए टु’ छ । तर, त्यहाँको दृश्य बिलकुल फरक । प्रायः भ्रमण भिसामा जाने र वैदेशिक अध्ययनमा जानेहरूको प्रवेशद्वार रहेछ त्यो ।

विदेश उड्न लागेकाहरू परिवारसँग बसेर सामूहिक तस्बिर लिँदै गरेका । निधारको टीकाभन्दा चम्किलो अनुहार । ओठबाट उछिट्टिएको जुनेली दीप्ति । परिवारका एकाध सदस्यहरूका आँखा रसाइरहेका थिए । तर, त्यसमा पीडाको प्रतिविम्ब होइन, खुसीकै विम्ब मिसिएको प्रतीत हुन्थ्यो । एकै ठाउँमा बाँचिरहेका फरक दृश्यहरू !

दोस्रो दृश्यले पहिलो दृश्यसँग कति सहानुभूति साट्दो हो– मनमा प्रश्न तीखो बन्यो ।

० ० ०

“बाबु पनि ‘दलाल’ हो कि क्या !”

रामेछापका दलबहादुर तामाङले कापी बोकेर ठिंग उभिएको देख्नासाथ मलाई प्रश्नले चिमोटे । उनको अनुहार उदेकलाग्दो थियो । चप्पल चुँडिएर मोटो प्लास्टिकले बाँधिएको थियो । रगत तररर्र चुहिएलाझैं गोडा पटपटी फुटेका । नलका ठोसाजस्तो अह्ररो दाह्रीमा औँला दल्दै गरिरहेका उनी आकाशमा जहाज हेर्दै विमानस्थलमा टोह्लाउँदै थिए ।

“सबैका आँखामा आँसु देख्दा आफ्नो व्यथा भुलिँदो रहेछ,” भिजेका आँखा हत्केलाले पुछेर ओभाए । र, म एजेन्ट होइन भन्ने थाहा पाउनेबित्तिकै खुलेर बोल्न थाले उनी । माइली तामाङको जस्तै उनको दायाँ हातको बूढी औँलाको नङ र मासुको बीचमा कालो धर्सो थियो– ३१ वैशाखमा मत खसालेको जनाउ । निख्खर कालो रंगले उनको गरिबी र अभावलाई निकै तीखो व्यंग्य गरेको प्रतीत हुन्थ्यो ।

“सरकारले मलेसिया जान कुनै पैसा तिर्नु पर्दैन भनेर गफ गर्छ । निःशुल्क भिसाको वकालत पनि गर्छ तर मैले यही हातले १ लाख ५० हजार तिरेँ बाबु ! राजा नभएको मुलुकमा जसले जे गरे पनि हुँदो रहेछ,” कुरै–कुरामा उनले बह पोखे, “पैसा नतिरेसम्म पासपोर्ट नै दिन्नँ भनेर दलालले धम्क्यायो बाबु । सयकडा २५ को दरले ब्याजमा ऋण काढेर छोरो मलेसिया उडाएँ ।” मुखभित्र आवाज नअडिएजस्तै आँखाभित्र आँसु अडिइरहन सकेन । आवाजसँगै तप्प चुहिहाल्यो ।

उनले ‘राजा छैनन्’ भन्नुको अर्थ राज्य छैन अथवा निरीह छ भनेको सीधा अर्थ लाग्थ्यो । त्यसैले उनलाई कसैसँग आश रहेनछ । प्रतिप्रश्न गरे, “नेताले गरेको भए जनताले यस्तो दुःख पाउनु पथ्र्यो ? बुढेसकालमा छोरानातिको कमाइ खाने बेलामा घँगारुको लठ्ठी टेकेर गौचरनमा छोरो बिदाइ गर्न आउनुपथ्र्यो ? यी सबै आफ्नो मतलबसिद्ध गर्ने हुन् । जो आए पनि केही गर्नी होइनन्, खल्ती भर्नी मात्र हुन् ।”

निःशब्द बनाए उनले ।

“राणा शासनदेखि यता तीन शासन आइसके । तर, सब दुःशासन । कंश पनि यति क्रूर अन्यायी थिएन,” उनी अझै रोकिएनन् । केही बेरपछि उठे र विमानस्थलबाट बाटो लागे ।

० ० ०

गुरु अधिकारी । घर इलाम, एकतप्पा ।

उनी विमानस्थलमा स्टेसनरी सामग्री बेच्न बसेको ०५५ सालदेखि हो । उनलाई विमानस्थल बाग्मतीझैं बदलिँदै गएको लाग्छ । तर, यो प्रतिदिन कुरूप हुँदैछ । जसरी बाग्मतीमा पानी बग्थ्यो भन्दा आश्चर्य लाग्छ, ठीक त्यसैगरी विमानस्थलमा आँसुको भेल बग्दैनथ्यो भन्दा अचम्मित हुन्छ मन ।

“०५५ सालदेखि यहीँ छु, संकटकालदेखि नै सुरु भएको हो यहाँ आँसुको भेलबाढी बग्न,” उनी विगततिर फर्किएर खुइय काढे । अनुहारमा बाक्लो निराशा पोतियो ।

उमेर बढाएर विदेश उडाउन ठिक्क पारिएका किशोरहरू । उनीहरूलाई बिदा गर्न लठ्ठी टेक्दै आएका वयोवृद्धहरू । भक्कानिएका आमाबाबुहरू । यी सबै दृश्यले विमानस्थलको अनुहार हेर्न नपरेजस्तो हुन्थ्यो । मन भरंग हुन्थ्यो उतिबेला । अचेल सामान्य लाग्छ । पच्दै गयो भनौँ ।

मानिसको मन न हो । कहिलेकाहीँ दिलभित्र आँधीतूफान पैदा हुन्छ । सोच्न थाल्छन्– विमानस्थलमा आँसुको भेल बग्न कहिले कम्ती होला ? उत्तर नपाएर प्रश्न मनभित्रै निष्प्राण बन्न पुग्छ, विलय हुन्छ ।

बिदाइ गर्न आएका र विदेश उड्ने तरखरमा लागेका अधिकांशको आँखा रसाउने र कतिपय त भक्कानिएर रुने हुनाले त्यो ठाउँलाई उनले ‘रुवाबासी केन्द्र’ राखिदिएका रहेछन् । र, उनी त्यही केन्द्रअगाडि बसेर पत्रपत्रिका, किताब, कलम र विदेश जानेलाई नेपालका केही चिनोहरू बेच्दा रहेछन् । 

“मलेसिया जानसमेत दलालीको हातमा सवा लाख थमाउनु हुन्छ, आफ्ना लागि ५० रुपैयाँ खर्च गर्नुस्,” उनले मलेसिया उड्न तम्तयार दुई युवालाई मलेसियन भाषाको पुस्तक बेचे पनि ।

“यहाँ दिनभर बस्ने हो भने तपाईंको मनमा पनि विरहको ज्वारभाटा चल्छ । तर, के गर्नु– पोल्नुपर्नेलाई पोल्दैन !” किताब ट्रलीबाट निकाल्दै गर्दा उनको अनुहार उदेकलाग्दो देखियो ।

वैदेशिक रोजगारका विकृति पनि उक्काए–

“यहाँ त भुँडी र बूढी बढ्ने समस्या पनि पो देख्छु । वैदेशिक रोजगारीमा बढोत्तरी आएसँगै समाजमा मौलाउन थालेको विकृतिको उद्घाटन थियो त्यो । वैदेशिक रोजगारीमा जाने केहीले त घरमात्रै होइन, दुई–तीनवटा जहान पनि जोड्दा रहेछन् ।” गुप्त सम्बन्ध विमानस्थलमा छताछुल्ल भएको नदेखेको दिन हुँदो रहेनछ !

“पैसासँगै विकृति पनि कमाएको देखेर खित्का छोड्न मन लाग्छ,” मच्चिएरै हाँसे उनी ।

० ० ०

विमानस्थलको छेवैमा फूल, माला र खादाको व्यापार गर्छिन् माया पोखरेल । माला बेचेर लालाबाला पाल्न थालेको त्यस्तै दुई वर्ष भयो ।  भन्छिन्, “माला बेचेर छाक टार्न सकेकोमा त खुसी नै छु तर फूल, माला किन्न आउनेको अनुहार देखेर उदेक लाग्छ !”

कुराकानीकै क्रममा सर्लाही घर भएका दम्पती आइपुगे । साथमा दुई–चारजना आफन्त पनि थिए । श्रीमतीले प्लास्टिकभित्र राखिएको सयपत्री फूलको माला किनिन् । सिउँदोको सिन्दूर नवविवाहिता दुलहीको झैँ झलमल्ल थियो । तर अनुहार मलिन, ठ्याक्कै ओइलाएको सयपत्री फूलजस्तै !

कुरैकुरामा श्रीमान्ले भने, “जहान जोडेको आज तीन महिना पुग्यो । तर, चुल्हो जोड्न गाह्रो भएपछि विदेशतिर लाग्नुपर्‍यो ।”

उनी कन्स्ट्रक्सन कम्पनीमा काम गर्न कतार जाँदै रहेछन् । श्रीमतीचाहिँ उनलाई छोड्न विमानस्थल आइपुगेकी रहिछन् । भर्खर बिहे भएका श्रीमान्लाई छोड्न आएकी उनी विमानस्थलभित्र प्रवेश गर्न सकिनन् । खुट्टा लगलग काँपे । ओठ कलेटी पर्‍यो । आँखाबाट बरर्र आँसु झरे । उनले त्यहीँ माला लगाइदिइन् र हेर्दै नहेरी आफन्तको काँधमा छाँद हालिन् । विरक्त मानिरहेका श्रीमान् झोला च्यापेर बाटो लागे ।

उनीहरू ओझेल परेपछि माला बेच्न बसेकी आमैले भनिन्, “तपाईंहरू एक–दुई दिन आउनेलाई अनौठो लाग्दो हो । हाम्रो त दैनिकी हो यो !”

० ० ०

त्रिभुवन विमानस्थलको ‘टर्मिनल ए वन’ अगाडि स्थलको नाम परिवर्तन गरेर ‘आँसु चोक’ राख्दा हुन्छ ।

वैदेशिक रोजगारीमा जाने दैनिक औसत ३ हजार मानिस र तिनका आफन्तले आँसु बगाउने ठाउँ हो त्यो । ३४ जिल्लामा स्थानीय निर्वाचन भयो । तर, त्यो तथ्यांकमा कुनै परिवर्तन आएको छैन । मुलुकमा गणतन्त्र आयो । व्यवस्था फेरियो । तर निमुखा, निम्छराको अवस्था फेरिएन । यस्तै दुर्दिन बेहोर्नुपर्छ । ०६२/०६३ को आन्दोलनमा होमिँदा शायदै कोही परिवर्तनकारीले सोचेको थियो ।

वियोगान्त चलचित्रको अन्तिम दृश्यजस्तो भर्खर विवाहबन्धनमा बाँधिएका नवदम्पती । काखेनानी छोडेर गुन्द्रुक–ढिँडोको जोहो गर्न विदेश हानिन लागेकी आमा । बुढेसकालमा लठ्ठीको सहारामा सन्तान बिदाइ गर्न आएका वयोवृद्धहरू । यी सबैको अश्रुलहरले सिँगारिएको टर्मिनल भवन । यस्तो लाग्छ– अचेल त्रिभुवन विमानस्थलमा आँसुको भेल बग्छ र समीपमा बग्ने बाग्मतीको अस्तित्व जीवित छ । 

विमानस्थलबाट बाहिर निस्किँदा झमक्क साँझ पर्न लागेको थियो । बाहिर विदेश जानेको लामो लाम थियो । अँध्यारो सघन हुँदै थियो । एक्कासि मनमा खुल्दुली मडारियो– भोलि आउने बिहानको नियति पनि यस्तै त होला !