ट्राफिक प्रहरीलाई झुक्याएर हामी सडक नियम पालना गर्न नपरे हुन्थ्यो भन्ने ठान्छौं । घरमा आनन्दले सुत्न, टिभी हेर्न, चिया पसलमा गफ गर्न हामीलाई पर्याप्त समय हुन्छ । तर, सडकमा हिँड्दा भने हामी हतारमै हुन्छौं । सबैलाई अगाडि नै आफ्नो गन्तव्यमा पुग्नुपर्छ ।
हामी जिन्दगीको दौडमा सडकमै ढिला कुदेकैले पछाडि परेको ठान्नसमेत पछि पर्दैनौं ।

साथै हाम्रो सडक व्यवस्थापन पनि उस्तै नै छ । त्यसमा पनि सडक बनाउने निकाय, सडक व्यवस्थापन गर्न बसेका ट्राफिक पनि बफादार र पूर्ण जिम्मेवार छैनन् ।

हाम्रो सहरको विकास पनि सबै सडकमै छ । पानी, बत्ती, इन्टरनेट, केबल, टेलिफोन ढल आदि । सबै विकास एकै ठाउँमा भएपछि स्वभावैले पनि त्यसलाई समयअनुसार मर्मत, थप, परिमार्जन गर्नुपर्यो । त्यसकारण सडक चिल्लो हुने कुरा आएन । तार–केबल, ढल, पानी ल्याउँदा बाटोमा खाल्डो पार्नु नै पर्यो । त्यसैले सडकमा हिँड्दा ज्यान जोगाउने आफैंले हो ।

अनि चोक–चोकमा खटिएका ट्राफिक प्रहरीको कुरा गरौं । उहाँहरूले पनि कतिलाई हेरेर सक्ने ? काठमाडौंमा ५० लाखभन्दा बढी बसोबास गर्छन् । करिब १० प्रतिशत सडकमा कुदे पनि ५ लाख हुने भए । काठमाडौं उपत्यकाभरि १ हजार ट्राफिक प्रहरी छन् । त्यसमा पनि सडकमा ‘लाइभ ड्युटी’मा खटिनेको संख्या एकचौथाइ होला । अनि २५० ट्राफिकले कसरी ५ लाखलाई निगरानी गर्न सक्छन् ?
ट्राफिकलाई झुक्याउन हामी एक वर्षमा ३६४ दिन सक्छौं । एक दिनमात्रै हामी ट्राफिकको फन्दामा पर्छौं ।

एकदिन म पनि त्यो फन्दामा परेँ ।

मैले मापसे गरेको पनि थिइनँ । शायद मेरो विचारमा लेन मिचेको पनि होइन ।

तर, मैले ‘ननस्टप’ सेतो सीधा रेखा भएको थापाथली–माइतीघर रोडबाट मोटरसाइकल ‘यु टर्न’ गरेको थिएँ ।
म त्रिपुरेश्वरबाट थापाथलीका लागि आएको थिएँ । तर, थापथली प्रसूति गृह सडक छिर्नुपर्ने मान्छे हिँड्दा–हिँड्दै आफ्नो लाइन छोडेछु । र म माइतिघरतिर लाग्न बाध्य भएँ ।
तर, म थापाथली प्रसूतिगृह साइडमै रहेको अफिसमा आउनु थियो । त्यसैले केही अगाडि बढेँ र राष्ट्र बैंक छिर्ने गल्ली नजिकबाट मोटरसाइकल ‘यु–टर्न’ गरेँ ।

त्यो ट्राफिक नियमविपरीत रहेछ । सीधा सेतो लाइन भएको ठाउँबाट गाडी मोड्न पाइँदैन रै’छ ।
मैले पारिपट्टि ट्राफिक प्रहरी नदेखेको होइन । उनलाई म पारि आउँदै छु भन्ने पनि थाहा थियो ।
म साइड लाइट बालेर केही सेकेन्ड अडिएको थिएँ । म फर्किन वा पारि क्रस गर्न नपाउने भए उनले नमिल्ने इसारा गर्छन् भन्ने लागेको थियो । तर, इसारा नगरेपछि म फर्किएको हुँ ।
म फर्किएँ । उनले मलाई केही तल आएर च्याप्प समाए र चिर्कटो काटिहाले ।
चिर्कटोमा गलत साइडमा सवारी चलाएको भनेर नियम ४ (घ) मा टिक लगाइएको थियो । मेरो लाइसेन्स उनैले लिएर गए ।
म सधंै ट्राफिक नियम पालना गर्नुपर्छ भन्ने सोच्छु । सकभर त्यो व्यवहारमा पनि कार्यान्वयन गर्न खोज्छु ।
ट्राफिकलाई देखेर होइन, म सडकमा हिँड्दा आफ्नो जीवनरक्षाका लागि नियम पालना गर्नुपर्छ भन्छु ।
तर, कहिलेकाहीँ बाटोमा के मुड आउँछ कुन्नि, आफ्नो लेन छोड्न नहुने ठाउँमा ओभरटेक गर्न मन लाग्छ । विपरीत दिशाका सवारीको बाटो मिच्न मन लाग्छ ।

करिब साढे तीन वर्षदेखि दुईपांग्रे सवारी चालक म कहिलेकाहीँ ‘सडक जोस’ निकाल्दा के फरक पर्छ भन्ने गर्थें ।
तर, त्यही ‘के फरक पर्छ र’ भन्दा कहिलेकाहीँ ट्राफिक कारबाहीमा परिन्छ । त्यो त ठूलो कुरा भएन । सामान्य कारबाहीस्वरूप सरकारलाई राजश्व तिर्ने हो । कहिलेकाहीँ भन्दा आफ्नो बानी पनि बिग्रन्छ र त्यही गल्तीले गर्दा कुनै दुर्घटनामा परियो भने...!
त्यसैले सडकमा हिँड्दा कहिल्यै हतार गर्नु हुँदैन । यो त हामी सबैलाई जानकारी नै छ । तर, पनि हामी हतार नै गर्छौं । मैले पनि गर्थेँ ।
अब मेरो कारबाहीको विषयमा फर्काैं ।

अहिले मापसे र लेन मिच्ने चालकले कारबाहीमात्रै होइन, एकदिने ट्राफिक ‘लेक्चर’ नै सुन्नुपर्ने हुन्छ । म पनि लेन मिच्ने वर्गको कारबाहीमा परेको रहेछु । त्यसैले बैंकमार्फत ५०० रुपैयाँ बुझाएपछि ट्राफिक महाशाखा पुगेँ ।
ट्राफिक प्रहरी महाशाखाको पनि कन्तबिजोग रहेछ । ट्राफिक प्रहरी जवान–हवल्दारको ब्यारेक जस्ताले बारेका टहरामा । भूकम्पले उनीहरूको ब्यारेक भत्किएपछि अझै बन्ने सुरसार रहेनछ ।

ट्राफिक क्लास लिन पुगेका हामी त जस्ताको टहरा होइन, पालभित्र रहेछ क्लास लिने ।
हुन त क्लास लिन गएका हामीलाई झ्याल नभएको घरमा राख्दा ध्यान क्लासतिर केन्द्रित हुन्थ्यो ।
कारबाहीमा परेका चालकहरू ट्राफिकप्रति निकै झोँक्किएका थिए । उनीहरु भन्दै थिए, “मेरो गल्ती नै थिएन, यसै चिट काटिदियो । कुरा नै सुन्दैन ट्राफिक । सर मेरो गल्ती छैन भन्दा उल्टै बढी बोल्नुभयो भनेर चिट काटिदिए ।”
सबैको आ–आफ्नौ गुनासो थियो नै । म पनि चिट काटेको २ हप्तापछि त्यहाँ पुग्दासमेत ट्राफिकले चिट काटेकोमा असन्तुष्ट नै थिएँ । मलाई पनि आफ्नो गल्ती नै थिएन भन्ने लाग्थ्यो ।

तर, क्लासमा बसेर करिब आधा घण्टा सडकमा हामीले गर्ने साना गल्तीकै कारणले भएका दुर्घटनाको भिडियो दृश्य हेरेपछि मन झसंग भयो ।
त्यहाँ प्रायः दुर्घटना ट्राफिक प्रहरी भएको ठाउँमा होइन, उनीहरू पुग्न नसकेको ठाउँमा भएका थिए ।
दुर्घटना आफ्नै गल्तीले, तेस्रो पक्षले गरेको गल्ती, लेन मिच्दा, दायाँ–बायाँ नहेर्दा भएका छन् ।
त्यस्तै, सडक बत्ती नहुँदा पनि ट्राफिक नियम पालना गराउन गाह्रो छ । ट्राफिक क्लास लिने असईले भन्दै थिए, “लाइट राख्ने जिम्मा हाम्रो होइन । हामीले त भएको संरचनालाई व्यवस्थित गरेर प्रयोग गराउने प्रयास गर्ने हो । चालकले सडकको अवस्था हेरेर आफ्नो जीवनबारे सोचेर सवारी हाँक्नुहोला ।”

ट्राफिकले बाटोमा हिँड्ने सबैलाई ‘पब्लिक’ भन्छन् । त्यहाँ पनि क्लास लिनेले सहभागीलाई नमस्कार गरेर सुरु गरेका उनले भने, “यहाँ विभिन्न क्षेत्रका व्यक्तिहरू आउनुभएको छ । तर, सबै ट्राफिक नियम उल्लंघन गरेकाले हामीसँग हुनुहुन्छ । अब हाम्रो कुरा सुन्नुपर्छ ।”
उनले भिडियोले जस्तो केही नयाँ सन्देश त दिएनन् । तर, ‘ट्राफिकले चिट त्यसै काट्दैन, चालककै गल्ती भएर हो’ भन्ने प्रमाणित गरेर क्लास लिन आएकालाई ‘कन्भिन्स’ गराउनमै बिताए ।

उनले ट्राफिक नियमका संकेत, राष्ट्रिय/अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासबारे हामीलाई जानकारी गराए । पदले प्रहरी सहायक निरीक्षक थिए उनी । जागिर लगभग २० वर्ष भएछ ।
केही १८ वर्ष भर्खर पुगेका युवाहरू पनि क्लासमा थिए । उनीहरू ट्राफिकले बिनागल्ती कारबाही गर्ने भन्ने गुनासो गरिरहेपछि उनी आक्रोशित हुँदै भने, “तपाईँहरु केही त भर्खर १८–२० वर्षको जस्तो देखिनुहुन्छ । म सडकमै बसेको २० वर्ष भयो । तपाईंहरू मलाई नै सिकाउने ?”
उनले ‘म यसको जानकार त होइन’ भन्दै अर्थशास्त्र, समाजशास्त्र, मानवशास्त्र र कूटनीतिसम्मका शब्द उच्चारण गरे । अन्य विषयको त म पनि जानकार होइन । तर, कूटनीति विषयको विद्यार्थी भएकाले उनले प्रयोग गरेको ‘कूटनीति’ शब्दको तालमेल खोजेँ ।
तर, त्यहाँ कसैले पेचिलो प्रश्न गर्दा उनले ‘यस्तो कूटनीति यहाँ प्रयोग नगर्नू’ भनेका थिए । मैले बुझेसम्म उनलाई पेचिलो प्रश्न तेस्र्याउनु वा ट्राफिकको व्यवहारप्रति कसैले प्रश्न गर्नु कूटनीति होइन । कूटनीति भनेको ट्राफिक नियमसँग जोडिएको विषय त हुँदै होइन ।  
मेरो भनाइ के भने उनी ट्राफिक नियमबारे जानकारी गराउन र अर्को पटक हामीलाई त्यस्तो गल्ती नगर्नका लागि केन्द्रित हुनुपथ्र्यो ।
यसरी कुरा गर्दै गर्दा १ घण्टाको क्लास सकियो ।

मलाई समग्रमा क्लास फलदायी नै लाग्यो । ट्राफिक नियम पालना नगर्नु आफ्नै लागि घातक हो भन्ने मेरो निष्कर्ष रह्यो ।
ट्राफिकले पनि आफूहरूको गल्ती नै हुँदैन भन्ने सोच्नु पनि घमण्ड हो ।
सडकमा ड्युटीमा हुँदा यात्रु वा चालकलाई ट्राफिक नियम पालना गर्न अनुरोध गर्नु उनीहरूको पहिलो प्राथमिकता हुनुपर्छ । एउटा कुनामा बसेर कोही गल्ती गर्न आउला अनि समाउँला भनेर नबसिदिए हुन्थ्यो ।
र, अन्तिममा अर्को व्यक्ति वा सवारीका कारणले हुने दुर्घटनाले मलाई चिन्तित गरायो । तर, हरसम्भव आफ्नो तर्फबाट सवारी चलाउँदा ट्राफिक नियमको पालनामा सजक हुनुपर्छ ।

सकिन्छ भने साथीभाइसँग पनि कहिलेकाहीँ ट्राफिक नियमको कुराकानी गर्नुपर्छ ।